Η φύση έδειξε με πολύ σκληρό τρόπο την τεράστια δύναμή της, που, όμως, όπως φαίνεται, δεν τη λαμβάνει σοβαρά υπόψη του ο άνθρωπος, ο οποίος, αγνοώντας τα μηνύματά της που στέλνει μέσω της Κ.Α., συνεχίζει να την προκαλεί με τις κοντόφθαλμες επιλογές του που προκαλούν την κλιματική κρίση, η οποία δεν είναι τίποτα άλλο από την αντίδραση της φύσης στις ακρότητες του ανθρώπου. Την ίδια ώρα βλέπουμε τον πρόεδρο της Ουκρανίας να επισκέπτεται την Ευρωπαϊκή Ένωση και να εκλιπαρεί για περισσότερα όπλα, δηλαδή για περισσότερους νεκρούς που θα ανταποδοθούν από την πλευρά της Ρωσίας με ακόμα περισσότερους νεκρούς. Η κοινή λογική ότι πρέπει για όλα τα μεγάλα ζητήματα να αναζητηθούν λύσεις με τον διάλογο δεν φαίνεται πουθενά και ο αριθμός των αθώων που υφίστανται τις συνέπειες χωρίς να ευθύνονται για τίποτε από όλα αυτά, δεν φαίνεται να έχει τέλος. Όμως, η κυνική πραγματικότητα είναι ότι «η ζωή συνεχίζεται» και έτσι πρέπει να επανέλθουμε στα καθημερινά μας.
Η γενική, πλέον, παραδοχή ότι έχουμε σε εξέλιξη κλιματική αλλαγή (Κ.Α.) που έχει πάρει τα χαρακτηριστικά κρίσης, ωθεί πλέον με σαφήνεια τον διάλογο στην αναγκαιότητα λήψης μέτρων προσαρμογής στις νέες κλιματικές συνθήκες, παράλληλα με τα διαρκή μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται για τον μετριασμό των αιτίων που προκαλούν την Κ.Α. Η σχετική συζήτηση αφορά συνήθως τις πιθανές δυσμενείς επιπτώσεις στους διάφορους τομείς της οικονομίας και κοινωνίας, όπως της ενέργειας, της υγείας, του τουρισμού, της βιοποικιλότητας και της γεωργίας, χωρίς όμως επαρκείς αναφορές στο πώς ποσοτικοποιούνται αυτές οι επιπτώσεις με οικονομικούς όρους, δηλαδή πόσο κοστίζουν και πόσο επιβαρύνουν το εισόδημα των ανθρώπων. Αυτό συμβαίνει, διότι το ζήτημα αυτό είναι ιδιαίτερα πολύπλοκο και δύσκολο επειδή εξαρτάται από πάρα πολλούς και σε μεγάλο βαθμό απρόβλεπτους παράγοντες. Έτσι, ο αριθμός των σχετικών ερευνών και δημοσιεύσεων που προκύπτουν από αυτές είναι σχετικά περιορισμένος. Το περιεχόμενο του άρθρου αυτού αναφέρεται στα βασικά ευρήματα μίας από τις λίγες σχετικές έρευνες μιας ομάδας ερευνητών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (βλ. αναφορά) με αντικείμενο τις οικονομικές επιπτώσεις της Κ.Α. στον πλέον ευαίσθητο τομέα της γεωργίας και πιο συγκεκριμένα σε βασικές γεωργικές καλλιέργειες της χώρας και της Θεσσαλίας.
