Κίεβο, 1η Μαρτίου 2022. Ένας ρωσικός πύραυλος χτυπά τον πύργο της τηλεόρασης, λίγα μόλις μέτρα από το μνημείο του Μπάμπι Γιαρ, του μνημείου για τη σφαγή των Εβραίων από τους Ναζί 81 χρόνια πριν.
Σε μια χαράδρα έξω από την ουκρανική πρωτεύουσα Κίεβο, γνωστή ως Μπάμπι Γιαρ, έγινε μια από τις μεγαλύτερες θηριωδίες που διαπράχθηκαν ποτέ εναντίον του εβραϊκού λαού κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος. Μέσα σε δύο ημέρες, 33.771 Εβραίοι οδηγήθηκαν στους σκαμμένους λάκκους και εκτελέστηκαν μεθοδικά ή θάφτηκαν ζωντανοί από τις ναζιστικές δυνάμεις. Το Μπάμπι Γιαρ ήταν η μεγαλύτερη σφαγή Εβραίων μεμιάς, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και είναι ο μεγαλύτερος μαζικός τάφος στην Ευρώπη για τα θύματα του Ολοκαυτώματος.
Στις 28 Σεπτεμβρίου 1941, ανακοινώσεις στα ρωσικά, ουκρανικά και γερμανικά αναρτήθηκαν σε όλο το Κίεβο και έλεγαν στους Εβραίους κατοίκους της πόλης να συγκεντρωθούν σε μια περιοχή κοντά στο Μπάμπι Γιαρ για μετεγκατάσταση. «Όλοι οι Εβραίοι της πόλης του Κιέβου και της γύρω περιοχής πρέπει να εμφανιστούν τη Δευτέρα 29 Σεπτεμβρίου 1941 μέχρι τις 8 π.μ. στη γωνία των οδών Μελνίκοβα και Ντοχτερίβσκαγια (δίπλα στο νεκροταφείο). Φέρτε έγγραφα, χρήματα και τιμαλφή, καθώς και ζεστά ρούχα, κλινοσκεπάσματα κ.λπ. Όποιος Εβραίος δεν ακολουθήσει αυτήν τη διαταγή και βρεθεί αλλού, θα εκτελεστεί. Όσοι πολίτες εισέλθουν στις κατοικίες που άφησαν οι Εβραίοι και οικειοποιηθούν τα πράγματα που βρίσκονται σε αυτές θα εκτελεστούν».
Η 29η Σεπτεμβρίου 1941 ήταν το Γιομ Κιπούρ, η ιερότερη ημέρα του έτους στο εβραϊκό ημερολόγιο. Τις επόμενες δύο ημέρες, 29-30 Σεπτεμβρίου 1941, η αστυνομία συνόδευσε τους Εβραίους που έφτασαν στο σημείο μετεγκατάστασης στους κοντινούς λάκκους του Μπάμπι Γιαρ για να εκτελεστούν. Περισσότεροι από 33.000 Εβραίοι εκτελέστηκαν μέσα σε 48 ώρες, ενώ χιλιάδες άλλοι φυλακίστηκαν και δολοφονήθηκαν έναν μήνα αργότερα.
Ο Σιβηριανός ποιητής Γιεβγκένι Γιεφτουσένκο έγραψε το φθινόπωρο του 1961 το ποίημά του «Τίποτα, τίποτα, να το ξεχάσω αυτό δε θα με κάνει», εις μνήμην των χιλιάδων Εβραίων που τουφεκίστηκαν από τους ναζί στη χαράδρα Μπάμπι Γιαρ. Το ποίημα-αφιέρωμα του Γιεφτουσένκο μελοποιήθηκε αργότερα από τον μεγάλο Ρώσο συνθέτη Ντμίτρι Σοστακόβιτς και περιελήφθη στη 13η Συμφωνία του.
Η ΛΑΡΙΣΑ
Στη χώρα μας τον Απρίλιο του 1990 παρουσιάστηκε σε πρώτη πανελλήνια εκτέλεση η 13η συμφωνία του Ντμίτρι Σοστακόβιτς από την Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης και την Ανδρική Χορωδία του Μουσικού Συλλόγου Λάρισας στην αίθουσα τελετών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης υπό τη διεύθυνση του Άλκη Μπαλτά, η δε διδασκαλία της Χορωδίας έγινε από τον μαέστρο Δημήτρη Καρβούνη. Η συμμετοχή της Χορωδίας του ΜΣΛ στο παραπάνω έργο υπήρξε σταθμός στην πορεία της, κάνοντας εμφανείς τις δυνατότητές της στην ερμηνεία απαιτητικών έργων όπως είναι η 13η συμφωνία. Το ίδιο έργο παρουσιάστηκε επίσης τον Απρίλιο του 1990 στη Λάρισα, τον Σεπτέμβριο του 1991 για δεύτερη φορά στη Θεσσαλονίκη και στη Βέροια (στα πλαίσια του διεθνούς συμποσίου «Η Μακεδονία στο πέρασμα των αιώνων») και τον ίδιο μήνα στο θέατρο Ηρώδου του Αττικού στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών. Παρουσιάστηκε τέλος και στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών υπό τη διεύθυνση του γιου του συνθέτη (με το ίδιο όνομα) Ντμίτρι Σοστακόβιτς.
