Ο Περσεύς, θα μπορούσε: να καταδιώξει, συντρίψει τους Ρωμαίους, ακόμη να στρέψει δυσαρεστημένους στα νώτα τους. Δεν τα έκανε! Ζάμπλουτος και φιλάργυρος ων, τσιγκουνεύτηκε να πληρώσει κι άλλους στρατιώτες.
Διορατικότητα μηδέν. Δεν εκμεταλλεύθηκε την αγανάκτηση απ' τις αγριότητες Λουκρητίου: σε Θίσβη, Αλίαρτο, Κορώνεια. Παρά κάποιες αποτυχίες, ο Περσεύς, παρέμενε αήττητος. Η Σύγκλητος με τους Μαγκίνο, Λουκρήτιο, Ορτήσιο, Κόιντο Φίλιππο, δεν κατάφερε πολλά. Οι Μακεδόνες εγκατέλειψαν τα στενά των Τεμπών, αλλά αντιστάθηκαν σθεναρά στις όχθες του ποταμού Ενιπέα (Δίον). Την 3η χρονιά, θα στείλει έμπειρο! (Αιμίλιος Παύλος, 168 π.Χ.). Ο στρατός του αριθμούσε 52.000 πεζούς, 4.500 ιππείς, ενώ των Μακεδόνων: 40.000 πεζούς και 4.000 ιππείς.
Ο Αιμίλιος Παύλος επιτέθηκε αμέσως, όμως κατάλαβε ότι ήταν αδύνατον να περάσει ο στρατός του, το ποτάμι (Ενιπέας). Ωστόσο πέρασαν 8.000 άνδρες και βρέθηκαν στα νώτα των Μακεδόνων. Ο Περσεύς αντιλήφθηκε τον ελιγμό και υποχώρησε στην Πύδνα. Μολονότι δεν ήταν ιδανική, ετοιμάστηκε για μάχη, με τις ρωμαϊκές λεγεώνες που κατέφτασαν.
Τη νύχτα της 22ας Ιουνίου, έγινε έκλειψη σελήνης. Οι Μακεδόνες, πανικοβλήθηκαν ...απ’ τον «κακό οιωνό». Το ίδιο και οι Ρωμαίοι, όμως ο αστρονόμος Σουλπίκιος μίλησε για φυσικό φαινόμενο κι έτσι κοιμήθηκαν ήσυχοι. Οι Μακεδόνες; Παρακαλούσαν τους θεούς να μην τους καταστρέψουν.
«Το ξημέρωμα, οι προφυλακές των 2 αντιπάλων συναντήθηκαν τυχαία (πότιζαν τ' άλογα). Η σύγκρουση ήταν ξαφνική! Οι Μακεδόνες ήταν έτοιμοι να συνδράμουν την εμπροσθοφυλακή τους, όχι όμως οι Ρωμαίοι. Ο στρατηγός τους, χωρίς κράνος, ασπίδα, διέτρεχε το στρατόπεδο εμψυχώνοντας τους άνδρες του για ανασύνταξη. Οι Μακεδόνες επιτέθηκαν με ορμή που σάστισε και τον Αιμίλιο Παύλο. Εμπροσθοφυλακή και λεγεώνες, υποχωρούν. Η μακεδονική φάλαγγα, άρχισε την καταδίωξη, παρασύρθηκε όμως σ' ανώμαλο έδαφος (παγίδα του Αιμίλιου Παύλου). Η φάλαγγα ήταν αήττητη όσο σχημάτιζε με ασπίδες και σάρισες ένα απόρθητο τείχος. Σε ανώμαλο έδαφος, πώς μπορούσαν να μείνουν ο ένας δίπλα στον άλλον χωρίς κενά; Αυτά εκμεταλεύθηκαν οι ελαφρά οπλισμένοι Ρωμαίοι και αποδεκάτισαν τους Μακεδόνες. Ό,τι έγινε στις Κυνός Κεφαλές!» (Αυγουστίνος Ζενάκος).
Η μάχη έληξε σε μια ώρα, με δική μας πανωλεθρία: 20.000 νεκροί, 11.000 αιχμάλωτοι, 15 μέρες χρειάσθηκε ο Αιμίλιος Παύλος για να λήξει και τον Γ' Μακεδονικό Πόλεμο.
Τι έφταιξε;
Οι φαλαγγίτες δεν διέθεταν εκπαίδευση, οπλισμό, για ν' αντιμετωπίσουν εκ του συστάδην, αντιπάλους με ροπή στην ξιφομαχία. Γνωρίζοντας τα μειονεκτήματα, οι Φίλιππος Β' κι Αλέξανδρος, δεν χρησιμοποίησαν τη φάλαγγα ως όπλο κρούσης, επέλασης κατά του αντιπάλου. Γνώριζαν ότι εξέθεταν τα πλευρά ή θα παρουσίαζαν ρήγματα στο ανώμαλο έδαφος. Χρησιμοποίησαν τη φάλαγγα προς αγκίστρωση του εχθρού και επιτύγχαναν το αποφασιστικό πλήγμα με το ιππικό. Αυτή η τακτική διδάσκεται διεθνώς, στις στρατιωτικές ακαδημίες, ως τακτική Σφύρας και Άκμωνος.
