Στο σημερινό άρθρο θα παρουσιασθούν τα βασικά χαρακτηριστικά του Ευρωπαϊκού Αγροδιατροφικού Τομέα (ΑΔΤ), εντός του οποίου λειτουργεί και από τον οποίο επηρεάζεται καθοριστικά ο Ελληνικός ΑΔΤ.
Σύμφωνα με την τελευταία έκδοση της Eurostat1, τα βασικά χαρακτηριστικά της γεωργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι τα παρακάτω:
Στην Ε.Ε. υπάρχουν και λειτουργούν 10.3 εκατ. γεωργικές εκμεταλλεύσεις, το 96% των οποίων είναι οικογενειακές (δηλαδή περισσότερο του 50% των εργασιών παρέχονται από μέλη της ίδιας οικογένειας), ενώ τα 2/3 έχουν μέγεθος μικρότερο των 50 στρ., ενώ ο μέσος όρος στην Ε.Ε. είναι 150 στρ. περίπου. Τα 4 εκατ. των εκμεταλλεύσεων αυτών, δηλαδή περίπου το 39%, έχουν εισόδημα μικρότερο των 2.000 ευρώ παράγοντας μόλις το 0.9% του συνολικού οικονομικού αποτελέσματος, τα 3 εκατ., δηλαδή το 29%, έχουν εισόδημα μεταξύ 2.000 και 8.000 ευρώ και μαζί με την προηγούμενη κατηγορία, αν και σε αριθμό καλύπτουν το 68% όλων των εκμεταλλεύσεων, δημιουργούν μόλις το 4.6% του συνολικού γεωργικού εισοδήματος της Ε.Ε., ενώ οι υπόλοιπες 278.000 εκμεταλλεύσεις, δηλαδή μόλις το 2.7% του συνόλου των εκμεταλλεύσεων παράγουν το 54.4% του συνολικού γεωργικού εισοδήματος. Υπάρχουν τεράστιες ανισότητες μεταξύ των χωρών, αλλά και των γεωργών σε επίπεδο εκμετάλλευσης. Το 60% περίπου του συνολικού γεωργικού προϊόντος παράγεται από τέσσερις χώρες, τη Γαλλία, την Ιταλία, τη Γερμανία και την Ισπανία. Η Ρουμανία που έχει το 1/3 των εκμεταλλεύσεων της Ε.Ε., παράγει μόλις το 3.6% του γεωργικού προϊόντος της Ε.Ε.
Ο αριθμός των εκμεταλλεύσεων μειώνεται με γρήγορους ρυθμούς. Από το 2005 έως το 2016 μειώθηκε κατά 4.1 εκατ., δηλαδή κατά 30% του συνόλου, με το μεγαλύτερο μέρος αυτών που χάθηκαν (83%) να έχουν μέγεθος μικρότερο των 50 στρ. Παρά ταύτα, η συνολική έκταση της γης που χρησιμοποιείται στη Γεωργία στην Ε.Ε. (1.57 δισ. στρ.) παρέμεινε σταθερή, κάτι που σημαίνει ότι η γη συγκεντρώνεται συνεχώς σε μικρότερο αριθμό εκμεταλλεύσεων, δηλαδή σημειώνεται μία τάση (υπερ)συγκέντρωσης της γης σε λιγότερα χέρια.
Σε ό,τι αφορά τη διάρθρωση της γεωργικής παραγωγής αναφέρεται ότι στη φυτική παραγωγή το 32% είναι εκτατικές καλλιέργειες, 19% μόνιμες και περίπου 2% κηπευτικές. Οι κτηνοτροφικές και πτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις καλύπτουν περίπου το 30%. Η συνολική έκταση που καλύπτεται από οργανική γεωργία ανέρχεται σε 130 εκατ. στρ. και αυξάνεται με γρήγορους ρυθμούς. Οι χώρες που έχουν τη μεγαλύτερη έκταση οργανικής γεωργίας είναι η Ισπανία, η Ιταλία, η Γαλλία και η Γερμανία.
Η συνολική παραγωγή σιτηρών ανέρχεται σε 300 εκατ. τόνους με το μεγαλύτερο ποσοστό να καταλαμβάνεται από το σιτάρι (44%), το καλαμπόκι και το κριθάρι. Η μεγαλύτερη σιτοπαραγωγός χώρα είναι η Γαλλία, ενώ στην παραγωγή καλαμποκιού πρώτη έρχεται η Ρουμανία και στην παραγωγή βρώμης πρώτη έρχεται η Πολωνία. Η παραγωγή ελαιούχων σπόρων μειώνεται τόσο σε όγκο παραγωγής, όσο και στις τιμές τους. Στην Ε.Ε. παράγονται μεγάλες ποσότητες φρούτων (περίπου 24.6 τόνοι μήλων, αχλαδιών, κυδωνιών, ροδάκινων, νεκταρινιών, βερίκοκων κερασιών, δαμάσκηνων, υποτροπικών και τροπικών φυτών, ξηρών καρπών και εσπεριδοειδών). Οι μεγαλύτερες σε παραγωγή φρούτων χώρες είναι η Ισπανία, η Ιταλία, η Πολωνία (πρώτη σε παραγωγή μήλων), η Ελλάδα, η Γαλλία, η Γερμανία και η Πορτογαλία. Στα κηπευτικά οι πρώτες σε παραγωγή χώρες είναι η Ισπανία, η Ιταλία, η Ολλανδία, η Πολωνία, η Γαλλία, η Πορτογαλία, η Γερμανία η Ελλάδα, η Ρουμανία και το Βέλγιο. Στην παραγωγή σταφυλιών πρώτη χώρα είναι η Ιταλία και ακολουθεί η Γαλλία και η Ισπανία. Στην παραγωγή ελιάς κυριαρχεί η Ισπανία (57.7% της συνολικής παραγωγής της Ε.Ε.), η Ιταλία (21.7%), η Πορτογαλία (10%) και η Ελλάδα (9.7%).