Ο Γ. ΓΙΕΦΤΟΥΣΕΝΚΟ
«Τίποτα, τίποτα, να το ξεχάσω αυτό δε θα με κάνει»
O Γιεβγκένι Γιεφτουσένκο (1933-2017) έγραψε:
Δεν υπάρχει ένα μνημείο στο Μπάμπι Γιαρ, είναι μονάχα ένα βάραθρο απόκρημνο σαν απελέκητο επιτύμβιο.
Κι εγώ φοβάμαι. Με τον εβραϊκό λαό έχω την ίδια σήμερα ηλικία. Και μάλιστα μου φαίνεται σα να ’μαι Εβραίος.
Νάμαι: πλάνητας την αρχαία Αίγυπτο διασχίζω και νάμαι που πεθαίνω πάνω στον σταυρό. Κυττάχτε, ακόμα έχω τα στίγματα, εδώ.
Μου φαίνεται πως είμαι ο Ντρέυφους και Φιλισταίος είναι αυτός που με προδίδει και με κατακρίνει.
Είμαι πίσω απ’ τα σίδερα. Είμαι περικυκλωμένος. Είμαι κυνηγημένος, ταπεινωμένος, συκοφαντημένος.
Οι μανταμίτσες με δαντέλες αγορασμένες στις Βρυξέλλες, ουρλιάζοντας, στο πρόσωπό μου μπήγουν του ομπρελίνου τους τις κρύες αιχμές.
Μου φαίνεται πως είμαι ένα αγόρι του Μπελοστόκ. Το αίμα κυλά, τα ρούχα μου μουσκεύει.
Μέσ’ στην ταβέρνα ελεεινοί μεθύστακες, που βρωμοκοπούνε βότκα και κρομμύδι με βρίζουνε, με απειλούν.
Κι εγώ αδύναμος, μικρός, ριγμένος χάμω από μια μπότα μάταια ικετεύω εκείνους του πογκρόμ.
Φωνάζοντας «σκότωσε τον Εβραίο και σώσε τη Ρωσία» δέρνει τη μάνα μου ένας μαγαζάτορας.
Ω, ρωσικέ λαέ μου. Εγώ το ξέρω πως απ’ την ίδια σου τη φύση είσαι διεθνιστής. Όμως συχνά, κόσμος με λερωμένα χέρια, μεταμφιέζεται με το αγνότατο όνομά σου.
Πόσο καλή είσαι γη μου εγώ το ξέρω. Και ξέρω πόσο ήταν άνανδροι οι αντισημίτες σαν έλεγαν αγέρωχοι, δίχως ντροπή, εκπρόσωποι του ρωσικού λαού πως ήταν!
Μου φαίνεται πως είμαι η Άννα Φρανκ, λεπτή, διάφανη σαν απριλιάτικο κλωνάρι.
Κι εγώ αγαπώ. Και δεν έχω ανάγκη από λόγια. Έχω ανάγκη να κοιταχτούμε μεταξύ μας. Πώς είναι δυνατό να βλέπομε ως τη μύτη μας και να μην οσφραινόμαστε καθόλου.
Δεν μας επιτρέπουνε ούτε τα φύλλα ούτε τον ουρανό. Ενώ μας επιτρέπονται πολύ. Μας επιτρέπεται ν’ αγκαλιαστούμε, τρυφερά, σ’ ένα δωμάτιο σκοτεινό.
Έρχεται κάποιος; Μη φοβάσαι, είναι οι κρότοι της άνοιξης που ετοιμάζεται να ’ρθει. Πλησίασε. Δώσε μου γρήγορα τα χείλη σου.
Σπάνε την πόρτα; Όχι, είναι ο τριγμός των πάγων στο ποτάμι, που αρχίζουνε να λιώνουν.
Στο Μπάμπι Γιαρ θροούνε τ’ αγριόχορτα. Τα δέντρα κοιτάζουν απειλητικά σαν δικαστές. Είναι μια σιωπηλή κραυγή, κι’ εγώ, ξεσκούφωτος, νιώθω αργά αργά ν’ ασπρίζουν τα μαλλιά μου.
Κι’ εγώ ο ίδιος μοιάζω με άφωνη κραυγή πάνω απ’ τις τόσες χιλιάδες των θαμμένων. Σήμερα γέρασα με μιας, μικρά παιδιά έχουν εδώ τουφεκιστεί.
Τίποτα, τίποτα, να το ξεχάσω αυτό δε θα με κάνει.
Και ας ηχήσει η Διεθνής, όταν θα ’χει θαφτεί για πάντα κι ο τελευταίος αντισημίτης.
Στις φλέβες μου δεν έχω αίμα εβραίικο, αλλά το ίδιο με μισούν με λυσσαλέο μίσος, όλοι οι αντισημίτες σαν να ’μουνα ένας Εβραίος.
Και είναι γι’ αυτό που είμαι ένας γνήσιος Ρώσος.
* Ο Απόστολος Δήμου είναι τ. πρόεδρος Μουσικού Συλλόγου Λάρισας
