Συντάξεις: Διανεμητικό ή κεφαλαιοποιητικό σύστημα;

Από τον Κων. Καραγιάννη, πρόεδρο του Συλλόγου Επαγγελματιών Ασφαλιστών Ν. Λάρισας

Το ερώτημα έχει απασχολήσει τα τελευταία χρόνια τον τομέα του κοινωνικού συστήματος των συντάξεων της χώρας μας. Δεν συμβαίνει, όμως, το ίδιο σε αντιστοίχους τομείς των ανεπτυγμένων χωρών, καθώς και πολλών αναπτυσσόμενων χωρών, όπου η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα έχει δοθεί προ πολλού, και είναι:
Διανεμητικό σύστημα για το κρατικό σύστημα συντάξεων που, σχεδόν στο σύνολο των ανεπτυγμένων χωρών, προβλέπει μία πολύ χαμηλή παροχή σύνταξης και κεφαλαιοποιητικό σύστημα για τα ιδιωτικά συνταξιοδοτικά σχήματα, απ’ όπου ο ασφαλισμένος λαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της συνταξιοδοτικής του παροχής.
Ας σημειωθεί ότι το Διανεμητικό και το Κεφαλαιοποιητικό είναι συστήματα που αφορούν αποκλειστικά και μόνο τον τρόπο χρηματοδότησης των συντάξεων και τίποτα πέραν αυτού. Δεν υπάρχει στο βάθος τους καμία πολιτική ή «κοινωνική» διάσταση. Το διανεμητικό σύστημα πρωτοεμφανίστηκε στη Γερμανία το έτος 1883. Η εφαρμογή του στον χώρο των συντάξεων είναι η εξής: Οι υπάρχοντες ασφαλισμένοι εργαζόμενοι καταβάλλουν εισφορές, οι οποίες χρησιμοποιούνται για την καταβολή των συντάξεων των υπαρχόντων συνταξιούχων. Δεν προβλέπεται διαδικασία σχηματισμού κεφαλαίου επενδύσεων εκτός και αν υπάρχει ευκαιριακό πλεόνασμα, οπότε σχηματίζεται κάποιο προσωρινό κεφάλαιο.
Παράδειγμα: Για να πάρει σύνταξη 800 ευρώ τον μήνα ένας συνταξιούχος επαρκούν 4 εργαζόμενοι, οι οποίοι λαμβάνουν μισθό από 1.000 ευρώ τον μήνα και οι οποίοι θα καταβάλλουν εισφορά από 200 ευρώ τον μήνα ο καθένας (=20% του μισθού) για να συγκεντρωθεί το ποσό των 800 ευρώ (200*4=800) προκειμένου να καταβληθεί η μηνιαία σύνταξη του ενός (1) συνταξιούχου.
Τα πράγματα θα αρχίσουν να χάνουν την ισορροπία τους αν δεν υπάρχουν 4 εργαζόμενοι για κάθε 1 συνταξιούχο. Σήμερα η αναλογία αυτή στη χώρα μας έχει φτάσει τους 1,5 εργαζόμενους για κάθε 1 συνταξιούχο. Για να πάρει τα 800 ευρώ ο συνταξιούχος θα πρέπει ο κάθε εργαζόμενος να καταβάλλει εισφορά ίση με το 53,3% του μισθού του (1,5*1.000*53,3% = 800). Από το παράδειγμα αυτό φαίνεται το αδιέξοδο που έχει φτάσει το ελληνικό διανεμητικό συνταξιοδοτικό σύστημα. Σημειώνουμε, επίσης, ότι η ιδιωτική ασφάλιση διεθνώς, σε ό,τι αφορά συνταξιοδοτικά προγράμματα, λειτουργεί υποχρεωτικά με βάση το κεφαλαιοποιητικό σύστημα από συστάσεώς της. Θα μπορούσε να τεθεί το ερώτημα: Δηλαδή, το κεφαλαιοποιητικό σύστημα δεν έχει κινδύνους; Οπωσδήποτε έχει. Ο σημαντικότερος κίνδυνος που αντιμετωπίζει το κεφαλαιοποιητικό σύστημα είναι οι αποδόσεις των επενδύσεων των κεφαλαίων του.
