Όταν πλέον πάψουν να έχουν ενεργό ρόλο, μετασχηματίζονται σε μάρτυρες του παρελθόντος (ιστορικά αρχεία). Διασώζοντας τα ιστορικά αρχεία, διασώζουμε τη μνήμη μας. Χωρίς αυτά, δεν θα υπήρχε πραγματική συνείδηση της ιστορίας μας. Αυτή η πτυχή είναι εξαιρετικά σημαντική σήμερα που κυριαρχεί η καταιγιστική ροή αυταπόδεικτων πληροφοριών. Τα ιστορικά αρχεία αποτελούν τον απαραίτητο εξοπλισμό μας για να συγκρίνουμε τα σημερινά γεγονότα με παλιότερα. Από την άποψη αυτή, είναι ζωτικοί συμπυκνωτές της γνώσης. Συνθέτουν τον μεγάλο πίνακα των ανθρώπινων εμπειριών, μέσω του οποίου ο Σωκράτης, ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Θουκυδίδης, ο Μακιαβέλι, ο Λοκ, ο Βολταίρος, ο Ροβεσπιέρος κ.ά. συνεχίζουν να μας μιλούν σαν σύγχρονοί μας. Ακονίζουν τη σκέψη μας.
Στην Ελλάδα η οργανωμένη κρατική μέριμνα για τη διάσωση των ιστορικών αρχείων καθυστέρησε. Η Ίδρυση των Γενικών Αρχείων του Κράτους (Γ.Α.Κ.) το 1914, οκτώ δεκαετίες περίπου από την αναγνώριση της ανεξαρτησίας μας, είναι συνδεδεμένη με τον λογοτέχνη, λαογράφο και ιστορικό Γιάννη Βλαχογιάννη (1867-1945). Η αγωνία του και η άοκνη προσωπική του αναζήτηση για κάθε είδους τεκμήριο που αφορούσε την Επανάσταση 1821 υποχρέωσε τον Ελευθέριο Βενιζέλο να νομοθετήσει την απαραίτητη υπηρεσία. Τα Γ.Α.Κ. συνέβαλαν αποφασιστικά σε ολόκληρο τον 20ό αιώνα στη διάσωση των ιστορικών μας τεκμηρίων. Ειδικότερα η ανάπτυξη του πανελλήνιου δικτύου των περιφερειακών υπηρεσιών αποκάλυψε σειρές τεκμηρίων ανυπολόγιστης αξίας, συμβάλλοντας αθόρυβα στη διάσωση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, στην επιστημονική έρευνα και στην εκπαίδευση.
Οι εξελίξεις της εποχής μας όμως δημιουργούν νέα δεδομένα. Το είδος των ιστορικών αρχείων που παράγονται ξεπερνούν το παραδοσιακό έντυπο και τα χαρτώα έγγραφα. Οπτικοακουστικό υλικό, ψηφιακές αποτυπώσεις κάθε είδους (π.χ. ιστοσελίδες, λογαριασμοί προσώπων και φορέων στα social media), ζωγραφικά σχέδια, μακέτες, παρτιτούρες, θεατρικά κουστούμια, κ.ά., αποτελούν νέα πεδία συγκρότησης ιστορικών αρχείων. Ο όγκος που παράγεται πλέον είναι ανυπολόγιστος. Στην καινούργια κατάσταση που αναδύεται, επιβάλλεται να επαναπροσδιορίσουμε τις αντιλήψεις και τις πρακτικές μας.
Μια πρώτη αφετηρία αποτελεί η συγκρότηση μιας συνεργατικής κουλτούρας διάσωσης και αξιοποίησης των ιστορικών μας αρχείων. Σ’ αυτήν την κατεύθυνση η δημιουργία σύγχρονων διαδραστικών ψηφιακών εργαλείων θεωρώ πως αποτελεί την προτεραιότητα. Σε αυτό το περιβάλλον, οι πολίτες και οι ειδικοί επιστήμονες θα συνεργάζονται στην τεκμηρίωση και στην ελεύθερη πρόσβαση των συλλογών ως πηγή γνώσης για το παρελθόν, αναστοχασμού για το παρόν και έμπνευσης για το μέλλον. Το σύγχρονο ψηφιακό περιβάλλον μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία για την ανάπτυξη ενός «χώρου» δικτύωσης και συνεργασίας πολιτών, γειτονιών, φορέων, ομάδων με σκοπό την έρευνα και τον δημόσιο διάλογο γύρω από τον ίδιο τον τόπο τους και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της μνήμης που επιθυμούν να διασώσουν.
Σε ευρύτερο επίπεδο, τα ιστορικά αρχεία μπορούν να συμβάλλουν περαιτέρω στην οικονομική ανάπτυξη. Η αμεσότερη διασύνδεση των πληροφοριών που διαθέτουν με σύγχρονους συνειρμούς στον τομέα του τουρισμού, αποτελεί το ευκολότερο παράδειγμα. Το branding τόπου και η ανάδειξη παραμελημένων έως τώρα σημείων αναφοράς (μνημεία, τοπόσημα, γεγονότα, προσωπικότητες κ.ά.) πολύ σύντομα μπορεί να αυξήσει το ενδιαφέρον επισκεπτών με το κατάλληλο μάρκετινγκ βεβαίως. Επίσης, η διασύνδεση παραδόσεων της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς (π.χ. οι Γενίτσαροι και οι Μπούλες της Νάουσας) με τις πληροφορίες που διαθέτουν τα τοπικά αρχεία της περιοχής, πιθανότατα θα καταλήξουν σε εκδηλώσεις που θα ανανεώσουν την πρόσληψη του δρώμενου σε ευρύτερα κοινά.
Ολοκληρώνοντας, βασικό μέλημα των αρχειονόμων και των ιστορικών αποτελεί η διάσωση των ιστορικών αρχείων. Η διαμόρφωση μιας σύγχρονης συνεργατικής κουλτούρας και η αμεσότερη διασύνδεση με τις λειτουργίες της αγοράς, θεωρώ πως αποτελούν τα καινούργια όπλα στον αγώνα μας.
Από τον Γιώργο Γάσια,
διδάκτορα Σύγχρονης Ιστορίας Πανεπιστημίου Κρήτης, μέλος Αρχείων Τάξις
