Λαξεύτηκε σε Παριανό μάρμαρο περί το 150 - 50 π.Χ. Έχει ύψος 2,02 μ. και βάρος 900 κιλά. Είναι χαρακτηριστικό δείγμα της ώριμης τέχνης της ελληνιστικής εποχής, όταν ξαναγύριζε στις ρίζες της κλασικής αρχαιότητας αναζητώντας τα πρότυπά της. Παριστάνει τη θεά της ομορφιάς και του έρωτα Αφροδίτη, μισόγυμνη με ένα ύφασμα με πανέμορφες πτυχώσεις να σκεπάζει το κάτω μέρος του σώματός της.
* Η ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΓΡΑΦΗ: Στη βάση αναφερόταν ο γλύπτης του: «... ΝΔΡΟΣ ΜΗΝΙΔΟΥ ΑΝΤΙΟΧΕΥΣ ΑΠΟ ΜΑΙΑΝΔΡΟΥ ΕΠΟΙΗΣΕ». Αυτή η επιγραφή φαινόταν σε σχέδιο που έγινε από Γάλλο τις ημέρες που βρέθηκε. Χάθηκε γύρω στο 1825, ενώ το γλυπτό βρισκόταν ήδη στο Λούβρο. Πιστεύεται ότι την απέκρυψαν οι τότε διευθυντές του, για να μπορούν να υποστηρίξουν πως ήταν έργο του Πραξιτέλη. Ειδικά για την Αφροδίτη, οι Γάλλοι είχαν και «εθνικούς λόγους» να προκαλέσουν σύγχυση, γιατί τότε σε όλη την Ευρώπη είχε ξεσπάσει διαμάχη και ανταγωνισμός για την απόκτηση αρχαιοτήτων. Επιπλέον ήταν η εποχή που μετά την ήττα του Ναπολέοντα, πολλοί λαοί ζητούσαν (και έπαιρναν) πίσω τις αρχαιότητες που είχαν αρπαχτεί. Οι Γάλλοι θεώρησαν σκόπιμο να εξαφανιστεί ο πραγματικός καλλιτέχνης, τόσο για να μην το ζητήσουν πίσω οι Τούρκοι (Ελλάδα ακόμη δεν υπήρχε), όσο και για να το προβάλλει ως παλαιότερο έργο, προερχόμενο από την κλασική Ελλάδα....
* ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΓΑΛΜΑ: Το έργο λόγω του μεγέθους του, είχε σμιλευτεί σε χωριστά κομμάτια. Τα δύο βασικά του τμήματα ενώθηκαν μετά εκεί που πέφτουν οι πτυχώσεις του ενδύματος. Ξεχωριστά είχε λαξευτεί το αριστερό χέρι, το αριστερό και το δεξί πόδι. Η θεά στα μαλλιά φέρει ταινία από την οποία πίσω ξεφεύγουν βόστρυχοι (μπούκλες). Πάνω της είχε κοσμήματα, απέμειναν σημάδια στα αυτιά, ίσως περιδέραιο και διάδημα (στέμμα). Το άγαλμα βρέθηκε σε 7 τεμάχια: ο βασικός κορμός με δύο μεγάλα και δύο μικρά μέρη, ο κότσος των μαλλιών, το κομμάτι της παλάμης που κρατά το μήλο και ένα τμήμα του αριστερού βραχίονα. Επομένως τμήματα των χεριών βρέθηκαν, αλλά χάθηκαν κατά τη μεταφορά ή επάνω στη συμπλοκή....
* ΠΟΙΟΣ ΚΑΙ ΠΩΣ ΤΟ ΒΡΗΚΕ: Το άγαλμα το ανακάλυψε σε ένα χωράφι μέσα στον αρχαιολογικό χώρο στο Κλήμα της Μήλου ένας αγρότης, ο Κεντρωτάς. Ήταν 8 Απριλίου 1820 όταν έσκαβε στο πεζούλι του κτήματός του και έβγαζε πέτρες από ερείπια που υπήρχαν εκεί. Λίγο πιο πέρα έκαναν ανασκαφές οι Γάλλοι, ψάχνοντας για αρχαία. Ο χωρικός βρήκε πρώτα ένα μεγάλο τμήμα του αγάλματος. Τον πήραν χαμπάρι οι Γάλλοι και πλησίασαν.
Ο επικεφαλής τους, με γνώσεις για την αρχαία Ελλάδα, αμέσως κατάλαβε πως πρόκειται για κάτι το σπουδαίο. Τον προέτρεψαν να συνεχίσει το σκάψιμο και πως είναι πρόθυμοι να αγοράσουν ό,τι βρει. Ο Κεντρωτάς σκόπιμα απαξίωσε το εύρημά του για να τους αποφύγει και μόνος του αργότερα να συνεχίσει. Όμως οι Γάλλοι δεν αποχωρούσαν με τίποτε από την περιοχή και τον πίεζαν να συνεχίζουν όλοι μαζί το σκάψιμο. Βρέθηκε έτσι και το δεύτερο μεγάλο κομμάτι τού γλυπτού. Ο αγρότης έκανε μία προσπάθεια να το διαφυλάξει μεταφέροντάς το στη στάνη του.
