Ζήνων ο Κιτιεύς

Προσωπικότητες του αρχαίου κόσμου

Από τον Νίκο Τάχατο, φιλόλογο

Ο Ζήνων ήταν φιλόσοφος της ελληνιστικής εποχής και ιδρυτής του φιλοσοφικού ρεύματος των Στωικών. Γεννήθηκε στο Κίτιο, πόλη που ήταν χτισμένη στη θέση της σημερινής Λάρνακας της Κύπρου το 334 π.Χ. Σε νεαρή ηλικία και ενώ ταξίδευε ως έμπορος ναυάγησε κοντά στην Αθήνα, στην οποία πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του και μυήθηκε στη Σωκρατική φιλοσοφία. Αφού πέρασε περίπου 20 χρόνια κοντά σε διάφορους δασκάλους, άρχισε να διδάσκει ο ίδιος με έναν εκφραστικό, αλλά και σαρκαστικό τρόπο στην Ποικίλη στοά της πόλης, απ’ όπου και πήραν το όνομα Στωικοί.
Σκοπός του Ζήνωνα και των μαθητών του είναι βρουν κάποιο σταθερό στήριγμα στην ηθική ζωή, δηλαδή προσπάθησαν όχι μόνο να καθορίσουν τον σκοπό της ζωής του ανθρώπου, αλλά να βρουν και τη μέθοδο και τον τρόπο μέσω του οποίου επιτυγχάνεται η ηθική ολοκλήρωση, προκειμένου ο άνθρωπος να γίνει ανεξάρτητος και ευτυχισμένος. Ο Ζήνων συμφωνεί με τον κυνικό φιλόσοφο Αντισθένη ότι κάθε γνώση προέρχεται από τις αισθήσεις. Διαφοροποιείται όμως από τους κυνικούς φιλοσόφους σχετικά με τη σημασία που δίνει στην επιστημονική έρευνα. Γι’ αυτόν η ηθική τελείωση δεν επιτυγχάνεται χωρίς γνώση τόσο των θείων όσο και των ανθρωπίνων. Θεωρεί τη φιλοσοφία, άσκηση αρετής, δηλαδή η επιστημονική γνώση είναι απαραίτητο στοιχείο για να καταφέρει ο άνθρωπος στην καθημερινή του ζωή να κάνει πράξη την ηθική αρετή.
Για να μπορέσει ο άνθρωπος να πετύχει την ενάρετη ζωή, επιβάλλεται να απελευθερώσει την ψυχή του από τα πάθη. Την ψυχική αυτήν κατάσταση, που οι Στωικοί ονομάζουν απάθεια, την ενσαρκώνει η προσωπικότητα του σοφού, του ανθρώπου που είναι δίκαιος, ενάρετος, που μπορεί να καταλάβει τι είναι αναγκαίο στη ζωή του και να το πράξει. Πρόκειται για εκείνον τον άνθρωπο που έχει καταφέρει να είναι κυρίαρχος του εαυτού του, ανεξάρτητος από εξωτερικές επιρροές. Σύμφωνα με τον Ζήνων, ένας τέτοιος άνθρωπος διέπεται από την αγάπη για τον συνάνθρωπό του. Στην Πολιτεία που οραματίζεται ο Στωικός φιλόσοφος όλοι οι άνθρωποι χαρακτηρίζονται συμπολίτες. Δίκαια συνεπώς μπορούμε να χαρακτηρίζουμε του Στωικούς φιλοσόφους ως τους πρώτους εκπροσώπους του ανθρωπιστικού κινήματος.
Η φιλοσοφία του Ζήνωνα είναι καθαρά πρακτική φιλοσοφία. Ο άνθρωπος πρέπει να καταλάβει ότι η ευτυχία του δεν εξαρτάται από εξωτερικούς παράγοντες, αλλά από τον ίδιο. Το κάθε άτομο έχει τη δυνατότητα να ελέγξει τις ανάγκες του, τις επιθυμίες του, έχει την ικανότητα να αντεπεξέλθει στις αντιξοότητες τις ζωής, γιατί το κάθε άτομο μπορεί να μάθει να ελέγχει τον εαυτό του. Αυτό το πετυχαίνει με διαρκή άσκηση εγκράτειας και με το να εκπαιδεύσει τον εαυτό του να ελέγχει τα αρνητικά συναισθήματα και να αποφεύγει τις λανθασμένες κρίσεις. Κατά την άποψη των Στωικών ο μοναδικός δρόμος για την ευτυχία είναι να μην ανησυχούμε για πράγματα που ξεπερνούν τις δυνατότητές μας. Η δυστυχία οφείλεται στην αγωνιώδη προσπάθειά μας να ελέγξουμε πράγματα που είναι ουσιαστικά έξω από τις δυνατότητές μας. Για τους Στωικούς πλούσιος δεν είναι αυτός που έχει πολλά χρήματα ή υλικά αγαθά, αλλά εκείνος που έχει τις λιγότερες επιθυμίες.
Η Στωική φιλοσοφία που ίδρυσε ο Ζήνων εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να έχει πάρα πολλούς οπαδούς και συνεχίζει να βοηθά τους ανθρώπους να αντεπεξέλθουν στις δυσκολίες τις ζωής. Η εγκράτεια και η αποχή από κάθε τι περιττό που διακηρύσσει εξακολουθεί να εμπνέει τους ανθρώπους. Ο Ζήνων πέθανε στην Αθήνα το 262 π.Χ. σε μεγάλη ηλικία. Ένα από τα πιο όμορφα αποφθέγματά της Στωικής φιλοσοφίας είναι το εξής: Θεέ μου δώσε μου τη δύναμη να αλλάξω αυτά που μπορώ, την υπομονή να αντέξω αυτά που δεν μπορώ και τη σοφία για να γνωρίζω τη διαφορά μεταξύ τους.