Η απληστία…

Από τον Χάρη Ανδρεόπουλο*

H λέξη που έρχεται στο μυαλό μας τις τελευταίες μέρες, μετά τον καταιγισμό των αποκαλύψεων για τις υποθέσεις διαφθοράς που αφορούν δύο Ελληνίδες της Ευρωβουλής, υποστασιάζεται σ’ ένα από τα χειρότερα αμαρτήματα σύμφωνα με τη χριστιανική θρησκεία. Η λέξη αυτή είναι η «απληστία», εν προκειμένω η ακόρεστη επιθυμία για πλουτισμό. Οι απολαβές (μισθός και επιδόματα) των αυτών Ελληνίδων ευρωβουλευτών -του ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ η μία, της ΝΔ η άλλη, από 15.000 έως 20.000 ευρώ τον μήνα- δεν τα λες και λίγα…
Φαίνεται, όμως, ότι αυτές οι απολαβές (που είναι μεγαλύτερες από τις ετήσιες απολαβές ενός Έλληνα «μέσου» μισθωτού) δεν ήταν αρκετές, δεν τις ικανοποιούσαν. Ήθελαν κι άλλα, κι άλλα… Σήμερα η μία (του ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ) κατηγορείται για εμπλοκή σε κύκλωμα διαφθοράς που αφορά δωροδοκία από το Κατάρ (Qatargate), καθώς και για υπόθεση απάτης σε σχέση με τη διαχείριση της (ευρω-)βουλευτικής της αποζημίωσης και τις αμοιβές των βοηθών της, κατηγορία που βαρύνει και την άλλη (της ΝΔ). Η πρώτη έχει ήδη διαγραφεί από το κόμμα της και για τη δεύτερη έχει ανασταλεί -άχρι καιρού- η ιδιότητά της ως κομματικού μέλους, αλλά και η δυνατότητά της να είναι υποψήφια (όπως είχε αναγγελθεί μεν, αλλά…) με το κυβερνών κόμμα στις επόμενες εθνικές εκλογές. Αν και δεν έπεσαν ακόμη «καμπάνες», το τίμημα της απληστίας είναι ήδη βαρύ – γιατί εκεί στις Βρυξέλλες μάλλον δεν αστειεύονται… Ας δούμε συνοπτικά το θέμα από την ηθική και θρησκευτική του διάσταση.
Στην αρχαιοελληνική Γραμματεία συναντούμε αρκετούς φιλόσοφους, οι οποίοι είχαν ασχοληθεί με τις έννοιες της αρετής και της ηθικής, καταλήγοντας σε ιδανικές ιδιότητες ή αξίες του ανθρώπου, όπως για παράδειγμα ο Αριστοτέλης στα «Ηθικά Νικομάχεια», όπου μας καλεί όχι απλώς να γνωρίσουμε, θεωρητικώς, την αρετή αλλά να γίνουμε -στην πράξη, στη βιοτή μας- ενάρετοι. Επίσης, επιζητούσαν το «μέτρο», θεωρώντας έτσι ότι η έλλειψη ή η υπερβολή οδηγεί σε ανεπιθύμητες καταστάσεις, τις οποίες αργότερα εντοπίζουμε, ως επισημάνσεις παρεκτροπών, στη χριστιανική Γραμματεία.
Στη χριστιανική διδασκαλία και την ασκητική ανθρωπολογία η απληστία, υπό τη διάσταση της φιλαργυρίας, θεωρείται ρίζα όλων των κακών που τρέφει σαν κλαδιά όλα τα ανθρώπινα πάθη, μητέρα όλων των αμαρτιών, κορυφαία των αμαρτημάτων και πρόξενος πόνου. Γράφει ο Απ. Παύλος στον μαθητή του: «…οἱδὲ βουλόμενοι πλουτεῖν ἐμπίπτουσιν εἰς πειρασμὸν καὶ παγίδα καὶ ἐπιθυμίας πολλὰς ἀνοήτους καὶ βλαβεράς, αἵτινες βυθίζουσι τοὺς ἀνθρώπους εἰς ὄλεθρον καὶ ἀπώλειαν˙ ρίζα γὰρ πάντων τῶν κακῶν ἐστιν ἡ φιλαργυρία, ἧς τινές ὀρεγόμενοι ἀπεπλανήθησαν ἀπὸ τῆς πίστεως καὶ ἑαυτοὺς περιέπειραν ὀδύναις πολλαῖς…», (Α’ Τιμ., 9-10).