Η κτηνοτροφία είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη στην Ε.Ε. Το 2019 η Ε.Ε. είχε 143 εκατ. χοιρινά, 77 εκατ. αγελάδες και 74 εκατ. πρόβατα και κατσίκες. Τα 3/4 της παραγωγής βοδινού κρέατος παράγονται στη Γαλλία, στη Γερμανία, στην Ισπανία, στην Ιρλανδία, την Ιταλία και την Πολωνία. Αντίστοιχα τα 3/4 χοιρινού κρέατος παράγονται από την Ισπανία, τη Γερμανία, τη Γαλλία, τη Δανία, την Ολλανδία και την Πολωνία. Η Ελλάδα συμμετέχει σημαντικά στην εκτροφή αιγοπροβάτων (13.5%) μαζί με τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία και τη Ρουμανία. Οι μεγαλύτερες ποσότητες γάλακτος παράγονται από τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ολλανδία, την Πολωνία και την Ιταλία). Η Ελλάδα είναι η πρώτη χώρα σε παραγωγή αιγοπρόβειου γάλακτος, παράγοντας το 55.4% της συνολικής παραγόμενης ποσότητας στην Ε.Ε., και ακολουθούν η Κύπρος, η Ισπανία, η Ιταλία και η Βουλγαρία.
Η γεωργία στην Ε.Ε. προσφέρει εργασία σε 9.2 εκατ. ανθρώπους (στοιχεία 2018). Οι αρχηγοί των εκμεταλλεύσεων είναι κυρίως άνδρες, κατά κανόνα ηλικιωμένοι. Το 2016 μόλις το 5.1% ήταν νέοι γεωργοί. Ένας πολύ μικρός αριθμός αρχηγών εκμεταλλεύσεων έχει ιδιαίτερη εκπαίδευση. Υπάρχει καταγεγραμμένη τάση μείωσης του πληθυσμού που απασχολείται στη γεωργία. Σε ό,τι αφορά τη συμμετοχή στο ΑΕΠ της Ε.Ε., η γεωργία το 2019 συνέβαλε κατά 1.3%. Επισημαίνεται όμως ότι η γεωργική βιομηχανία δημιούργησε προστιθέμενη αξία το ίδιο έτος 182 δισεκατ. ευρώ. Σε ό,τι αφορά τη δασοπονία, η Φινλανδία και η Σουηδία καλύπτουν έκταση 303 εκατ. στρ. που αντιστοιχεί στα 3/4 της έκτασης των χωρών αυτών. Οι δραστηριότητες στη δασοπονία δημιουργούν προστιθέμενη αξία 26.2 δισ. (το 2017) και προστιθέμενη αξία 138.6 δισ. ευρώ. Η απασχόληση στις βιομηχανίες της δασοπονίας αντιστοιχούν στο 10.3% της συνολικής απασχόλησης στον τομέα αυτό. Η αλιεία παρήγαγε το 2018 5.7 εκατ. τόνους προϊόντων, που μειώθηκε όμως το 2019 σε 4.1 εκατ. τόνους. Παρήχθησαν όμως επί πλέον 1.1 εκατ. τόνοι μέσω της ιχθυοκαλλιέργειας. Ο αλιευτικός στόλος στην Ε.Ε. φθίνει σε αριθμό και δυναμικότητα. Το 2018 απασχολήθηκαν στη πρωτογενή αλιευτική βιομηχανία 163.000 άνθρωποι. To 2019 η συνολική αξία των εξαγωγών γεωργικών αγαθών της Ε.Ε. ανήλθε περίπου σε 182 δισ. ευρώ και οι εισαγωγές σε 143 δισ. ευρώ δημιουργώντας ένα θετικό ισοζύγιο 39 δισ. ευρώ.
Τέλος, πρέπει να σημειωθεί, ότι σε αντίθεση με τον παγκόσμια τάση, ο πληθυσμός της Ευρώπης μειώνεται. Έως το 2100 μέχρι αναμένεται να μειωθεί κατά 6.9% συνολικά (από 446.83 εκατ. το 2019 σε 416.1 εκατ. το 2100).
* Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ Εδαφολογίας, πρ. τακτικός ερευνητής και διευθυντής του Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ.
1Eurostat. Agriculture, forestry and fishery statistics - 2020 edition