Για τη σημασία του ΠΤΓ έχουμε αναφερθεί πολλές φορές. Εισφέρει περί το 4% στο Ακαθάριστο Εθνικό Εισόδημα, ποσοστό που σε ορισμένες περιοχές ανέρχεται σε 7-10%, ενώ είναι βασικός τομέας της τοπικής οικονομίας, ιδίως εάν συνεργασθεί με τον τομέα του τουρισμού. Ποιες, όμως, προβλέπεται να είναι οι οικονομικές επιπτώσεις στον τομέα αυτόν λόγω της Κ.Α.; Η προαναφερθείσα μελέτη εξετάζει τις επιπτώσεις της Κ.Α. κάτω από δύο σενάρια, το πρώτο χωρίς τη λήψη μέτρων και το δεύτερο με τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων προσαρμογής, όπως η αλλαγή ποικιλιών, η μετατόπιση της ημερομηνίας σποράς, η αύξηση λίπανσης, η αύξηση άρδευσης και η βελτίωση αποτελεσματικότητας άρδευσης. Λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαίτερες κλιματικές και εδαφικές συνθήκες των Περιφερειών της Ελλάδας, η μελέτη εξετάζει την επίδραση που θα έχουν οι μεταβολές στα κλιματικά χαρακτηριστικά των Περιφερειών (θερμοκρασία, βροχόπτωση) στις βασικές καλλιέργειες ετήσιες (σιτηρά, βαμβάκι, κηπευτικά) και μόνιμες (δενδρώδεις) που καλύπτουν περισσότερο από 60% της καλλιεργούμενης έκτασης και μετατρέπει τις διαφορές στις αποδόσεις σε οικονομικά αποτελέσματα, λαμβάνοντας υπόψη τις τιμές των αντίστοιχων περιόδων. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι χωρίς μέτρα προσαρμογής σε επίπεδο χώρας την περίοδο 2021-2050 οι ετήσιες απώλειες σε εισόδημα θα κυμαίνονταν για όλες τις καλλιέργειες, εκτός του βαμβακιού, σε 153-365 εκατ. ευρώ. Για το βαμβάκι οι προβλέψεις είναι ότι με την προϋπόθεση ότι το κόστος άρδευσης θα παρέμενε σταθερό, θα προέκυπτε ετήσιο κέρδος 87-103 εκατ. ευρώ. Αντίθετα, στην περίπτωση που θα λαμβάνονταν μέτρα προσαρμογής, το συνολικό ετήσιο όφελος θα ήταν 162 εκατ. ευρώ. Φαίνεται, επομένως, ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής δεν είναι οριζόντιες σε όλες τις καλλιέργειες και ομοιόμορφες σε όλες τις περιοχές. Θα υπάρξουν «κερδισμένοι» και «χαμένοι», με τη Βόρεια Ελλάδα να είναι στους κερδισμένους και τη Νότια Ελλάδα στους χαμένους. Ο παράγοντας που, κυρίως, επηρεάζει τα αποτελέσματα φαίνεται να είναι η διαθεσιμότητα του νερού. Πιο συγκεκριμένα, για τη Θεσσαλία οι προβλέψεις για τη μεταβολή του γεωργικού εισοδήματος για την περίοδο 2021-2050 είναι οι ακόλουθες: Χωρίς μέτρα προσαρμογής εκτός από το βαμβάκι, τον καπνό και το κριθάρι, το γεωργικό εισόδημα από όλες οι υπόλοιπες καλλιέργειες στη Θεσσαλία, όπως καλαμπόκι, ντομάτες, πατάτες, κηπευτικά, σταφύλια, θα επηρεασθεί έντονα αρνητικά (βλ. πίνακα).
Αντίθετα προβλέπεται ότι θα αυξηθεί το ετήσιο εισόδημα χωρίς τη λήψη μέτρων προσαρμογής στο κριθάρι (0.87 εκατ. ευρώ), στο βαμβάκι (20 εκατ. ευρώ) και στα λάχανα (0.54 εκατ. ευρώ).
Όλα τα παραπάνω, τα οποία είναι απλώς επιστημονικές προβλέψεις με βάση τις αναμενόμενες αλλαγές στα κλιματικά χαρακτηριστικά, πρέπει να μας προβληματίσουν έντονα και να εντατικοποιήσουν τις προσπάθειες εκ μέρους των αρμοδίων για τη λήψη μέτρων προσαρμογής στη γεωργία. Τα θέματα που φαίνεται ότι ιδιαίτερα θα παίξουν ρόλο είναι η αλλαγή των ποικιλιών και οι ανάγκες σε αρδευτικό νερό. Αυτό σημαίνει εντατικοποίηση της αγροτικής έρευνας στην κατεύθυνση δημιουργίας νέων, ανθεκτικών στα νέα κλιματικά δεδομένα ποικιλιών και επιτέλους αντιμετώπιση του υδατικού προβλήματος περιοχών με έντονα προβλήματα, όπως της Θεσσαλίας. Οι ατέρμονες… αερομαχίες για τη δικαίωση «απόψεων» δεν ενδιαφέρουν τα προβλήματα που δημιουργεί η Κ.Α. και όσους υφίστανται τις συνέπειές της, κυρίως τους αγρότες. Πρέπει να δρομολογηθούν λύσεις το συντομότερο.
Αναφορά: Georgopoulou et al. 2017. Climate change impacts and adaptation options for the Greek agriculture in 2021-2050Q A monetary assessment. Climate Risk Management 16:164-182.
*Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ. Εδαφολογίας, ερευνητής, πρ. διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ (e-mail: christotsadilas@gmail.com).