«Αvaritia omnia vitia habet» κατά πώς τα έλεγαν τον 4ο αιώνα οι χριστιανοί αδελφοί μας στη Δύση, δηλ. η φιλαργυρία έχει όλες τις κακίες, όλα τα ελαττώματα (Corpus Catonis Disticha «De Moribus», 1, 82, 10). Μιλάμε για την ίδια περίοδο όταν ο λόγιος μοναχός Ευάγριος Ποντικός (=εκ του Πόντου της Μικρασίας) συνέθεσε στα ελληνικά μια λίστα με «θανάσιμα αμαρτήματα», οκτώ τον αριθμό και ήταν τα εξής, κατά σειρά βαρύτητος: γαστριμαργία, πορνεία, φιλαργυρία, περηφάνια, λύπη, οργή, κενοδοξία και ακηδία. Τον 6ο αιώνα, ο Πάπας Γρηγόριος Α’, γνωστός και ως «Μέγας», επισημοποίησε τη λίστα και μείωσε τα αμαρτήματα σε επτά, ενώνοντας την κενοδοξία με την περηφάνεια και την ακηδία με τη λύπη, σχηματίζοντας το αμάρτημα της οκνηρίας. Πρόσθεσε δε, τη ζηλοφθονία και κατέταξε τα αμαρτήματα ανάλογα με τη σημασία τους. Χειρότερο θεωρούσε την αλαζονεία, την οποία όριζε ως τη ρίζα όλων των κακών. Ακολουθούσε η ζηλοφθονία, η οργή, η οκνηρία, η απληστία, η λαιμαργία και τέλος, η λαγνεία. Ονόμασε η Δυτική (Ρωμαιοκαθολική) Εκκλησία τα αμαρτήματα «θανάσιμα» θεωρώντας ότι μπορούν να στερήσουν τη θεία χάρη και να οδηγήσουν στην αιώνια καταδίκη της ψυχής του ανθρώπου, εκτός αν συγχωρεθούν με την εξομολόγηση που ακολουθεί τη μετάνοια.
Οι κατάλογοι αυτοί των «θανασίμων αμαρτημάτων» δεν συμπεριλαμβάνονται στο Ευαγγέλιο, προέρχονται από την παράδοση της χριστιανικής Εκκλησίας επί τη βάσει, βεβαίως, των βιβλικών κειμένων, όπως η προαναφερθείσα Επιστολή του Απ. Παύλου προς τον μαθητή του Τιμόθεο (Α’ Τιμ. 6, 9-10) ή η αναλόγου περιεχομένου (περί αμαρτημάτων) Επιστολή του «Προς Γαλάτας» (5, 19-21).
Ο σπουδαίος δυτικός θεολόγος του 13ου αι. Θωμάς Ακινάτης γράφει ότι «η απληστία είναι μία αμαρτία που στρέφεται εναντίον του Θεού, καθώς ο άπληστος άνθρωπος θυσιάζει τις αιώνιες αξίες για χάρη υλικών και εφήμερων αγαθών και αξιωμάτων». Ο Δάντης στο «Καθαρτήριό» του, παρουσίασε τους άπληστους να τιμωρούνται με δέσιμο σε τέτοια θέση, ώστε να βλέπουν μόνο το έδαφος, όπως στη ζωή έβλεπαν μόνο τα επίγεια αγαθά. Γενικότερα, η απληστία για τη χριστιανική θρησκεία είναι ένα από τα σοβαρότερα αμαρτήματα, καθώς πηγάζει από το μυαλό του ανθρώπου και όχι από τις ανάγκες του σώματός του. Απληστία είναι το αίσθημα που αφήνει ανικανοποίητο τον άνθρωπο, ακόμη κι όταν έχει τα πάντα. Είναι η μανία να θέλει πάντα περισσότερα. Με κάθε τρόπο.
Τη δεκαετία του ’80, όταν τα διεθνή χρηματιστήρια γνώριζαν τεράστια άνοδο, η απληστία έγινε συνώνυμο της επιτυχίας. Ο θεωρούμενος τότε κορυφαίος χρηματιστής Ivan Boesky (γιος μεταναστών από τη Ρωσία, που παντρεύτηκε μία εύπορη γυναίκα με αποτέλεσμα να ανέβει κοινωνικά και την εποχή εκείνη ήταν ένας τιτάνας του investment banking, που έβγαζε εκατομμύρια δολάρια ποντάροντας στα επιχειρηματικά deals) σε ομιλία του στο Πανεπιστήμιο του Berkeley είχε πει στους φοιτητές: «Η απληστία είναι μια χαρά. Θέλω να το γνωρίζετε. Πιστεύω ότι απληστία είναι απόλυτα φυσιολογική. Μπορείτε να είστε άπληστοι και να νιώθετε καλά με τον εαυτό σας». Λίγα χρόνια μετά, ο Boesky συνελήφθη για ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα του αμερικανικού χρηματιστηρίου. Η απληστία τον έστειλε στη φυλακή (βλ. moneyreview.gr, 28.08.2022).
Μιλώντας για την πολιτική και για το θέμα των ημερών, αναφορικώς με τις δύο Ελληνίδες της Ευρωβουλής και τις εμπλοκές τους σε υποθέσεις που αμαυρώνουν την εικόνα της χώρας, θα λέγαμε ότι καλό είναι να συνειδητοποιήσουν οι κατέχοντες πολιτικά αξιώματα ότι η απληστία, η αλαζονεία και η έπαρση είναι κακοί σύμβουλοι. Όχι μόνο «θολώνουν» τα κριτήρια της αρετής και της ηθικής με τα οποία θα πρέπει να πορεύονται (με τον «σταυρό στο χέρι», όπως θα λέγαμε χριστιανικά) οι κατέχοντες πολιτική εξουσία, αλλά τις περισσότερες φορές οδηγούν προς την αστάθεια. Και ενίοτε προς τον γκρεμό.
* Ο Χάρης Ανδρεόπουλος είναι καθηγητής Β/θμιας Εκπ/σης, κλ. ΠΕ01 (http://religiousnet.blogspot.com)