Ο Αβέρωφ μου είπε ότι είναι βέβαιος ότι η Ελλάδα θα δεχτεί ένα διζωνικό ομοσπονδιακό σύστημα στην Κύπρο εάν οι Τούρκοι μειώσουν τη ζώνη τους στο 25 τοις εκατό του νησιού, ενώ για τον Μακάριο εκτιμά ότι θα αντισταθεί σθεναρά, αλλά ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να τον «κάνει» να συνεχίσει. Προτείνετε στους Τούρκους να συμφωνήσουν να επιστραφούν στο 22 τοις εκατό του νησιού». Αυτό αναφέρεται σε τηλεγράφημα από την Αμερικανική Πρεσβεία στην Ελλάδα προς το Αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών στις 17 Φεβρουαρίου 1975, στη σκιά διεργασιών για πιθανή νέα πρωτοβουλία του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ για την Κύπρο. Στο ίδιο τηλεγράφημα επισημαίνεται ακόμη πως η πρεσβεία εκτιμά ότι «ο ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ και ο στενός κύκλος του θέλουν πάρα πολύ να έχουν κάνει κάτι με το Κυπριακό πρόβλημα καθώς ο «Ιερέας» -όπως αποκαλούν τον Μακάριο- τους πονάει. Και κατά κάποιον τρόπο πρέπει να βρεθεί ένας πιο σταθερός και ήρεμος τρόπος ζωής (modus vivendi) με την Τουρκία».
Επτά ημέρες αργότερα, στις 24 Φεβρουαρίου, ο Χένρι Κίσινγκερ, σε συνάντηση εργασίας με Γλ. Κληρίδη και στενούς συνεργάτες τους στην Ουάσινγκτον, «επαναφέρει» έμμεσα το θέμα των Βάσεων, αναφέροντας πως «Όταν ήμουν στη Συρία, ο Άσαντ είπε ότι είχαμε κανονίσει το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου στην Κύπρο, ώστε να έχουμε μια βάση του ΝΑΤΟ από την οποία θα επιτεθούμε στη Συρία. Τώρα ρωτάει γιατί βοηθάμε τον Μακάριο αφού δεν θα έχουμε βάση με αυτόν τον τρόπο». Εκτιμώ, πάντως, τόνισε στη συνέχεια πως «τα πρώτα θύματα είναι οι Ελληνοκύπριοι και οι Έλληνες. Η τουρκική κυβέρνηση είναι αδύναμη, αλλά μπορούμε να εργαστούμε για τον DEMIREL και τον Ecevit».
Από την πλευρά του ο Γλ. Κληρίδης, επιμένοντας στην άμβλυνση, έστω, του προσφυγικού κάτω από την μπότα του «Αττίλα ΙΙ», ανέφερε ότι «το πρώτο πρόβλημα είναι 9.000 Έλληνες που είναι ακόμα στον βορρά και αντιμετωπίζονται άσχημα. Εάν οι Τούρκοι μπορούσαν να αποσυρθούν και αυτά τα ελληνικά χωριά να τεθούν υπό τον έλεγχο του ΟΗΕ, αυτό θα διευκόλυνε την κατάσταση. Έπειτα, αν μπορούσαν να αφεθούν κάποιοι πρόσφυγες πίσω στην Αμμόχωστο».
Στον ίδιο χρονικό κύκλο έντονων διπλωματικών διεργασιών -και συγκεκριμένα στις 14 Φεβρουαρίου- Υπόμνημα από τον Βοηθό του Προέδρου για υποθέσεις Εθνικής Ασφαλείας (Κίσινγκερ) προς τον Αμερικανό πρόεδρο Τζ. Φορντ, αναφέρονταν στον αντίκτυπο που θα είχε στη διεθνή σκηνή η Διακήρυξη Ανεξάρτητου Τουρκοκυπριακού Κράτους. Θα επηρεάσει άμεσα, τονίζονταν, τις συνομιλίες Κληρίδη-Denktash, τη στρατιωτική βοήθεια προς την Τουρκία, τη διεθνοποίηση του Κυπριακού -καθώς «ο Μακάριος θα επιδιώξει να εμπλέξει τη Σοβιετική Ένωση πιο άμεσα, απευθύνοντας έκκληση στο Συμβούλιο Ασφαλείας να καταδικάσει αυτήν την τουρκική ενέργεια- την ασφάλεια της πρεσβείας των ΗΠΑ -«που θα μπορούσε να γίνει και πάλι στόχος της ερεθισμένης ελληνοκυπριακής γνώμης»-, αλλά και τις επιχειρήσεις της πρεσβείας. Τα παραπάνω στοιχεία-ντοκουμέντα, περιέχονται στο νέο βιβλίο του στρατηγικού αναλυτή Νίκου Λυγερού, επιλεγμένα αποσπάσματα του οποίου παρουσιάζει η «ΕτΔ», σε μετάφραση της Λαρισαίας εκπαιδευτικού Φανής Καράτζιου: Πιο συγκεκριμένα:
ΑΜΕΣΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥΡΚΟΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
Υπόμνημα από τον Βοηθό του Προέδρου για Υποθέσεις Εθνικής Ασφάλειας (Κίσινγκερ) προς τον Πρόεδρο Φορντ
Washington, 14 Φεβρουαρίου 1975.