- Στις Κυνός Κεφαλές και στην Πύδνα, η φάλαγγα χρησιμοποιήθηκε ως "οδοστρωτήρας". Οι Ρωμαίοι ψύχραιμα, οπισθοχώρησαν στην πρώτη φονική επαφή, παρέσυραν τη φάλαγγα προς καταδίωξή τους κι αντεπιτέθηκαν.
Η φάλαγγα, τον 2ο π.Χ. αιώνα, έγινε πιο δυσκίνητη. Καταργήθηκαν οι τάξεις, πύκνωσε η παράταξη, αυξήθηκαν οι σάρισες (6.5 μ.). Οι Ρωμαίοι μάχονταν σε 3 τάξεις, συνεπικουρούμενοι από: ιππικό, ψιλούς, τοξότες, σφενδονήτες. Η παράταξη, ήταν «σκακιστικά τετράγωνα» που μπαίναν στη μάχη κλιμακωτά.
Οι επιτόπου διοικητές, (εκατόνταρχοι), είχαν δυνατότητα πρωτοβουλιών. Βρίσκαν ασθενή σημεία του αντιπάλου και χωρίς να περιμένουν, οργανώναν εκεί επιθέσεις.
Η ακλόνητη πίστη στην αξία της μακεδονικού τύπου φάλαγγας οδήγησε στην τελική καταστροφή της.
Ο Περσεύς διέφυγε στη Σαμοθράκη με θησαυρό 6.000 ταλάντων. Μη έχοντας φίλους να τον κρύψουν, παραδόθηκε, με την οικογένειά του. Η δουλική συμπεριφορά του, έκανε τον Αιμίλιο Παύλο να πει: «Γιατί μειώνεις τη νίκη μου, παρουσιάζοντας τον εαυτό σου μη γενναίο αντίπαλο των Ρωμαίων; Η γενναιότητα αυτών που ατυχούν κερδίζει σεβασμό κι από εχθρούς. Για μας η δειλία και στην καλοτυχία, είναι πέρα για πέρα ατιμωτική» (Πλούταρχος). Τους θησαυρούς που μάζεψε (Αιμίλιος Παύλος) τους απέδωσε στη Ρώμη. Δεν άφησε τους στρατιώτες, να λαφυραγωγήσουν. Απ' την πλούσια βιβλιοθήκη, που μετέφερε στη Ρώμη, επέτρεψε στους γιους του -που αγαπούσαν τα γράμματα- να διαλέξουν μερικά βιβλία.
Πριν φύγει, ο Αιμίλιος Παύλος διοργάνωσε στην Αμφίπολη γιορτή. Προσκάλεσε Έλληνες βασιλείς της Ασίας, εξέχοντες πολίτες ελληνικών πόλεων, διάσημους αθλητές απ' Ανατολή και Δύση γι' αθλητικούς αγώνες. Οι καλεσμένοι είχαν ευκαιρία να θαυμάσουν έργα τέχνης. Στο τέλος, μαζεύτηκαν τα όπλα των Μακεδόνων σε σωρό κι ο στρατηγός με δαυλό, τα παρέδωσε στην πυρά.
'Ετσι τελείωσε η θαυμαστή ιστορία της Μακεδονίας, μαζί και της υπόλοιπης Ελλάδας. Λίγο μετά, οι Ρωμαίοι θα πάψουν να παριστάνουν τους προστάτες μας, θα γίνουν στυγνοί κατακτητές.
Όλη αυτή η «τριλογία», η αναδρομή, έγινε για να καταδείξουμε ότι δεν είναι τυχαίες οι σημερινές συμπεριφορές. Δεν νομίζετε ότι κουβαλώντας τα ίδια ελαττώματα, κάνουμε τα ίδια λάθη; Μέγιστο όλων δε, το να ανήκουμε κάπου κι όχι στον Τόπο μας. Γινόμαστε εύκολα «δορυφόροι» γιατί μας διαφεύγει, πως για τους δυνατούς υπάρχει μόνο μια λέξη: συμφέροντα! Κάπου όμως στο τέλος... προκύπτει ο από μηχανής Θεός, ο «Θεός της Ελλάδος» λένε κάποιοι ή ανθρωπός του, θάλεγα. Χαράς ευαγγέλια γιατί επιλέγησαν οι γαλλικές φρεγάτες Belhara, με τις ευλογίες των ΗΠΑ βεβαίως αλλά δύσκολα... τα πράγματα. Ίδωμεν. Δεν θα ωριμάσουμε κάποτε;
Από τον Πέτρο Ιωάννου*
* Ο Πέτρος Ιωάννου είναι απόμαχος της εκπαίδευσης
