Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη (ΔΕΦΝΚ) για το μυθιστόρημα «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται». Το έργο εντάσσεται από τη ΔΕΦΝΚ στις εκδηλώσεις μνήμης για τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Είναι το πιο ώριμο του Ν.Κ. Επιδέχεται πολλαπλές αναγνώσεις. Δεν ανήκει σε κάποια Σχολή. Άρχισε να γράφεται τον Ιούλιο του 1948, στη Ναντίν της Γαλλίας, εν μέσω Εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα (γι’ αυτό και από ήρωές του ακούγονται: «Οι πρόσφυγες είναι μπολσεβίκοι» και «συμμορίτες»). Στον εμφύλιο αναφέρεται και το μυθιστόρημα του Ν.Κ. «Αδερφοφάδες». «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» γράφηκε σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα.
Η αναφορά στους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας το καθιστά επίκαιρο, λόγω της επετείου. Το 1919 ο Ν.Κ., τοποθετημένος στο Υπουργείο Περιθάλψεως, ανέλαβε να επαναπατρίσει χιλιάδες Έλληνες από τον Καύκασο (πήρε μαζί του ως σύμβουλο και τον Ζορμπά). «Προσχηματικός ο διαχωρισμός σε μετανάστες και πρόσφυγες», λέει ο Ν.Κ. και συνεχίζει: «Για μένα είναι όλοι πρόσφυγες».
Και στο «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» η Εκκλησία εμφανίζεται με δύο μορφές εκπροσώπων της: από τη μια ο παπα-Μιχάλης κι από την άλλη ο παπα-Φώτης. Ο Ν.Κ. μάχεται κάθε μορφής αυταρχική εξουσία (και της Εκκλησίας, γι’ αυτό οι Γερμανοί Καθολικοί αντέδρασαν αρνητικά στο έργο αυτό). Και σ’ αυτό το έργο τού Ν.Κ. η σχέση (αυταρχικού) πατέρα-γιου αντανακλά τη σχέση του με τον δικό του πατέρα, τον Μιχάλη. Ο ίδιος ο Ν.Κ. εμφανίζεται ως ήρωας, για λίγο, στο τέλος του «Καπετάν Μιχάλη».
Τα αφηγηματικά δίπολα είναι χαρακτηριστικά στο σύνολο του έργου του Ν.Κ. (πολύ συχνά είναι στο «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά»). Αυτό το έργο του στηρίζεται στο δίπολο «άνθρωπος-Θεός». Αλλά και σε επίπεδο ιδεών εμφανίζονται αφηγηματικά δίπολα, π.χ. ελευθερία-σκλαβιά κ.ά.
Είναι ένα πολυπρόσωπο έργο, με έντονη δράση, που το διατρέχει η φιλοσοφία της αισθητικής. Πρωταγωνιστής είναι ο Μανολιός, τσοπάνης του πλούσιου Πατριαρχέα. Τέσσερις οι δημογέροντες (παπα-Γρηγόρης, άρχοντας Πατριαρχέας, δάσκαλος Χατζη-Νικολής, καπετάν Φουρτούνης). Όσο για τον γερο-Λαδά, είναι η μυθιστορηματική προσωπικότητα που ο Ν.Κ. γελοιοποιεί. Εκπρόσωπος των προσφύγων ο παπα-Φώτης και των Τούρκων ο Αγάς κι ο Σείζης, προσωπικός του φρουρός. Μαζί τους οι φιγούρες δεκατεσσάρων Λυκοβρυσιωτών.
Η δυαδική υπόσταση του Χριστού βασάνισε πολύ τον Ν.Κ. («Τελευταίος πειρασμός»), όπως και το πρόσωπο του Χριστού. Στο πρόσωπο του παπα-Γιώργη βλέπουμε τον Καιάφα. Όσο για τη Μαρία Μαγδαληνή: στην ορθόδοξη παράδοση είναι μαθήτρια του Ιησού, ενώ στη δυτική παράδοση είναι πόρνη. Στο έργο του αυτό υπάρχει μόνο η Σταύρωση, όχι η Ανάσταση, με την οποία έχουμε μια αλληγορία του κύκλου της ζωής.
Ο Ν.Κ. το 1922, λόγω επίμονης φλεγμονής στο πρόσωπο, επισκέφθηκε ψυχίατρο στη Βιέννη, που του είπε ότι πάσχει από «νόσο του Αγίου» (ψυχοσωματική), από γυναίκα που τον αναστάτωσε (όπως ο Μανολιός στο έργο). Ο Ν.Κ. βλέπει τη γυναίκα ως στοιχείο που αποδυναμώνει τον άντρα, τον κάνει νωθρό, όμως στο γενικότερο έργο του έχει εξαιρετικές γυναικείες μορφές. Έχουν γραφεί πολλά για το θέμα αυτό. Στα μισά του έργου αυτού ο Αγάς σκοτώνει την Κατερίνα (όπως και ο Καπετάν Μιχάλης τον Νουρίμπεη). Και οι δύο έρωτες στο έργο αυτό έχουν μοιραία κατάληξη.