ΘΕΜΑ Διακήρυξη Ανεξάρτητου Τουρκοκυπριακού Κράτους
{...} Θα υπάρξει αντίκτυπος σε πέντε βασικούς τομείς.
Συνομιλίες Κληρίδη-Denktash: {...} στην ελληνική αναγνώριση της πλήρους νομικής και πολιτικής ισότητας της τουρκικής κοινότητας. {...}
Στρατιωτική βοήθεια προς την Τουρκία: {...}
Διεθνοποίηση: Ο Μακάριος θα επιδιώξει να διεθνοποιήσει το Κυπριακό, εμπλέκοντας τη Σοβιετική Ένωση πιο άμεσα και απευθύνοντας έκκληση στο Συμβούλιο Ασφαλείας να καταδικάσει αυτήν την τουρκική ενέργεια. {...}
Ασφάλεια Πρεσβείας των ΗΠΑ: Οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να γίνουν και πάλι στόχος της ερεθισμένης ελληνοκυπριακής γνώμης. {...}
Επιχειρήσεις Πρεσβείας: Οι Τουρκοκύπριοι μπορούν επίσης να επιμείνουν σε ξένες αποστολές που τους αντιμετωπίζουν άμεσα και όχι μέσω της νομικής επίφασης του Γραφείου του Αντιπροέδρου ή του Υπουργού Άμυνας (θέσεις που αναγνωρίζονται στο Σύνταγμα του 1960).
ΤΙ ΘΕΛΕΙ Ο ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ, ΤI ΔΕΧΕΤΑΙ Ο ΑΒΕΡΩΦ ΚΑΙ Η ΘΥΣΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΓΙΑ ΤΙΣ ΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΝΑΤΟ
Τηλεγράφημα από την Πρεσβεία στην Ελλάδα προς το Υπουργείο Εξωτερικών Αθήνα, 17 Φεβρουαρίου 1975, 0945Ζ.
1306. Θέμα: Πιθανή νέα πρωτοβουλία του Γραμματέα για την Κύπρο. Υπουργείο, διαβιβάστε αυτό το εξαιρετικά ευαίσθητο μήνυμα «προσωπικό για τον Υπουργό από τον Kubisch».
1. {...}
2. {...} ο ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ και ο στενός κύκλος του θέλουν πάρα πολύ να έχουν κάνει κάτι με το Κυπριακό πρόβλημα. {...} Ο «Ιερέας», όπως αποκαλούν τον Μακάριο, τους πονάει. Και κατά κάποιο τρόπο πρέπει να βρεθεί ένας πιο σταθερός και ήρεμος τρόπος ζωής (modus vivendi) με την Τουρκία για να τους δώσει τον χώρο ανάσας που χρειάζονται για να προχωρήσουν στην εσωτερική αποκατάσταση που χρειάζεται ακόμα αυτή η χώρα.
3. {...}
4. {...} Ο Αβέρωφ (το όνομά του πρέπει να προστατεύεται σε αυτό) μου είπε ότι είναι βέβαιος ότι η Ελλάδα θα δεχτεί ένα διζωνικό ομοσπονδιακό σύστημα στην Κύπρο εάν οι Τούρκοι μειώσουν τη ζώνη τους στο 25 τοις εκατό του νησιού {...} Όσο για τον Μακάριο, ο Αβέρωφ είπε ότι θα αντισταθεί σθεναρά, αλλά ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να τον «κάνει» να συνεχίσει.
5. {...} Προτείνετε στους Τούρκους να συμφωνήσουν να επιστραφούν στο 22 τοις εκατό του νησιού. {...}
6. {...} Υπάρχουν προφανείς παγίδες: αν προσπαθήσετε και αποτύχετε, σίγουρα θα διαρρεύσει και το «Σχέδιο Kissinger» να θυσιάσει την Κύπρο για τις βάσεις του ΝΑΤΟ, τη στρατηγική του Κογκρέσου ή οτιδήποτε άλλο, θα καταδικαστεί από όλες τις πλευρές. {...}
7. {...} Δεν θα χρειαζόταν να χαρακτηριστεί ως «πρόταση Kissinger», αλλά απλώς ως μια ακόμα προσπάθεια εκ μέρους σας να δοκιμάσετε και να βοηθήσετε δύο συμμάχους να σμίξουν.
8. {...} σχετικά με συνωμοσία πραξικοπήματος στην Ελλάδα, πιθανώς να εμπλέκεται ο Αβέρωφ. {...} Ο Αβέρωφ, στη θέση του στο Υπουργείο Άμυνας, βρίσκεται σε κομβική θέση. {...} Kubisch
Ο ΑΣΑΝΤ, ΟΙ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ
Υπόμνημα Συνομιλίας
Washington, 24 Φεβρουαρίου 1975, μεσημέρι.
ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ
ΗΠΑ
Κύπρος
* Ο Υπουργός (The Secretary)
* κ. Γλαύκος Κληρίδης
* Υφυπουργός Sisco
* Υπουργός Εξωτερικών Χριστοφίδης
* Πρέσβυς Baffum
* Πρέσβυς Νίκος Δημητρίου
* Αναπληρωτής Βοηθός Υπουργού Laingen
* κος Αγγελίδης
* Mr. William Eagleton (Καταγραφή σημειώσεων)
{...}
Κληρίδης: Αυτός δεν είναι ο Πρέσβυς στη Νέα Υόρκη
Χριστοφίδης: Ρώτησα τον Ρωσσίδη γιατί είχε γράψει την επιστολή στους New York Times σχετικά με την τουρκική βοήθεια. Η απάντησή του ήταν ότι δεν ήταν διαπιστευμένος στην Washington.
Secretary: Αν είχε διαπιστευθεί στην Washington θα είχε φύγει από τη χώρα ήδη.
{...}
Secretary: Όταν ήμουν στη Συρία, ο Άσαντ είπε ότι είχαμε κανονίσει το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου στην Κύπρο, ώστε να έχουμε μια βάση του ΝΑΤΟ από την οποία θα επιτεθούμε στη Συρία. Τώρα ρωτάει γιατί βοηθάμε τον Μακάριο αφού δεν θα έχουμε βάση με αυτόν τον τρόπο.
{...} Τα πρώτα θύματα είναι οι Ελληνοκύπριοι και οι Έλληνες. {...} Η τουρκική κυβέρνηση είναι αδύναμη, αλλά μπορούμε να εργαστούμε για τον DEMIREL και τον Ecevit. {...}
Secretary: {...} Αν φέρετε τους Σοβιετικούς θα το αντιταχθούμε. Όταν ήμουν στην Ευρώπη, οι Ευρωπαίοι ρώτησαν αν έπρεπε να εμπλακούν. {...}
Κληρίδης: {...} Μόνον οι ΗΠΑ μπορούν να καθοδηγήσουν τους Τούρκους.
Secretary: {...}
Εάν καταφέρουμε να απομακρύνουμε τη μείωση της βοήθειας, τότε θα κάνουμε τους Βρετανούς, τους Γάλλους και τους Γερμανούς να μας στηρίξουν στο σχέδιο που συμφωνούμε. Μετά μπορούμε να πάμε στην Άγκυρα.
{...}
Εσείς, ο ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ, μαζί με τον Μακάριο και εγώ, θα πρέπει να συμφωνήσουμε σε ένα πρόγραμμα.
{...}
Sisco: {...} Θα χρειαστείτε συμφωνία των Τούρκων ώστε οι όποιες διαπραγματεύσεις να είναι αποτελεσματικές.
{...}
Secretary: Το ένστικτό μου είναι ότι οι Τούρκοι δεν θα συμφωνήσουν σε τίποτα όσο διακόπτεται η βοήθεια.
{...}
Κληρίδης: Το πρώτο πρόβλημα είναι 9.000 Έλληνες που είναι ακόμα στον βορρά και αντιμετωπίζονται άσχημα. Εάν οι Τούρκοι μπορούσαν να αποσυρθούν και αυτά τα ελληνικά χωριά να τεθούν υπό τον έλεγχο του ΟΗΕ, αυτό θα διευκόλυνε την κατάσταση. Έπειτα, αν μπορούσαν να αφεθούν κάποιοι πρόσφυγες πίσω στην Αμμόχωστο.
{...}
Δημητρίου: Αλλά τότε υπήρχε το πρόβλημα της πτώσης της τουρκικής κυβέρνησης.
{...}
Secretary: Ο Esenbel λέει ότι δεν θα με δει πριν από την επανέναρξη της βοήθειας. {...}
Δημητρίου: {...}
Secretary: {...} Φεύγω στις 6 Μαρτίου και όσο θα λείπω το όλο θέμα θα καθυστερήσει.
Κληρίδης: {...}. Εάν ο Υπουργός συναντηθεί με Έλληνες και Κύπριους και καταλήξει σε κοινή γραμμή να πάει στους Τούρκους, αυτή η κίνηση θα βοηθούσε στην άρση της απαγόρευσης και μετά θα μπορούσε να πάει στην Τουρκία.
Secretary: Δεν έχω κανένα πρόβλημα. {...}
Σε πιστή μετάφραση από τα επιλεγμένα σημεία του κειμένου που είναι αναδημοσιευμένο στον σύνδεσμο:
https://lygeros.org/63671-en/,
https://lygeros.org/63672-en/,
https://lygeros.org/63673-en/, συντεταγμένου στην αγγλική γλώσσα, η επαρκής γνώση της οποίας βεβαιώνεται σύμφωνα με το άρθρο 36 παρ. 2 στοιχ. β) και γ) του Κώδικα Δικηγόρων.
Επιμέλεια: Μπάμπης Λαμπαδιάρης
