O Σοφοκλής

Ιστορικά

Από τον Ευάγγελο Μπαλντούνη, φιλόλογο

Έζησε στον 5ο αι. π.Χ. Είχε πατέρα εύπορο (εργοστάσιο μαχαιροποιίας) κι έλαβε επιμελημένη αγωγή και παιδεία. Ανέπτυξε αρμονικά τις σωματικές και ψυχικές του δυνάμεις. Τον διέκρινε το σωματικό κάλλος, η ζηλευτή χάρη, η ψυχική ευγένεια, οι μουσικές ικανότητες. Μελέτησε από τη νεότητά του τον Όμηρο, θαύμασε τον Αισχύλο και νωρίς στράφηκε και αφοσιώθηκε στην τραγική ποίηση. Σε ηλικία 28 ετών νίκησε σε δραματικό αγώνα. Επί 60 χρόνια έγραφε αριστοτεχνικά δράματα, αναδεικνυόμενος σε αληθινό καλλιτέχνη τής δραματικής τέχνης.
Ήταν πρόσχαρος, καταδεκτικός ήπιος. Η προσήνειά του τον έκανε αγαπητό και ο ίδιος ανταπέδιδε αγάπη. Υπήρξε πολύ δημοφιλής λόγω των δραστηριοτήτων του. Διατηρούσε φιλικές σχέσεις με εξέχοντα πρόσωπα (Περικλή, Ηρόδοτος, Πλάτωνα). Ήταν φιλόθρησκος [άσκησε και ιερατικό αξίωμα], τηρητής των παραδόσεων και θεοσεβής, χωρίς υπερβολές και στενότητα πνεύματος. Διακρινόταν για την εξαίρετη αγάπη του προς την Αθήνα, που δεν την εγκατέλειψε ποτέ...
* ΓΝΩΜΕΣ ΓΙΑ ΕΥΤΑΞΙΑ και ΘΕΟΥΣ: Τρέφει βαθύ σεβασμό στις μυθικές και θρησκευτικές παραδόσεις της πόλης: «Ενα κράτος όπου η αυθάδεια και η ελευθερία να κάνει κανείς ό,τι θέλει μένουν ατιμώρητα, είναι σίγουρο ότι το κράτος αυτό θα βυθιστεί μέσα στην άβυσσο». Η παρουσία των θεών είναι αισθητή στο έργο του γιατί αντιπροσωπεύουν το φως, την ηρεμία, αλλά και τη δύναμη. Ο άνθρωπος είναι ασταθής, εφήμερος, γι’ αυτό οι θεϊκοί νόμοι υπερισχύουν σε όλα. «Ούτε ο ισχυρότερος θνητός δεν μπορεί να αποφύγει την τιμωρία των θεών».
* ΕΠΩΦΕΛΕΙΣ ΥΠΟΔΕΙΞΕΙΣ ΤΟΥ: 1) «Τον καλύτερο νόμο βρήκε αυτός που υπακούει στον πατέρα του»... 2) «Ποτέ δεν θα συμβούλευα κάποιον να δείξει προθυμία για πράξη με άγνωστο αποτέλεσμα»...3) «Αυτοί που σκέφτονται βιαστικά, σφάλλουν»...4) «Μην προσπαθείς να θεραπεύσεις ένα κακό με άλλο κακό, μεγαλώνοντας έτσι τη φρίκη της συμφοράς»...5) «Τα αισχρά πράγματα σου μαθαίνουν να συμπεριφέρεσαι αισχρά»...6) «Καθετί στον κόσμο, με τη δουλειά αποχτιέται»... 7) «Να λες πάντα την αλήθεια, γιατί είναι ατιμωτικό για τον ελεύθερο άνθρωπο να θεωρείται ψεύτης»...8) «Τα δώρα των εχθρών δεν είναι ούτε χρήσιμα ούτε ωφέλιμα».
* ΤΙ ΠΙΣΤΕΥΕ ΓΙΑ ΤΗ ΜΟΙΡΑ: Στον Σοφοκλή η Μοίρα ή ο θεός διευθύνουν βέβαια ως ένα σημείο τις τύχες των ανθρώπων, αλλά η εσωτερική δύναμη και ελευθερία τού ατόμου είναι εκείνα που το παρορμούν στην πραγματοποίηση των σκοπών του. Δεν είναι όμως ο κύριος τής τύχης του. «Ευτυχισμένοι εκείνοι που η ζωή τους πέρασε χωρίς κακοτυχίες»... «Πλούτε και εξουσία, πόσος φθόνος για σας δημιουργείται μέσα στη ζωή των ανθρώπων»... «Αλήθεια, τι φοβερό να μιλάς ωραία, ενώ κάνεις λάθη».
* ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ: Ο Ξενοφών τον θεωρούσε ως τον «τελειότατο των τραγικών»...Ο Αριστοτέλης έλαβε τους κανόνες τής τραγικής τέχνης, κυρίως από τις τραγωδίες του... Ο Αριστοφάνης έλεγε ότι: «το στόμα αυτού μέλιτι κεχρισμένον ην»..
* ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ - ΑΠΟΨΕΙΣ: 1) «Κανένας δεν αγαπάει τη ζωή τόσο πολύ όσο ο γέρος»... 2) «Και στις γυναίκες μέσα υπάρχει πολεμική ορμή»... 3) Το πασίγνωστο: «έρως ανίκατε μάχαν»... 4) «Τού κακού θυμού πόσο κακό είναι το τέλος»... 5) «Δεν είναι χαρακτηριστικό συνετού ανθρώπου, το να συζητά μ’ έναν τρελό»... 6) «Τα πάντα μαραίνει ο μέγας χρόνος»... 7) «Πρέπει ο ακέραιος άνθρωπος ή να ζει τιμημένα ή να πεθαίνει με τιμή».
* ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ:  Ήταν ένας μεγαλοφυής ποιητής, που συνέθεσε δράματα αριστουργήματα. Κληροδότησε στο παγκόσμιο θέατρο τραγικούς ήρωες αιώνιας ακτινοβολίας (Οιδίπους, Αντιγόνη, Κρέων, Ορέστης, Ηλέκτρα...). Έπλασε μορφές που πασχίζουν να υπερβούν τις δυνατότητες τις δοσμένες στον άνθρωπο από τη φύση του. Αναφέρει ένα επιτάφιο επίγραμμα: «Σιγά-σιγά πάνω στον τάφο τού Σοφοκλή, κισσέ, ν’ απλώνεσαι ρίχνοντας πράσινα περικοκλάδια... και το αμπέλι ν’ απλώσει γύρω τα κλαδιά του απ’ την ωραία την ποίηση, που ο γλυκός σοφός σύνθεσε με Χάριτες και Μούσες»....