Όταν πέθανε ο θείος του, ανέλαβε αυτός καπετάνιος σε ηλικία 20 ετών. Ήξερε για τη Φιλική Εταιρεία, αλλά δεν είχε γίνει μέλος της. Με την έναρξη της Επανάστασης οι Ψαριανοί συγκρότησαν «πολεμικό στόλο». Αυθόρμητα ο Κανάρης συμμετείχε και νωρίς ξεχώρισε για το θάρρος και την αποφασιστικότητα. Ενθουσιάστηκε από την πρώτη πυρπόληση τουρκικού πλοίου (Μάιος 1821 από τον Δ. Παπανικολή στην Ερεσό της Λέσβου) και παρακινήθηκε έτσι σε ανάλογα εγχειρήματα.
* Πυρπόληση τουρκικής ναυαρχίδας, Ιούνιος 1822: Μετά την καταστροφή της Χίου ανέλαβε να ανατινάξει τη ναυαρχίδα τού ΚΑΡΑ ΑΛΗ, ενώ ο Πιπίνος την αντιναυαρχίδα. Βοήθησαν 2 παράγοντες: α) Η νύχτα ήταν σκοτεινή καθώς δεν είχε φεγγάρι. β) Στο κατάστρωμά της οι Τούρκοι γιόρταζαν το Μπαϊράμι και τα μέτρα φρούρησης ήταν ελλιπή. Η φωτιά από το μπουρλότο μεταδόθηκε ταχύτατα, έφτασε στην πυριτιδαποθήκη και ανατινάχτηκε. 2.000 Τούρκοι νεκροί, μεταξύ τους και ο Καρά Αλής. Η κατάκαυση της ναυαρχίδας υπήρξε ένα από τα χαρακτηριστικότερα γεγονότα του 1821. Έδωσε κουράγιο στο αγωνιζόμενο Έθνος. Έκανε και μεγάλη εντύπωση στην Ευρώπη, που εξελίχθηκε σε ενεργό Φιλελληνισμό.
* Ο Κανάρης ήταν πλέον ήρωας! Στα Ψαρά πανηγυρική υπήρξε η υποδοχή του. «Τους υπεδέχθη εις τον αιγιαλόν ο λαός, ο κλήρος...και τους συνόδευσαν εν παρατάξει εις τον ναόν τού Αγίου Νικολάου ένθα έψαλλαν δοξολογίαν...». Προέστη ο επίσκοπος Μυρίνης Σωφρόνιος, που στο τέλος με τρεμάμενα χέρια θα σκύψει και θα μεταλάβει «τον δούλο τού θεού Κωνσταντίνο». Σε ερώτηση αργότερα για το παράτολμο του εγχειρήματος, απάντησε: «Το κάναμε ξέροντας ότι θα πεθάνουμε». Σ’ αυτό το «γνωρίζαμε ότι απόψε θα πεθάνουμε» βρισκόταν η ηθική του δύναμη...
* Άλλες επιτυχίες του: 1) Μετά από 4 μήνες, τον Οκτώβριο 1822, ανατίναξε στην Τένεδο τουρκική αντιναυαρχίδα (800 νεκροί). 2) Ύστερα από 2 χρόνια (Αύγουστος 1824) πυρπόλησε στη Σάμο μία μεγάλη φρεγάτα (600 νεκροί) εκδικούμενος την καταστροφή των Ψαρών και της Κάσου. Στην ψυχή του είχαν γεννηθεί συναισθήματα άσβεστου μίσους και αιώνιας εκδίκησης. 3) Σχεδίασε το 1825 να πάνε πλοία στην Αλεξάνδρεια και να κάψουν τον αιγυπτιακό στόλο. Ο Μωχάμετ Άλη είχε συγκεντρώσει εκεί 60 μεγάλα πολεμικά πλοία και 180 φορτηγά για να στείλει τον Ιμπραήμ κατά της Ελλάδας. Ο Κανάρης μπήκε με το πυρπολικό του στο λιμάνι. Ο άνεμος ήταν αρχικά ευνοϊκός, αλλά ξαφνικά έπεσε και η προσπάθειά του δεν ευοδώθηκε.
