Εγώ είμαι, εγώ έχω...

Από τον Νίκο Τάχατο

O Αchille Chavee (1906-1969) ήταν Βέλγος ποιητής, βαθύτατα πολιτικοποιημένος και ενταγμένος στο Σουρεαλιστικό κίνημα. Απέρριπτε κάθε δογματισμό στην ποίηση και διακήρυσσε την πίστη του στην ελευθερία και πρωτοπορία της Τέχνης. Τα ποιήματά του χαρακτηρίζονται ως σκοτεινά, ενώ η φαντασία του ταλαντεύεται ανάμεσα σε αυτή ενός ενήλικα και ενός παιδιού. Ένα από τα πιο όμορφα αποφθέγματά του είναι το εξής: «Ανάμεσα στη χρήση του ρήματος Είμαι και του ρήματος Έχω, παρεμβάλλεται η ακριβής διάσταση του ανθρώπου».
Μια από τις σημασίες του συνδετικού ρήματος Είμαι (το περίφημο Ειμί των αρχαίων Ελλήνων) είναι η δήλωση μιας μόνιμης ή προσωρινής ιδιότητας, π.χ. είμαι ευτυχισμένος, είναι δικηγόρος κ.τ.λ. Όσο αναφορά τη γλωσσική επιλογή και χρήση για λόγους επικοινωνίας, δεν υπάρχει τίποτε το αρνητικό. Το πρόβλημα παρουσιάζεται στη σημερινή κοινωνία, όταν μέσω αυτής της γλωσσικής επιλογής, αποδίδουμε ή θεωρούμε αυτονόητο ότι το άτομο αυτόματα κατέχει και χαρακτηριστικά ανώτερης ή κατώτερης προσωπικότητας. Όταν δηλαδή με το ρήμα Είμαι προσδιορίζουμε τα γνωρίσματα και τη συμπεριφορά ενός ανθρώπου. Για παράδειγμα: αναφερόμενοι σε κάποιον άνθρωπο λέμε ότι είναι καθηγητής Πανεπιστημίου και αυτόματα έχουμε μέσα μας διαμορφωμένη την άποψη ότι πρόκειται για έναν άνθρωπο υψηλής μόρφωσης, που δεν θα παρανομήσει ποτέ, που στέκεται πολύ πιο ψηλά από εμάς. Αντίθετα, λέμε για έναν άλλο άνθρωπο, ότι είναι εργάτης σε εργοστάσιο και αυτόματα έχουμε την άποψη ότι πρόκειται για έναν χαμηλού ενδιαφέροντος άνθρωπο.
Το λάθος είναι αυτή η ετικετοποίηση των ανθρώπων με βάσει το επάγγελμά τους. Η εργασία του καθενός δεν προσδιορίζει αυτόματα και την ποιότητα του ανθρώπου. Οι άνθρωποι είναι πολύπλευρες οντότητες, ικανές για το καλύτερο και για το χειρότερο. Ανεξαρτήτως επαγγέλματος, κάθε ανθρώπινη ύπαρξη έχει τις δικές της αγωνίες, τα δικά της προβλήματα, τον δικό της μοναδικό τρόπο αντιμετώπισης της ζωής και όπως το προσδιόρισε εύστοχα ο Σωκράτης: «Να είσαι ευγενικός με τους άλλους ανθρώπους, γιατί ο κάθε ένας δίνει μια προσωπική μάχη σ΄ αυτή τη ζωή». Πίσω από την επαγγελματική δραστηριότητα του καθενός, κρύβονται φόβοι, ανησυχίες, προβλήματα της καθημερινότητας, οικογένειες που πρέπει να ικανοποιηθούν οι ανάγκες τους. Τα προβλήματα και οι χαρές είναι ίδιες για όλους και οι αντιδράσεις καλές ή κακές είναι ίδιες σε όλους. Το πιο σωστό θα ήταν, μιλώντας για κάποιον να λέμε: δουλεύει στο Πανεπιστήμιο, δουλεύει στο εργοστάσιο και να τον αντιμετωπίζουμε ως ξεχωριστή και μοναδική προσωπικότητα.
Το ίδιο πρόβλημα δημιουργείται και με τη χρήση του ρήματος Έχω… Μία από τις γλωσσικές του χρήσεις είναι για να δηλώσουμε ότι κάποιος κατέχει, είναι ιδιοκτήτης κάποιου υλικού αντικειμένου. Π.χ. έχω ένα αυτοκίνητο, έχει εξοχικό σπίτι δίπλα στη θάλασσα κ.τ.λ. Τι κρίμα όμως που σήμερα πιστεύουμε ότι η κατοχή ή όχι πολλών υλικών αγαθών μας προσδιορίζει και ως ανθρώπους. Θεωρούμε ως αυτονόητο ότι εάν κάποιος έχει ακριβό αυτοκίνητο, ντύνεται με ακριβά ρούχα, έχει καινούργιο κινητό τηλέφωνο, τότε είναι και άνθρωπος καλύτερος και ανώτερος. Τι κρίμα που και το ίδιο το άτομο, όταν έχει στην κατοχή του πολλά υλικά αγαθά αναπτύσσει μια συμπεριφορά εγωισμού και νιώθει μια ψεύτική αίσθηση ανωτερότητας και αυτοπεποίθησης.
Έχουμε δημιουργήσει μια κοινωνία, που η χρήση του ρήματος Έχω… είναι τόσο σημαντική για τη ζωής μας. Σε πολλούς έχει γίνει αυτοσκοπός το να Έχω. Γιατί αν Έχω, τότε είμαι αποδεκτός στην κοινωνία, νιώθω δυνατός και ικανός, παραβλέποντας την καλλιέργεια της ψυχής μας και όλων εκείνων των χαρακτηριστικών που μας κάνουν ανθρώπους. Παρατηρείστε τι έχουμε καταφέρει με τα παιδιά μας. Τους έχουμε ήδη περάσει τη νοοτροπία ότι πρέπει να έχουν το καλύτερο κινητό τηλέφωνο, κάθε μήνα νέα ρούχα, αψεγάδιαστη εμφάνιση και πολλά άλλα που επιβάλλεται να έχουν για να μην νιώθουν μειονεκτικά στην παρέα τους. Ήδη τους έχουμε διδάξει ότι η κατοχή υλικών αγαθών, θα προσδιορίζει στο μέλλον την ποιότητά τους ως άνθρωποι και την αποδοχή τους ή όχι από την ευρύτερη κοινωνία.
Κάποια στιγμή θα πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε τι τελικά αξίζει και τι όχι. Κάποια στιγμή επιβάλλεται να ανακαλύψουμε την περιοχή της ανθρώπινης ύπαρξης, ανάμεσα στο είμαι και στο έχω. Εκεί που υπάρχουν αξίες, όπως ο σεβασμός, η φιλία, η αυτογνωσία, η κριτική ικανότητα, η ανθρωπιά και τόσες άλλες που η καλλιέργειά τους θα μας ολοκληρώσει ως ανθρώπινα όντα.