Ο Ν.Κ. έχει επηρεαστεί από πολλούς, όπως πολύ από τον Ντοστογιέφσκι, τον Μπερξόν, τον Νίτσε κ.ά. Οι σοσιαλιστικές ιδέες κέρδισαν τον Ν.Κ. αρχικά, όμως δεν εντάχθηκε ποτέ στο Κομμουνιστικό Κόμμα κι αυτό υπήρξε σημείο τριβής με τη Γαλάτεια. Παρέμεινε πιστός στον Μπερξόν και στη «ζωική δύναμη» (vis vitalis), που για να εκφραστεί συνεργάζεται με την ύλη.
Ενώ στην «Ασκητική» ο Ν.Κ. αποθεώνει την ατομική ευθύνη, στο έργο αυτό αποθεώνει τη συλλογική ευθύνη και μνήμη( οι αντιφάσεις ενός μεγάλου δημιουργού). Ο Ν.Κ. ήταν ένας πολύ ευφυής άνθρωπος, που παρενέβαινε στις καθημερινές του συζητήσεις με χιούμορ. Στο έργο του αυτό δεν έχουμε γροτέσκα στοιχεία (όπως έχουμε στον «Καπετάν Μιχάλη»).
Και σ’ αυτό το έργο του βρίσκουμε εμβληματικές του καζαντζακικού σύμπαντος, ιδέες και φράσεις, όπως: «ποιος είναι ο σωστός δρόμος;», «ο ανήφορος» και «όποιος δεν φοβάται να πεθάνει δεν φοβάται τίποτα» (έτσι αναδεικνύει το θέμα της ελευθερίας) κ.ά.
«Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» είναι ένα από τα καλύτερα έργα της Παγκόσμιας Λογοτεχνίας κι εξακολουθεί να διαβάζεται 72 χρόνια μετά τη συγγραφή του. Εκτός από τις επανειλημμένες εκδόσεις του (1952 2η έκδοση, 1955 από τον εκδοτικό οίκο «Δίφρος» κ.ά.), ενέπνευσε και άλλες μορφές τέχνης:
Το 1956 ανέβηκε από τον Μάνο Κατράκη στο «Λαϊκό Θέατρο». Το 1955 γράφηκε το σενάριο (στα γαλλικά) της ταινίας του Ζυλ Ντασέν «Αυτός που πρέπει να πεθάνει («Celui qui doit mourir»). Σκηνές της ταινίας έχουν γυριστεί στην Κρήτη. Εστιάζει στο κοινωνικό πρόβλημα των προσφύγων, δεν είναι όμως πιστή στο έργο (ένα άλλο τέλος ούτε υπάρχει αναφορά στο Γιουσουφάκι). Το 1957 πρεμιέρα της ταινίας στις Κάννες. Το 1975 η ΕΙΡΤ άρχισε να προβάλλει σε μια πολύ καλή σειρά (serial) το έργο.
Τσέχος εμπνεύστηκε από το έργο κι έγραψε την όπερα «Ελληνικό Πάθος», που παίχτηκε το 1959 στην Κρήτη, το 1975 στο Φεστιβάλ Αθηνών (Ηρώδειο) και το 2005 από την Όπερα του ΚΘΒΕ (Θεσ/νίκη).
«Ο Νίκος Καζαντζάκης δεν γράφεται μόνο με λέξεις, αλλά και με ιδέες» είπε ένας φίλος. Είναι αυτές που κάνουν το έργο του μεγάλου δημιουργού τόσο αγαπητό παγκοσμίως, πέρα, βέβαια, από τη μεγάλη λογοτεχνική του αξία.
Ο Όμιλος Φίλων Νίκου Καζαντζάκη Λάρισας, με συντονιστές τον υπογράφοντα και τον Βαγγέλη Ρεμπάπη από το Πολιτιστικό Κέντρο Εκπαιδευτικών (ΠΟΚΕΛ), προγραμματίζει στα μέσα Μαρτίου 2022 συνάντηση της Λέσχης Ανάγνωσης για το μυθιστόρημα «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται».
* Ο Νίκος Σκεντέρης είναι αντιπρόεδρος του Ελληνικού Παραρτήματος και μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη (ΔΕΦΝΚ).
