Είναι γνωστό ότι οι αναφερόμενοι συγγραφείς έχουν αφιερώσει ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής τους στην αποκάλυψη και την ανάδειξη του Α’ Αρχαίου Θεάτρου της Λάρισας και είναι οι πλέον κατάλληλοι να καταγράψουν την ιστορία του από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα.
Μήνες πριν, συγκεκριμένα στις 10 Μαΐου 2022, με τον Αθανάσιο Τζιαφάλια είχαμε συναντηθεί στα γραφεία της Φωτοθήκης Λάρισας του Ομίλου Φίλων της Θεσσαλικής Ιστορίας και παρουσία του μέλους της Φωτοθήκης Ευάγγελου Ρηγόπουλου ο οποίος μαγνητοφωνούσε τη συζήτηση, μιλήσαμε για την ιστορική διαδρομή του ως αρχαιολόγου σε διαδοχικές διοικητικές βαθμίδες στη ΙΕ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων Λάρισας. Στο σημερινό μας σημείωμα θα αναφερθούμε στη ζωή και το έργο του, όπως μας τα διηγήθηκε ο άνθρωπος του οποίου το όνομα συνδέθηκε πλέον ιστορικά με τις διαδικασίες αποκάλυψης των δύο Αρχαίων Θεάτρων της Λάρισας.
Βιογραφικό
Θα ξεκινήσουμε με ένα βιογραφικό σημείωμα του Θανάση (όπως αποκαλείται απ’ όλους) Τζιαφάλια. Γεννήθηκε στον Πρόδρομο Καρδίτσας. Είναι πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στο τμήμα Ιστορικό-Αρχαιολογικό. Από το 1971 μέχρι το τέλος του 1973 εργάσθηκε ως βοηθός στο Σπουδαστήριο Ιστορίας της Τέχνης της Φιλοσοφικής Σχολής του εν λόγω Πανεπιστημίου. Το 1974 διορίσθηκε στο Υπουργείο Πολιτισμού ως Επιμελητής Αρχαιοτήτων και τοποθετήθηκε για ένα έτος στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Το 1975 μετατέθηκε στην τότε ΙΕ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων της Λάρισας ως Επιμελητής Αρχαιοτήτων και από το 1995 Προϊστάμενος της ίδιας Εφορείας, μέχρι τις αρχές του 2007, όταν και συνταξιοδοτήθηκε.
Κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας του στη Λάρισα συμμετείχε ως τακτικό μέλος σε διάφορα Συμβούλια και Επιτροπές. Κύριες όμως δραστηριότητές του υπήρξαν οι εξής:
Α) Συμμετείχε ως Έφορος Αρχαιοτήτων στην επιτροπή εκτέλεσης έργων Μουσείων του Υπουργείου Πολιτισμού για την κατασκευή του Διαχρονικού Μουσείου της Λάρισας, το οποίο θεμελιώθηκε τον Μάιο του 1996 και ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο του 2006.
Β) Παράλληλα ασχολήθηκε συστηματικά με τις διάφορες αναγκαίες διαδικασίες αποκάλυψης του Αρχαίου Θεάτρου της Λάρισας.
Επίσης κατά τη διάρκεια της θητείας του στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας διενήργησε ανασκαφές επί δέκα χρόνια στο Ασκληπιείο Τρίκκης, στο Πελινναίο Τρικάλων, στους Γόμφους, τον Άτραγα, στην επαρχία Αγιάς (Μελίβοια, Νερόμυλοι, Γυρτώνη, Γεντίκι), σε οικόπεδα μέσα στην πόλη της Λάρισας, Κραννώνα, Άγ. Γεώργιο, Γόννους, Φάρσαλα και στην Περραιβική Τρίπολη (Πύθιο, Δολίχη, Άζωρος).
Το 1985 ανέσκαψε το Β’ Αρχαίο Θέατρο της Λάρισας, αποκατέστησε στη θέση τους τα μάρμαρα που είχαν εξαχθεί κατά την εκσκαφή θεμελίων για την ανέγερση οικοδομικού συγκροτήματος και του έδωσε την οριστική μορφή που έχει σήμερα. Η αποκάλυψη του Α’ Αρχαίου Θεάτρου της Λάρισας είχε χαρακτηρισθεί με υπουργική απόφαση ως συστηματική ανασκαφή, της οποίας υπήρξε διευθυντής καθ’ όλη τη διάρκεια της θητείας του. Για την ανασκαφή και την ανάδειξή του εργάσθηκε συστηματικά μέχρι τη συνταξιοδότησή του το 2007. Στο διάστημα 2007-2015 συνέχισε, συνταξιούχος πλέον, να εργάζεται στο Αρχαίο Θέατρο εθελοντικά, ως Πρόεδρος αρμόδιας Επιστημονικής Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων, με στόχο τη συντήρηση και στερέωση αρκετών τμημάτων του πολύπαθου μνημείου. Στο διάστημα 2016-2018 εργαζόταν σχεδόν καθημερινά στο Θέατρο, καθώς είχε ορισθεί από το σωματείο «Διάζωμα» ως επιστημονικός σύμβουλος της ομάδας σύνταξης της μελέτης συνολικής αποκατάστασης του μνημείου.
