Γνώριζε καλά τις τραγωδίες του Αισχύλου, τον οποίο και θαύμαζε. Είναι άριστος γνώστης των «Ωδών» του Πινδάρου. Ο Ευριπίδης όμως ήταν εκείνος που επέδρασε πολύ στο ύφος, στην τεχνική και στη γλώσσα του. Ήταν ευφυολόγος, πνευματώδης χιουμορίστας και με περίσσια τόλμη καυτηρίαζε τους δημαγωγούς, τους σοφιστές και τον Δήμο της Αθήνας.
Η γλώσσα του Αριστοφάνη: Η γλώσσα του είναι καθαρά αττική, όπως μιλιόταν στην αγορά, στην εκκλησία τού δήμου και στα δικαστήρια. Η γλώσσα τού όχλου δεν είχε βέβαια θέση σ' ένα λογοτεχνικό καλλιτέχνημα. Του ξεφεύγουν λέξεις του όχλου (αισχρολογίες, επιφωνήματα, κατάρες, υποκοριστικά σε -ίδιον, -ίσκος), αλλά τις χρησιμοποιούσε για την πιο ζωηρή και κωμική παράσταση αυτών που λέγονταν. Η γλώσσα του είναι τέλειο υπόδειγμα της αττικής καθομιλουμένης. Δεν έχουμε χυδαιολογία για τη χυδαιολογία (χρήση δηλ. χυδαίας γλώσσας και εκφράσεων που να παραβιάζουν τους κανόνες της ευπρέπειας). Έχουμε αθυροστομία (βωμολοχίες, βρισιές κ.ά.) και μάλιστα μόνον όπου επιβάλλεται από τη δράση.
Ας γελάσουμε με μερικά: «Χέσαιτο γαρ ει μαχαίσετο» («έτσι και μαχότανε, σίγουρα θα χεζότανε».... [συγγνώμη]....). «Ποιοι κυβερνούν; Οι ευρύπρωκτοι»... Φέρε μου γρήγορα ένα χωνί για να στραγγίσω το μυαλό μου και να πω κάτι έξυπνο»... «Κράτα πάνω απ' το κεφάλι μου αυτήν την ομπρέλα, για να μη με βλέπουν οι θεοί»... Έχεις βρώμικη φωνή, κακή ανατροφή, είσαι χυδαίος: επομένως έχεις όλα τα προσόντα για πολιτικός»... Όσοι βγαίνουν τις νύχτες, πάνε για βρωμοδουλειές»...
Πίστευε πως με τη σάτιρά του θα βελτιώσει τα κακώς κείμενα, θα προφυλάξει την πόλη από άστοχες επιλογές και θα βοηθήσει τους συμπατριώτες του να γίνουν καλύτεροι. Πως ο ρόλος της κωμωδίας είναι παιδαγωγικός και ότι οι συμβουλές που δίνει ο χορός είναι σοφές. Ο Αριστοφάνης εκφράζει τον πόνο τού έντιμου Αθηναίου πολίτη που μάχεται ενάντια στον ξεπεσμό της δημοκρατίας. Δεν είναι κάποιος οπαδός κόμματος που χρησιμοποιεί το θεατρικό έργο για προπαγάνδα. Είναι ένας συγγραφέας με το τυπικότατο αθηναϊκό ενδιαφέρον για την πολιτεία.
Η λέξη-σπαζοκεφαλιά: Πρόκειται για μία μόνο λέξη σε 7 στίχους! Περιγράφει το γαστρονομικό προφίλ της αρχαιότητας με μία λέξη-γλωσσοδέτη: Στο τέλος της κωμωδίας «Εκκλησιάζουσες» διοργανώνεται ένα φαγοπότι, στο οποίο προσφέρονται λαχταριστές και ακριβές τροφές, τις οποίες περιγράφει με μία μόνο λέξη επτά στίχων! Αποτελείται από 172 γράμματα και το 1990 μπήκε στο βιβλίο Γκίνες....
