Γιατροί και γιατρικά

Λαογραφία

Από τον Γάννη Γούδα

Η υγεία είναι ασφαλώς το πολυτιμότερο αγαθό στον άνθρωπο και σ’ αυτή ανέκαθεν, αλλά κυρίως τα τελευταία χρόνια, άτομα και κράτος έστρεψαν την προσοχή τους.
Ας δούμε όμως τι έκαναν παλιότερα, τότε δηλαδή που για να ανακουφίσουν τους πόνους των άρρωστων και να τους βοηθήσουν να ξαναβρούν την υγεία τους, κατέφευγαν στους εμπειρικούς γιατρούς και την πρακτική νοσηλευτική.
Οι πιο πολλοί, φτωχοί και πλούσιοι, μόλις κάποιος δικός τους αρρώσταινε, του κάνανε όσα πρακτικά αυτοί ήξεραν κι αν η ασθένεια επέμενε, φώναζαν τον ‘’εμπειρικό γιατρό’’, που έδινε τις δικές του συνταγές. Κι όταν το κακό μεγάλωνε, έταζαν στους Άγιους να βοηθήσουν κι αυτοί και αν ούτε τότε έβλεπαν καλυτέρευση, καλούσαν τελευταίο το γιατρό. Αυτοί οι πρακτικοί γιατροί, σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να ταυτίζονται με τους μάγους και η ιατρική τους με τη μαγεία και την απάτη, αλλά με την επιθυμία να βοηθήσουν συνανθρώπους τους που υπόφεραν. Εκτός από τις συνηθισμένες αρρώστιες και τα τραύματα, αντιμετώπιζαν εγχειρήσεις για κήλες, τον καταρράκτη των ματιών και μερικοί πολύ επιδέξιοι προχωρούσαν στην αφαίρεση λίθων από την ουροδόχο κύστη, ασχέτως αν η επέμβαση απέβαινε σε βάρος του ανδρισμού των ασθενών. Γυρνούσαν τα χωριά φωνάζοντας : ‘’Εδώ ο καλός γιατρός! Έφτασε ο μεγάλος θεραπευτής της κήλης’’. ‘’Καλογιατρούς’’ τους ονόμαζαν, αλλά και ‘’κομπογιαννίτες’’, γιατί έβαζαν τα φάρμακα σε μαντήλια και τα έδεναν κόμπο. Τις γνώσεις τις τσιμπολογούσαν από την προσωπική τους πείρα κι από όσες εμπειρίες κληροδότησαν σ’ αυτούς η παράδοση και τα ‘’γιατροσόφια’’ της εποχής. Δεν έπαιρναν χρήματα ή άλλο τι από τους ασθενείς, για όσες υπηρεσίες τους πρόσφεραν.
Υπήρχαν: ‘’Ειδική’’ ορθοπεδικός, στο να φτιάνει βγαλμένα ή σπασμένα χέρια – πόδια, ‘’ειδική’’ να σου παίρνει τον πόνο της μέσης, μετρώντας με την πιθαμή της τρείς φορές, σε τρία διαφορετικά χρονικά διαστήματα τη ρόκα της, που έβαζε πάνω σου, λέγοντας τις δικές της μυστικές κουβέντες, άλλη ‘’ειδική’’ με ειδικότητα το να δένει το λυμένο αφαλό (φανταστική βέβαια αρρώστια) δηλ. αν πονούσε η κοιλιά κι έκανε εμετό, τον/την ξάπλωνε και έβαζε το δείκτη του δεξιού χεριού της στον αφαλό και πιέζοντας τον έφερνε τρείς φορές γύρω απ’ αυτό. Έβαζε μετά στον αφαλό μια μικρή κόρα ψωμιού και πάνω τους έβαζε μια ‘’βεντούζα’’. Την έβγαζε κι ο ασθενής ήταν καλά.
Περνάμε τώρα, σύμφωνα και με την παροιμία: ‘’ Κατά τον άρρωστο και ο γιατρός’’ και σε μια άλλη ‘’ειδική’’, με εξειδίκευση στο αυτί ή στο μάτι που πονούσε και αρκεί να σε σταύρωνε με μαυρομάνικο μαχαίρι και να μουρμούριζε τα δικά της μυστικά λόγια και η αρρώστια έφευγε από το ανοιχτό παράθυρο! Τέλος, η μαμή (ήταν συνήθως η μάνα) είχε μια ξεχωριστή θέση «στο χώρο της ιατρικής του χωριού».
Ας περάσουμε όμως τώρα και ας ρίξουμε μια ματιά στην πρακτική νοσηλευτική και στα ‘’γιατροσόφια’’.
Τα διάφορα ‘’ζαράλια’’ (οι παθήσεις δηλ.), αντιμετωπίζονταν με πρακτικούς παραδοσιακούς τρόπους και ας τα δούμε αναλυτικά.
