Πλαταιές: Η τελευταία μάχη των Περσικών πολέμων

Σκηνή από την ένδοξη μάχη

Από τον Ευάγγελο Μπαλντούνη, φιλόλογο

Έναν χρόνο μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, έγινε το 479 π.Χ. στην πεδιάδα των Πλαταιών αυτή η λαμπρή για τους Έλληνες μάχη. Ο Ξέρξης είχε αποχωρήσει με το μεγαλύτερο μέρος τού στρατού, αλλά έμεινε ο γαμπρός του Μαρδόνιος. Πέρασε τον χειμώνα σε Βοιωτία και Θεσσαλία. Οι Αθηναίοι επέστρεψαν στην Αθήνα που την είχαν εκκενώσει. Ο Μαρδόνιος τούς ζήτησε να γίνουν σύμμαχοί του. Αυτός θα αναλάμβανε όχι μόνο να ανοικοδομήσει την κατεστραμμένη πόλη και τους ναούς της, αλλά θα τους καθιστούσε ηγεμόνες της Ελλάδας. Επιχείρησε με τη διπλωματία να διχάσει τους Έλληνες.
Η απάντηση των Αθηναίων είναι ενδεικτική για το φρόνημά τους σε μια κρίσιμη στιγμή: «Οσο ο ήλιος ακολουθεί τον ίσιο δρόμο που ακολουθεί και τώρα, ποτέ δεν θα κλείσουμε συμμαχία με τον Ξέρξη. Αλλά με εμπιστοσύνη στους συμμάχους μας θεούς και τους ήρωες, των οποίων εκείνος χωρίς σεβασμό έκαψε τους ναούς και τα αγάλματα, θα εκστρατεύσουμε εναντίον του και θα τον αποκρούσουμε». Εγκατέλειψαν την Αθήνα για δεύτερη φορά. Ο Μαρδόνιος την κατέλαβε άδεια, συμπλήρωσε τις καταστροφές, υποχώρησε στη Θήβα και στρατοπέδευσε στη βόρεια όχθη τού Ασωπού ποταμού. Η Θήβα ήταν φιλική στους Πέρσες και είχε πεδιάδα κατάλληλη για το ιππικό τους.
- Πρώτες αψιμαχίες: Τη διοίκηση τού ελληνικού στρατού ανέλαβε ο Σπαρτιάτης Παυσανίας. Αρχηγός των Αθηναίων ήταν ο Αριστείδης. Οι περσικές δυνάμεις ανέρχονταν από 70 - 120 χιλιάδες, διέθεταν όμως και ιππικό. Οι ελληνικές σε 40 χιλιάδες βαριά οπλισμένους (οπλίτες) και 40 χιλιάδες ελαφρά οπλισμένους και χωρίς καθόλου ιππικό. Η έλλειψη αυτή θα κάνει άνισο τον αγώνα. Στρατοπέδευσαν στους πρόποδες τού Κιθαιρώνα. Πρώτα ο Μαρδόνιος έστειλε εκεί όλο του το ιππικό για να εξακριβώσει τις δυνατότητές του. Ακολούθησε μια πρώτη συμπλοκή και οι Πέρσες υποχώρησαν. Σκοτώθηκε όμως ο αρχηγός τού ιππικού τους Μασίστιος. Ενθαρρύνθηκαν οι Έλληνες και ο στρατός προχώρησε πιο κοντά στις Πλαταιές. Μετακινήθηκαν και οι Πέρσες δυτικότερα, παράλληλα με τους Έλληνες.
- Η κύρια μάχη: Για 8 μέρες οι δύο στρατοί παρέμειναν αδρανείς. Μόνο με το ιππικό τους ενεργούσαν συνεχείς επιθέσεις για να εμποδίζουν τον ανεφοδιασμό των Ελλήνων. Στις επόμενες 4 μέρες οι ελληνικές δυνάμεις μετακινούνται συνεχώς και το μέτωπο δεν φαίνεται να παρουσιάζει συνοχή. Είχε διαιρεθεί σε τρία τμήματα. Τη 13η μέρα δόθηκε ολοκληρωτικά η μάχη. Οι Πέρσες επιτέθηκαν με σφοδρότητα και στα τρία τμήματα. Πρώτα στο Σπαρτιατικό που ήταν πιο πίσω. Όμως ο οπλισμός των Περσών αποδείχτηκε και πάλι ανίσχυρος μπροστά στα δωρικά όπλα. Η συμπλοκή μεταβλήθηκε σε σφαγή. Ο Μαρδόνιος που μαχόταν περιστοιχιζόμενος από 1.000 εκλεκτούς πολεμιστές, σκοτώθηκε. Οι Πέρσες εγκατέλειψαν τον αγώνα και κατέφυγαν στο περιχαρακωμένο στρατόπεδο που καιρό πριν είχαν κατασκευάσει. Εκεί Σπαρτιάτες και Αθηναίοι τους αποδεκάτισαν.
-Αποχώρηση Περσών- επινίκια: Τμήματα τού περσικού στρατού με αρχηγό τον Αρταβάζο, υποχώρησαν προς τη Φωκίδα και με άλλα υπολείμματα των δυνάμεων τού Μαρδόνιου κατόρθωσαν να επιστρέψουν στην Ασία με κακουχίες και απώλειες. Οι ελληνικές πόλεις ανήγειραν τάφους για τους ηρωικούς νεκρούς τους, στην αρχή τού δρόμου των Πλαταιών προς τα Μέγαρα. Οι Έλληνες αφιέρωσαν το 1/10 των λαφύρων στους θεούς. Στο ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς αφιέρωσαν έναν χρυσό τρίποδα τοποθετημένο στην κορυφή χάλκινου κίονος, ο οποίος παριστάνει 3 φίδια που αλληλοσυμπλέκονται. Επάνω στους έλικες των φιδιών χάραξαν τα ονόματα των πόλεων που πολέμησαν στις Πλαταιές. Ο χρυσός τρίποδας λεηλατήθηκε από τους Φωκείς κατά τον Β’ Ιερό Πόλεμο. Ο χάλκινος κίονας μεταφέρθηκε στην Κων/πολη από τον Κων/νο και σώζεται ως σήμερα.
Η πόλη των Πλαταιών κηρύχθηκε ιερή, απαραβίαστη και ουδέτερη. Οι Πλαταιείς για την ανδρεία που έδειξαν τιμήθηκαν με βραβείο και πήραν χρηματική αμοιβή 50 τάλαντα. Ανέλαβαν να εορτάζουν κάθε 4 χρόνια τα «Ελευθέρια». Οι Θηβαίοι που είχαν συμμαχήσει με τους Πέρσες τιμωρήθηκαν (οι αρχηγοί τους εκτελέστηκαν) και διαλύθηκε η Βοιωτική Ομοσπονδία στην οποία είχαν ηγετική θέση. Οι ελληνικές πόλεις εξασφάλισαν την ελευθερία τους, απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξή τους. Μπόρεσαν έτσι στα χρόνια που ακολούθησαν, να δημιουργήσουν έναν λαμπρό πολιτισμό, τα επιτεύγματα τού οποίου έγιναν κτήμα ολόκληρης της ανθρωπότητας. Έκτοτε δεν ακολούθησε καμία νέα περσική επιχείρηση κατά της Ελλάδας. Οι Πέρσες περιορίστηκαν να αναμειγνύονται μόνο παρασκηνιακά στα ελληνικά πράγματα.