Στο πρώτο του κιόλας κεφάλαιο, ξαναδιαβάζουμε: «Ο λαός μας γίνεται περήφανος όταν επικοινωνεί σε βάθος με τις ρίζες της παράδοσης, και σε ύψος με τα φωτεινά πετάγματα της ποίησης του Βάρναλη, του Σεφέρη, του Ρίτσου, του Ελύτη (και του Σολωμού θα προσθέταμε εμείς). Έτσι οικοδομείται στέρεα η εθνική συνείδηση της οποίας ο ιστορικός της ρόλος είναι η διατήρηση της ψυχικής ενότητας του Έθνους» (σελ. 18).
Προσθέσαμε και τον Διονύσιο Σολωμό γιατί ο ίδιος ο Μίκης Θεοδωράκης, ο οποίος θα συναντήσει τον εθνικό μας ποιητή στην Τρίτη Συμφωνία του θα γράψει το 2018 στον πρόλογο του σπάνιου βιβλίου για τον Σολωμό, Άγγλου ελληνιστή Τζένκινς: «Ο Σολωμός στην Κέρκυρα, όταν ήταν μικρός, πήγαινε στην εκκλησία και έψελνε το Κύριε Ελέησον. Το έκανα κι εγώ. Εκεί βυθίστηκα στο απέραντο μεγαλείο της βυζαντινής μας μουσικής παράδοσης». Και συνεχίζει με το αποκαλυπτικό Σολωμικό: «Άστραψε φως κι εγνώρισεν ο νιος τον εαυτό του». Στο ίδιο βιβλίο του (Μουσική για τις μάζες), ο Θεοδωράκης θα γράψει στη σελίδα 79: «Η ελληνική μουσική κληρονομιά είναι βασικά μελωδική. Όταν λέμε βυζαντινή μουσική, εννοούμε τη βυζαντινή μελωδία. Το ίδιο ισχύει τόσο για τα δημοτικά όσο και τα λαϊκά τραγούδια».
Σε ηλικία 16 ετών ο Θεοδωράκης θα δημιουργήσει στην Τρίπολη εκκλησιαστική χορωδία, θα αναδυθούν οι παιδικές μνήμες από τη Μικρασιάτισσα γιαγιά του που έψελνε υπέροχα και θα γράψει εκκλησιαστικούς ύμνους και την «Κασσιανή». Θα ακούσει τους δυτικότροπους βυζαντινούς ύμνους του Πολυκράτη (1) και του Σακελλαρίδη (2) με την ιδιαίτερη ρωσική επίδραση, θα γίνουν πρότυπα για τον έφηβο Μίκη και θ’ αρχίσει σιγά - σιγά να διαφοροποιείται, να αποστασιοποιείται, για να χτίσει τη δική του εκδοχή και μουσική φόρμα. Αυτά θα τα κρατήσει βαθιά μέσα του ως φυλαχτό και πολύ αργότερα, σε χαλεπούς καιρούς, κρατούμενος στις φυλακές της Χούντας των συνταγματαρχών, θα μελετήσει συστηματικότερα τη βυζαντινή μουσική με τη βοήθεια πολύ γνωστού ιεροψάλτη που ήταν συγκρατούμενός του, όπως και του ιερέα του ναού της Ζάτουνας Αρκαδίας, όπου ήταν εξόριστος, ενώ παράλληλα, ηχούσε ακόμη στ’ αφτιά του η Ενάτη Συμφωνία του Μπετόβεν (Ύμνος στη χαρά), που την πρωτάκουσε παιδί και τον συγκλόνισε. Ως βαρύτονος, θα τραγουδήσει το 1944 στο Ηρώδειο, με τη χορωδία, την Ενάτη του Μπετόβεν κι εκεί θα συναντήσει για πρώτη φορά τη Μαρία Κάλλας.
Στην περίοδο του ελληνοϊταλικού πολέμου γράφει ασταμάτητα τραγούδια, ποιήματα, παλεύει με τα υπαρξιακά βασανιστικά ερωτήματα της ανήσυχης εφηβείας του, δίνει μόνος του τις απαντήσεις για τον Χριστιανισμό, τον Μαρξισμό, συγκρούεται, αντιφάσκει και ενθουσιάζεται συγχρόνως. Στέκεται απέναντι στην ανώμαλη πολιτική κατάσταση που επικρατούσε εκείνη την εποχή, συλλαμβάνεται και εξορίζεται στο νησί της Ικαρίας, όπου εκεί, θ’ ακούσει, πάνω στο καΐκι, τους ναύτες να τραγουδούν το «Καπετάν Ανδρέα Ζέπο» του Γιάννη Παπαϊωάννου. Θα του «καρφωθεί», όπως ο ίδιος λέει και θα επιχειρήσει, αργότερα, να γράψει κι αυτός κάτι πάνω στη λαϊκή φόρμα και το ύφος του «Ζέπου». Ακούει από τα μεγάφωνα του στρατοπέδου λαϊκά τραγούδια, τραγουδάει μαζί με τους άλλους συγκρατούμενούς του, μέσα στη σκηνή, ρεμπέτικα και θα θεωρήσει τη «Συννεφιασμένη Κυριακή» του Βασίλη Τσιτσάνη, «ένα από τα πιο αξιόλογα μνημεία της νεοελληνικής τέχνης».
Παραγγέλνει στους φίλους του και συγγενείς να του φέρουν, στη φυλακή που βρίσκεται, βιβλία για το δημοτικό τραγούδι, θα «κολλήσει» όπως λέμε, στα Μανιάτικα μοιρολόγια, στους θρήνους, στα τραγούδια της ξενιτιάς και στο Ακριτικό τραγούδι κι απ’ αυτό το ευτυχές «κόλλημα», θα προκύψουν αργότερα ο Επιτάφιος, το Άξιον Εστί, η Ρωμιοσύνη, τα Επιφάνια και τόσα άλλα. Όλος αυτός ο μουσικός θησαυρός που τον είχε φυλαγμένο μέσα του, ο βυζαντινός, ο δημοτικός, ο λαϊκός, αλλά και ο κλασικός, θα ξεχυθεί με ορμή για να πλημμυρίσει την οικουμένη με τις εκπληκτικές μουσικές που όλοι τραγουδήσαμε, θα τραγουδούμε και θα τραγουδούν όσο θα υπάρχουν άνθρωποι.
Μέρα Μαγιού μου μίσεψες,
μέρα Μαγιού σε χάνω
Άνοιξη γιε π’ αγάπαγες
κι ανέβαινες απάνω
στο λιακωτό και κοίταζες
και δίχως να χορταίνεις
άρμεγες με τα μάτια σου
το φως της Οικουμένης.
(1) Θεμιστοκλής Πολυκράτης (1863-1926). (2) Ιωάννης Σακελλαρίδης (1853-1932). Σπουδαίοι υμνογράφοι, πρωτοπόροι της πολυφωνικής (τετράφωνης) εκκλησιαστικής μουσικής.
Γεώργιος Π. Μαλλούχος. ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ Τ. Άλτερ έγκο, 2018
Μίκη Θεοδωράκη. Διονύσιε Σολωμέ, σε σε κράζω!... 11-12 Σεπτεμβρίου 2021 ΤΑ ΝΕΑ.
Από τον Τάσο Πουλτσάκη