Για να μπορέσουν, πρώτον, να διατηρήσουν την αξία τους, και δεύτερον, για να ενισχυθούν ακόμα περισσότερο και να ελαφρύνουν το δυσβάστακτο κόστος των συντάξεων, τα κεφάλαια αυτά επενδύονται με την προοπτική μίας ικανοποιητικής απόδοσης.
Οι επενδύσεις όμως δεν είναι πάντα προσοδοφόρες. Για τον λόγο αυτόν έχει αναπτυχθεί μία ολόκληρη πρακτική, στις αναπτυγμένες χώρες, που ευδοκιμούν τα κεφαλαιοποιητικά συστήματα, με σκοπό τον έλεγχο και τη συγκράτηση σε χαμηλά επίπεδα των επενδυτικών κινδύνων των συνταξιοδοτικών κεφαλαίων.
Όμως, δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι τα συνταξιοδοτικά κεφάλαια δεν είναι τυπικές περιπτώσεις επενδυτικών κεφαλαίων που αποκλειστικό στόχο έχουν την αναζήτηση της επενδυτικής ευκαιρίας και την επίτευξη του μέγιστου κέρδους (μέσω της ανάληψης του αντίστοιχου επενδυτικού κινδύνου). Τα συνταξιοδοτικά κεφάλαια έχουν άλλες προτεραιότητες. Οι προτεραιότητες αυτές εστιάζουν στην εξυπηρέτηση του μοναδικού σκοπού των κεφαλαίων αυτών που είναι η δημιουργία συνταξιοδοτικών παροχών και η καταβολή τους στους δικαιούχους. Αυτός είναι ο βασικός κανόνας που διέπει τις επενδύσεις των συνταξιοδοτικών κεφαλαίων και μόνο αυτός.
Τελευταία και με την ευκαιρία της ψήφισης του νέου νόμου για την κεφαλαιοποιητική επικουρική ασφάλιση, που αποτελεί μία νέα πραγματικότητα για τη χώρα μας, έχουν ακουστεί διάφορες περίεργες απόψεις για το ενδεχόμενο να τεθούν τα κεφάλαια αυτά στην υπηρεσία της πολυπόθητης ανάπτυξης. Αυτό από μόνο του αποτελεί διαστροφή του στόχου και αφήνει να εννοηθεί ότι από τα κεφάλαια αυτά, με κάποιον τρόπο, θα χρηματοδοτηθούν κάποιες νέες επενδυτικές απόπειρες.
Αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή. Όχι ότι θα πρέπει να αποκλειστεί η συμβολή αυτών των κεφαλαίων προς έναν τέτοιον σκοπό. Όμως απαιτείται ιδιαίτερη σύνεση και κατάλληλοι κανόνες προκειμένου τα συνταξιοδοτικά κεφάλαια να μη χάσουν τον μοναδικό στόχο τους, που είναι η εξασφάλιση των συντάξεων των ασφαλισμένων, οι οποίοι καταβάλλουν τις εισφορές τους για τον σκοπό αυτόν και μόνο.
Στη διάρκεια του διαλόγου που αναπτύχθηκε με την ευκαιρία της ψήφισης του παραπάνω νόμου ακούστηκαν πολλά φαιδρά για τον δήθεν «κοινωνικό ρόλο» του διανεμητικού συστήματος, πράγματα που ακούγονται χρόνια τώρα από αυτούς που έχουν σημαντικό μέρος της ευθύνης για τη σημερινή κατάντια του συνταξιοδοτικού μας συστήματος. Δεν υπάρχουν «κοινωνικά» και «αντικοινωνικά» συστήματα χρηματοδότησης συντάξεων, υπάρχουν «κοινωνικές» και «αντικοινωνικές» πολιτικές. Ας μη στοχοποιούμε το κεφαλαιοποιητικό συνταξιοδοτικό σύστημα για πολιτικούς λόγους.