Σε ηλικία 40 περίπου ετών οι Αθηναίοι τον έστεψαν με θάλλο (βλαστάρι, φυντάνι) απ' την ιερή ελιά. Αυτό το στεφάνι εθεωρείτο ισότιμο με το χρυσό. Έζησε υποδειγματική και ειρηνική ζωή. Για να την προστατεύσει παρουσίαζε τις περισσότερες από τις κωμωδίες του με το όνομα άλλων ποιητών. Πρόκειται για έναν ερημίτη ποιητή, ηθικό, σεμνό, συντηρητικό, αφοσιωμένο στην τέχνη και τις ιδέες του (αρκετά χρόνια ζούσε στην Αίγινα).
Τίτλοι των 11 κωμωδιών του: Οι κωμωδίες του Αριστοφάνη, ως έργα ποιητικά, είναι ασύγκριτες και αμίμητες. Έχουν τόση γενναιότητα και τόση ζωντάνια, που παραμένουν πάντα επίκαιρες. (ΕΚΚΛΗΣΙΑΖΟΥΣΕΣ - ΘΕΣΜΟΦΟΡΙΑΖΟΥΣΕΣ). (ΛΥΣΙΣΤΡΑΤΗ - ΕΙΡΗΝΗ - ΠΛΟΥΤΟΣ). (ΒΑΤΡΑΧΟΙ - ΟΡΝΙΘΕΣ - ΣΦΗΚΕΣ). (ΝΕΦΕΛΕΣ - ΙΠΠΕΙΣ - ΑΧΑΡΝΕΙΣ).
Τι είπαν γι' αυτόν: α) Πλάτων: Είχε ξεχωριστή εκτίμηση για τον Αριστοφάνη. Τον παρουσιάζει στο «Συμπόσιο» τιμητικά να μιλάει και να αναπτύσσει τις ιδέες του. Του αφιέρωσε κι ένα επιθανάτιο επίγραμμα: «Οι Χάριτες γυρεύοντας ναό ακατάλυτο, βρήκαν την ψυχή τού Αριστοφάνη». β) Για τον Γκαίτε είναι ο «ακόλαστος (αχαλίνωτος) ευνοούμενος των Χαρίτων»....
-Επίλογος: Αγωνιζόταν να ξαναφέρει τους Αθηναίους στην απλότητα και την ευσέβεια και συμβούλευε τη βελτίωση τής αγωγής. «Όσο μακριά κι αν είσαι, μην ξεχνάς τους φίλους», τόνιζε. «Πάσαν γλώσσαν βασάνιζε» (να σκέφτεσαι καλά αυτό που θα ξεστομίσεις)... Τους ήρωες δεν τους βρίσκεις ποτέ στο σκοτάδι»... Για τη γυναίκα έλεγε: «Ουδέν εστι θηρίον γυναικός αμαχώτερον» (δεν υπάρχει θηρίο πιο δύσκολο να πολεμήσεις από τη γυναίκα»)... Δικά του και τα: «Ου με πείσεις, καν με πείσεις» - «Κομίζειν γλαύκα εις Αθήνας». Μάχεται κατά του πολέμου και υπέρ της ειρήνης: «Όποιος είναι κατασκευαστής δοράτων ή πωλητής ασπίδων, για να πουλάει ευκολότερα, επιθυμεί πόλεμο» (κάτι σύγχρονο μας θυμίζει...).
Ο Αριστοφάνης είναι πράγματι ο μέγιστος κωμικός και σατιριστής των ανθρωπίνων ελαττωμάτων, ο θαυμαστός ηθογράφος και δαιμόνιος επινοητής σκηνικής πλοκής. Η μαγεία της ποιητικής του, καθώς και η μεγαλόπνοη και ανατρεπτική του γλώσσα, θα τον καταστήσουν αντικείμενο μελέτης και μίμησης. Απόδειξη αυτού του ενδιαφέροντος και της ακτινοβολίας, δεν είναι μόνο οι μελέτες και οι μεταφράσεις, αλλά και ο αστείρευτος πλούτος των σύγχρονων αριστοφανικών παραστάσεων ανά τον κόσμο...
Από τον Ευάγγελο Μπαλντούνη,
φιλόλογο