* Η ΕΠΙΜΟΝΗ ΤΩΝ ΓΑΛΛΩΝ: Ο «πυρετός αρχαιοτήτων» όμως είχε ήδη καταλάβει τους Γάλλους και επικοινωνούσαν με προξένους και τον πρεσβευτή τους στην Κων/πολη. Ο επικεφαλής των Γάλλων ειδοποίησε στην πατρίδα του για τη μεγάλη ανακάλυψη και για την ανάγκη αγοράς του. Ο ίδιος δεν είχε αρκετά χρήματα για να το πάρει. Είχαν προτείνει στον αγρότη αμοιβή 1.000 γρόσια. Ενημέρωσε επίσης ότι βρέθηκε σπασμένη και η βάση του, με επιγραφή στα αριστερά της που ανέφερε το όνομα του γλύπτη. Επίσης τμήματα του αριστερού χεριού πολύ φθαρμένα που φαινόταν να κρατά μήλο. Περισυνελέγησαν, αλλά πάνω στην επεισοδιακή μεταφορά χάθηκαν και δεν αναζητήθηκαν....
* ΤΑ ΠΑΖΑΡΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΤΗΣΗ: Το γλυπτό έγινε αμέσως αντικείμενο διαπραγμάτευσης. Οι Γάλλοι αποφάσισαν να πάρουν οπωσδήποτε όλα τα ευρήματα. Ήδη στη Μήλο βρισκόταν γαλλικό πλοίο που θα τα μετέφερε στη Γαλλία. Το παζάρι όμως καθυστερούσε. Ο αγρότης αλλά και οι δημογέροντες, καθώς το θέμα έγινε γνωστό σε όλο το νησί, ήθελαν να το πουλήσουν σε άλλους ενδιαφερόμενους. Είχε εμφανιστεί ο Ν. Μουρούζης, μέγας δραγουμάνος του Οθωμανικού στόλου, και έπεισε τους Μηλίους να το πουλήσουν σε εκείνον. Ο Γάλλος υποκόμης De Marcellus, με διάφορα επιχειρήματα, αλλά και την απειλή βίας, έπεισε τους ντόπιους να φορτωθεί η Αφροδίτη στο γαλλικό καράβι. Πρόσφερε παραπάνω μερικές εκατοντάδες γρόσια στον χωρικό που το κατείχε....
* Ο ΥΠΟΠΛΟΙΑΡΧΟΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΙ: «Το άγαλμα είχε μεταφερθεί στον γιαλό... Το κασόνι με την Αφροδίτη οι Έλληνες δεν ήθελαν να το παραδώσουν. Το αναποδογύριζαν και το κατρακυλούσαν σε έξαλλη κατάσταση. Σπαθιά και ρόπαλα ανέμιζαν. Οι ναύτες τραβολογούσαν το κασόνι που τραμπαλιζόταν και έπεφτε δεξιά και αριστερά. Εκεί έχασε η Αφροδίτη το αριστερό της χέρι». Υπήρξε επομένως μία σύρραξη στην παραλία μεταξύ Γάλλων και Ελλήνων.
* Η ΤΙΜΩΡΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΚΡΙΤΩΝ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ: Την 1η Μαρτίου 1821 το άγαλμα παραδόθηκε στον Λουδοβίκο ΙΗ’ και αυτός το χάρισε στο Μουσείο του Λούβρου. Εξαγριωμένος ο Μουρούζης από την απώλεια τού αγάλματος, τιμώρησε τους προκρίτους της Μήλου με δημόσιο ξυλοδαρμό, με τρίμηνη φυλάκιση στη Σίφνο και με πρόστιμο 7 χιλ. γρόσια. Οι τιμωρημένοι πρόκριτοι διεκδίκησαν από τους Γάλλους το άδικο πρόστιμο. Μετά από 5 χρόνια, το 1826, οι γαλλικές αρχές τούς αποζημίωσαν με 7.218 γρόσια.... Η ουσία είναι ότι άλλος ένας εξαιρετικής ομορφιάς και ανεκτίμητης αξίας θησαυρός, έφυγε από τα χώματα που τον γέννησαν και τον φιλοξενούσαν για αιώνες....
* ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑΤΟΣ: Σ’ αυτό το άγαλμα, καλλιτέχνες, στοχαστές και απλοί άνθρωποι, θαύμασαν ένα αξεπέραστο ιδεώδες: τη θηλυκότητα και τον αισθησιασμό που ισορροπείται με το μέτρο. Ο Ροντέν την ονομάζει «νικήτρια τού χρόνου» και πως «οι γενεές των εποχών είναι γοητευμένες από τα ακαταμάχητα θέλγητρά της». Ο Λουκρήτιος γράφει για τη θεά: «Χάρη σε σένα γεννιέται και βλέπει το φως του ήλιου, ό,τι αναπνέει και ό,τι ζει». Ο λυρικός ποιητής Μίμνερμος: «Τις δε βίος, τι δε τερπνόν άτερχρυσέης Αφροδίτης»; Πράγματι ποια θα ήταν η ζωή μας αν δεν επιθυμούσαμε, δεν ποθούσαμε και δεν αγαπούσαμε;
* ΑΥΤΑ ΤΑ ΧΕΡΙΑ... Τα χαμένα άνω άκρα της Αφροδίτης έγιναν πηγή πολυάριθμων διαλέξεων και συζητήσεων μεταξύ των ιστορικών τέχνης. Απροσδόκητα, τα απολεσθέντα χέρια της είναι αυτά που προσδίδουν στο άγαλμα την ωραιότητά του.... Ίσως ο πέπλος μυστηρίου που την περιβάλλει, να της προσθέτει και το μεγαλείο της. Εξάλλου το ίδιο δεν συμβαίνει με τις περισσότερες σπουδαίες γυναίκες αυτού του κόσμου;...
Από τον Ευάγγελο Μπαλντούνη,
φιλόλογο