* Κινδύνευσε η ζωή του, αλλά τελικά ξέφυγαν με τη βάρκα διαφυγής. Ο στόχος δεν επιτεύχθηκε. Πάντως θεώρησαν την πράξη του πλήρη τόλμης και πατριωτισμού. Στην επιστροφή τους, τελείωσαν τα τρόφιμα και το νερό. Τυχαία διασταυρώθηκαν με ξένο εμπορικό που το ακινητοποίησαν και ζήτησαν τρόφιμα. «Δεν έχω χρήματα να σε πληρώσω τώρα, γράψε σ’ ένα χαρτί πόσο αξίζουν και φέρε το να το υπογράψω». «Ομως εσείς δεν έχετε Έθνος», του λέει ειρωνικά ο καπετάνιος. Ο Κανάρης με βροντερή φωνή: «Αν δεν έχουμε Έθνος, θα κάνουμε!». Όταν έγινε πρωθυπουργός εξόφλησε το χρέος. «Βλέπεις, πλοίαρχε, πως εμείς οι Έλληνες ό,τι λέμε το κάνουμε!».
* Η πολιτική του σταδιοδρομία: - 1826, κυβερνήτης του νέου πλοίου «ΕΛΛΑΣ». - 1827, πληρεξούσιος Ψαρών σε Εθνοσυνέλευση Τροιζήνας, φρούραρχος Μονεμβασιάς, διοικητής ναυτικής μοίρας. - 1832, πλοίαρχος κι έπειτα ναύαρχος. - 1843 και 1854, υπουργός ναυτικών. - 1861, αρνήθηκε τη σύνταξη που του χορηγήθηκε «εκ δραχμών 1.000». - 1862, μετά την έξωση Όθωνα πήγε στη Δανία ως επικεφαλής επιτροπής, για να προσφερθεί ο θρόνος στον Γεώργιο Α’. - 1863, υπουργός ναυτικών. - 1864, πρωθυπουργός. Παραιτήθηκε μετά από λίγα χρόνια (είχε υπερβεί τα 70, δες τη φωτογραφία του). Στο σπίτι του, οδός Κυψέλης 56, συνέρρεαν από παντού για να δουν τον «ΝΑΥΑΡΧΟ», όπως τον αποκαλούσαν. - 1877, πάλι πρωθυπουργός. Χτυπήθηκε όμως από ημιπληγία και πέθανε από ανακοπή καρδιάς... Ήταν 84 ετών...
* Επίλογος - Αποτίμηση: Η Ελλάδα ολόκληρη κήδευσε δημοσία δαπάνη στο Α’ Νεκροταφείο τον μπουρλοτιέρη, τον ήρωα, τον πρωθυπουργό της. Σε ηλικία 22 ετών είχε παντρευτεί από σφοδρό έρωτα τη Δέσποινα Μανιάτη, κόρη γνωστής ναυτικής οικογένειας των Ψαρών.
Οι Ψαριανοί θεωρούσαν κατάντημα και ντροπή να παντρεύονται με ξένους. Κάνανε 6 γιους και 1 κόρη. Έδωσε σ’ αυτά αρχαιοελληνικά ονόματα: Θεμιστοκλής - Θρασύβουλος - Μιλτιάδης - Λυκούργος - Αριστείδης. Δυστυχώς 5 από τα παιδιά του χάθηκαν σε νεότατες ηλικίες (19 ως 39 ετών)....
* Για τον ιστορικό Γκόρντον: «Ο Κανάρης είναι ο πιο έξοχος εκπρόσωπος του ηρωισμού, που η Ελλάδα όλων των εποχών μπορεί να υπερηφανεύεται». Για τον Α. Βαλαωρίτη: «Φώτιζε το αστροπελέκι σου Ανατολή και Δύση». Για Γάλλο Φιλέλληνα: «Στα μάτια του λάμπει το θάρρος, που του δίνει πνοή για την ελευθερία της αγαπημένης του πατρίδας». Ο Κάλβος: «Κανάρη! - και τα σπήλαια / της γης εβόουν: Κανάρη!...». Για τον Καρυωτάκη: «Το πέρασμά του - μήνυμα κρύο μαύρου θανάτου». Πριν πεθάνει είπε: «Το μόνο που έχω να δώσω στο Έθνος είναι η καρδιά μου». Και την έδωσε... Μέχρι σήμερα φυλάσσεται μέσα σε λήκυθο (αγγείο) στην παλιά Βουλή. Το Πολεμικό μας Ναυτικό τιμώντας τον θρυλικό ναύαρχο έδωσε το όνομά του στη φρεγάτα «ΚΑΝΑΡΗΣ»...
Από τον Ευάγγελο Μπαλντούνη,
φιλόλογο