Όσον αφορά το επιστημονικό του έργο, είναι πλούσιο σε ανακοινώσεις συνεδρίων, διαλέξεις σε διάφορες πόλεις, εκατοντάδες δημοσιεύσεις σε έγκυρα αρχαιολογικά περιοδικά και τη συγγραφή τεσσάρων αυτοτελών βιβλίων αρχαιολογικού περιεχομένου. Μαζί με τον Bruno Helly και άλλους Γάλλους επιγραφικούς, δημοσίευσε το 2017 το corpus επιγραφών του Άτραγα, το οποίο βραβεύθηκε από τη Γαλλική Ακαδημία Επιστημών και Επιγραφικών στο Παρίσι. Μαζί με την ίδια ομάδα των Γάλλων επιγραφικών ολοκληρώνεται σύντομα και το corpus των επιγραφών της Περραιβικής Τρίπολης.
Παράλληλα, με τον επί δεκαετίες επιβλέποντα μηχανικό του Αρχαίου Θεάτρου Δημήτριο Καραγκούνη θα κυκλοφορήσουν σύντομα τρία βιβλία, την έκδοση των οποίων αποφάσισε, όπως αναφέρθηκε στην αρχή, να χρηματοδοτήσει η Δημοτική μας αρχή.
- Το πρώτο θα έχει τον τίτλο «Από το Καστρί Αγιάς και την Περαχώρα Τυρνάβου, στο Αρχαίο Θέατρο της Λάρισας» και αφορά την προέλευση του υλικού του μνημείου.
- Το δεύτερο θα τιτλοφορείται «Διαδικασίες αποκάλυψης του Αρχαίου Θεάτρου της Λάρισας», σε συνδυασμό με ηλεκτρονική πληροφόρηση για το σύνολο του έργου.
- Και το τρίτο «Αρχαιολογικές έρευνες και ανασκαφές στην Περραιβική Τρίπολη (Άζωρος, Δολίχη και Πύθιο Ελασσόνας)».
Ειδικότερα για το Αρχαίο Θέατρο της Λάρισας ετοιμάζει επιπλέον άλλα δύο βιβλία. Το πρώτο μαζί με τον Bruno Helly και την ομάδα Γάλλων επιγραφικών, το οποίο θα περιλαμβάνει ένα μεγάλο corpus 1.200 περίπου επιγραφών του Θεάτρου. Το δεύτερο αφορά αποκλειστικά και μόνο την αρχιτεκτονική του μνημείου στο σύνολό του. Η συζήτηση
Όπως θα διαπιστώσατε από την ανάγνωση του βιογραφικού του Θανάση Τζιαφάλια, πρόκειται για επιστήμονα με μεστή αρχαιολογική και ανασκαφική εργασία. Ειδικά σε ό,τι αφορά τα δύο αρχαία θέατρα της πόλης μας η συμβολή του υπήρξε καθοριστική και το όνομά του έχει ήδη ταυτισθεί με την αποκάλυψή τους. Στη συνέχεια του σημειώματός μας καταγράφεται αυτολεξεί η συζήτηση που είχαμε τον Μάιο του 2022, όπως απομαγνητοφωνήθηκε από τον Ευάγγελο Ρηγόπουλο που ήταν παρών και έχει ως εξής: «Ο J. L. Ussing[1] γνώριζε τη περιοχή του Αρχαίου Θεάτρου της Λάρισας. Μάλιστα ένα εδώλιο με την επιγραφή «τεχνίτες», το οποίο βρισκόταν στη βάση του τουρκικού ρολογιού της Λάρισας, το είχε περιγράψει. Αυτή την επιγραφή την βρήκα. Το 1985, μετά από ένα τοπικό συνέδριο, έγραψα για το θέατρο και το ονόμασα Α’ Αρχαίο Θέατρο[2]. Μάλιστα είχα γράψει και κάποια άρθρα στο Αρχαιολογικό Δελτίο με την ίδια ονομασία του θεάτρου. Μόλις επισημάνθηκε το λεγόμενο Β’ Αρχαίο Θέατρο στην οδό Ταγμ. Βελισσαρίου, χωρίς να το έχω ανασκάψει, ονόμασα αυτό στη Βενιζέλου Α’ Αρχαίο Θέατρο. Το λεγόμενο Β’ Θέατρο επισημάνθηκε το 1978 και το ανέσκαψα το 1984-85, όταν ήδη στο Α’ είχε κατεδαφισθεί η οικοδομή Γκαράνη, η οποία είχε κτισθεί το 1968. Επίσης είχα ήδη ανασκάψει ένα τμήμα του κήπου των στρατιωτικών αρτοποιείων και είχε διαμορφωθεί κάπως ο χώρος.