Για τον πυρετό : Κομπρέσες στο κεφάλι και στα στήθη, με πανιά βουτηγμένα σε κρύο νερό και ξύδι – Ασπιρίνες και χάπια κινίνου - Βδέλλες, κρυολόγημα: Εντριβές με μεταβρασμένη ρακί ή οινόπνευμα – Βεντούζες (για να ‘’ρίξουν τα ποτήρια’’ (τις βεντούζες δηλ.), έπρεπε να αφαιρέσουν απ’ αυτές τον αέρα, ώστε να σχηματισθεί κενό κι έτσι να εφαρμόζονται στο δέρμα. Αυτό το κατόρθωναν με τη φλόγα που άναβαν στο βαμβάκι, το οποίο έδεναν στην άκρη ενός πιρουνιού, αφού προηγουμένως το βουτούσαν σε οινόπνευμα). Μετά τις βεντούζες σκέπαζαν τον άρρωστο με βαριές μάλλινες κουβέρτες, ίδρωνε, άνοιγαν οι πόροι του δέρματος και έφευγε το κρύο, έφευγε το κακό» – Καταπλάσματα με πανιά ραντισμένα με ξύδι ή ρακί – Μαλακτικά (τσάι του βουνού, χαμομήλι κ.ά.) και όταν επέμενε στο στήθος και στην πλάτη, πολύ ζεστά πίτουρα σε σακούλες, δυσκοιλιότητα: Ρετσινόλαδο – Βρασμένο ρύζι με δύο σπυριά αλάτι μέσα του – ψωμί με ρίγανη – Ξερά σύκα, ευκοιλιότητα: Σκέτο λεμόνι – Μια κουταλιά σκέτο αλεσμένο καφέ ή ανακατεμένο με λεμόνι, πονόκοιλος : Ο άρρωστος έπινε ένα ποτηράκι ρακί κι αν αυτός επέμενε, τότε βάζαμε στο μέρος που πονούσε, μια πλάκα πολύ ζεστή, που μόλις την άντεχε – Έπινε πετιμέζι, πονόδοντος: Ξύδι, αλάτι, ρακί, θυμίαμα, μοσχογαρύφαλλο. Αν υπήρχε κούφιο δόντι, δεν πήγαιναν να τους το βγάλει οδοντογιατρός, γιατί πίστευαν (πέρα από το οικονομικό) ότι με την τανάλια που θα χρησιμοποιήσει, θα κουνηθούν και θα πέσουν σιγά-σιγά όλα τα άλλα δόντια και θα μείνουν φαφούτηδες. Τα παιδιά όταν έβγαζαν τα δόντια, λόγω αλλαγής της οδοντοφυΐας, τα πετούσαν και έλεγαν: ‘’Πάρτο κοκαλένιο και δώσμου σιδερένιο’’, πονοκέφαλος: Βρεγμένο πανί με ξύδι, πονόλαιμος: Σαλέπι – Γαργάρες μα αλατόνερο, για τις πληγές (από ζεμάτισμα): Λάδι ή πελτέ ντομάτας, για την αιμορραγία: Κάτουρο ανθρώπου επάνω στην πληγή, για τον εμετό: Έπινε το ζουμί βρασμένου δυόσμου - Πετιμέζι ανακατεμένο με λίγο τσίπουρο, για την αυπνία: Βασιλικό κάτω από το προσκέφαλο, για τον κριθαράκο: Κομπρέσες με ζεστό νερό ή χαμομήλι – Στέκονταν ένα πρωτότοκο παιδί μπροστά στον άρρωστο (νηστικοί και οι δύο), με το στόμα του πολύ κοντά στο πονεμένο μάτι, του έλεγε τρείς φορές δυνατά: ‘’κριθαράκο, σήμερα να σε δω κι αύριο να μη σε δω’’, για τρία πρωινά και ο κριθαράκος ως δια μαγείας εξαφανιζόταν, για τις χιονίστρες: Τις αλείφαμε με χοιρινό λίπος – Λουτρά των ποδιών σε κάτουρα ανθρώπου – κρεμμύδι ωμό ή σαν αλοιφή, στο σύγκαμα: Πλύσιμο με βρασμένο λάδι και χαμομήλι, για τον καλόγερο: Στη μέση μισού κρεμμυδιού, βάζαμε λάδι και σαπούνι κι όλα μαζί, αφού πρώτα τα ψήναμε στα κάρβουνα, τα δέναμε πάνω στον καλόγερο, να μαλακώσει και να σπάσει γρήγορα. Για να καθαρίσει βάζαμε πάνω του ρομπολίσιο ρετσίνι, αδυναμία: Όσοι είχαν και ιδιαίτερα οι γυναίκες που θήλαζαν, έφτιαχναν μαντζούνια με παλιό γλυκό κρασί και μπαχαρικά (μοσχοκάρυδο, κανέλα κ.ά), χτυπήματα: Κρεμμύδια ωμά, σκέτα ή με αλάτι – Πίτουρα βρασμένα με ξύδι, τσίμπημα σκορπιού: Γάλα από συκιά.
Το συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι, τα παλιά χρόνια οι άρρωστοι δεν πήγαιναν στο γιατρό, για τέσσερις λόγους: Πρώτον γιατί υπήρχε φτώχεια και δεν υπήρχαν οι οικονομικές δυνατότητες για κάτι τέτοιο, δεύτερον γιατί η μετάβαση στον γιατρό, σήμαινε καθυστέρηση και ανασταλτικός παράγοντας και στο σπίτι τους και στις εργασίες τους και γι’ αυτό προσπαθούσαν να γιατρευτούν με όλα αυτά τα πρακτικά φάρμακα που σας ανέφερα, τρίτον από άγνοια και τέταρτον και σημαντικότερο γιατί δεν υπήρχαν δρόμοι, συγκοινωνίες, αυτοκίνητα, αλλά ακόμη και γιατροί και νοσοκομεία, όπως είναι σήμερα.
Δύσκολα πολύ εκείνα τα χρόνια. Βουτηγμένα στη στέρηση και στο κυνηγητό του μεροκάματου (αν υπήρχε κι αυτό). Κατάφεραν όμως οι άνθρωποι να επιβιώσουν, γιατί ήταν απείρως πιο δεμένοι μεταξύ τους και σε τέτοιες δύσκολες στιγμές βοηθούσε μέσα από την καρδιά του ο ένας τον άλλον, με ό,τι μέσο και υλικό διέθετε. Είχαν άλλες αξίες και άλλα συναισθήματα ανθρώπινα. Θα μπορέσουμε εμείς σήμερα να τα αγγίξουμε όλα αυτά; Είναι ένα μεγάλο ερωτηματικό.