Μελετώντας λοιπόν, διαπίστωσα το μεγάλο λάθος που είχα κάνει, ονομάζοντας το θέατρο της οδού Βενιζέλου ως Α’. Το Α’ Αρχαίο Θέατρο ήταν ουσιαστικά και με τη χρονολογική έννοια του όρου, το άλλο της οδού Ταγμ. Βελισσαρίου. Αυτό ήταν το κλασσικό αρχαίο θέατρο της Λάρισας, στο οποίο παίχθηκαν για πρώτη φορά τα μεγάλα έργα των αρχαίων συγγραφέων. Σ’ αυτό π.χ. πρωτοπαίχθηκαν το έργο του Σοφοκλή «Λαρισαίοι», το οποίο δεν βρέθηκε ποτέ παρά μόνον 2-3 στίχοι, καθώς και η «Μήδεια» του Ευριπίδη. Ούτε φυσικά είναι «μικρό» θέατρο, όπως συνηθίζεται σήμερα να λέγεται από μερικούς. Ήταν μεγάλο θέατρο, μεγαλύτερο από αυτό της Βενιζέλου. Είχε ξύλινα έδρανα, τα ίκρια[3]. Πάνω στην κορυφή του λοφίσκου υπήρχε το ιερό της Δήμητρας-Περσεφόνης και του Δεσπότη, δηλ. του Πλούτωνα, με ένα στρογγυλό κτίσμα, το άβατο. Στο ιερό αυτό υπήρχαν επιγραφές προ του τέλους του 3ου π.Χ. αιώνα, δηλ. πριν κατασκευασθεί το θέατρο, το οποίο κτίσθηκε στα χρόνια της Μακεδονικής κυριαρχίας.
Αργότερα οι Ρωμαίοι δεν είχαν στρατεύματα εδώ στη Λάρισα, παρά μόνο τους σιτάλικους ή σιταλιώτες (φοροεισπράκτορες του σίτου). Ο Οκταβιανός Αύγουστος έδειχνε μεγάλο ενδιαφέρον για τη Θεσσαλία λόγω του γεγονότος ότι ήταν σιτοβολώνας. Την περιοχή γύρω από τη Λάρισα τη θεωρούσε σιτοπαραγωγική περιοχή και μετέφερε το σιτάρι από τη Λάρισα στη Ρώμη. Αυτός είναι και ο λόγος που ονόμασε τη Λάρισα Augusta (Αυγούστα), δηλ. σεβαστή πόλη. Και για να ικανοποιήσει τους Λαρισαίους επισκεύασε το ήδη κατεστραμμένο Α’ Αρχαίο Θέατρο, το οποίο είχε καταστραφεί περίπου το 60 π.Χ. Ο Οκταβιανός που ανέλαβε την αυτοκρατορία το 27 π.Χ. μέχρι το 14 μ.Χ., αλλά και ο διάδοχός του Τιβέριος αποφάσισαν να επισκευάσουν το λαμπρό αρχαίο θέατρο των Λαρισαίων, ώστε να ικανοποιήσουν το λαϊκό αίσθημα».
(Συνεχίζεται)
[2]. Πρόκειται για το Α’ Ιστορικό-Αρχαιολογικό Συμπόσιο ΛΑΡΙΣΑ: Παρελθόν και Μέλλον, 26-28 Απριλίου 1985. Η εργασία του είναι δημοσιευμένη στα Πρακτικά του Συνεδρίου στις σελίδες 162-185 με τίτλο: «Το Αρχαίο Θέατρο της Λάρισας».
[3]. Ίκρια, εξ ού και ικρίωμα, δηλ. σκαλωσιά.
