Οι τρεις δυνάμεις απέναντι στον Καποδίστρια

(Απόσπασμα από το βιβλίο του Οδ. Β. Τσιντζιράκου, με τίτλο:
«ΙΩΑΝΝΗΣ Α. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ
Δεν ζη ο άνθρωπος. Ζη το έργο του…»)

Ο Καποδίστριας έχοντας ήδη εκλεγεί από τη Γ’ Εθνοσυνέλευση κυβερνήτης της Ελλάδας στο τέλος Μαΐου του 1827 βρισκόταν πλέον στην τόσο γνώριμή του Πετρούπολη, προκειμένου να υποβάλει στον Τσάρο Νικόλαο την παραίτησή του από Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, και να

μπορέσει απρόσκοπτα να αναλάβει τα ηνία της Ελλάδας. Και καθώς ο Νικόλαος απουσίαζε σε περιοδεία, ο Καποδίστριας επισκέφτηκε τον τάφο του Τσάρου Αλέξανδρου, όπου συγκινημένος, κατά τον Αλέξανδρο Στούρτζα, βιογράφο του, έχυσε δάκρυα θαλερά. Στη συνέχεια επισκέφθηκε τα υπόλοιπα μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας, και είχε μια ιδιαίτερη και άκρως ενδιαφέρουσα συνομιλία με την υπέργηρη μητέρα του Τσάρου Νικολάου Α’, Σοφία Μαρία Δωροθέα, η οποία έναν χρόνο αργότερα πέθανε, αλλά αποδείχτηκαν προφητικά τα λόγια της. Άκρως συγκινημένη η μητέρα αυτοκράτειρα, του είπε μεταξύ άλλων εξορκίζοντάς τον: «Μη, δια το όνομα του Θεού, υπάγητε εις την Ελλάδα, κύριε Κόμη, διότι δύναται εκεί να αποπειραθώσι κατά της ζωής σας. Σεις δεν γνωρίζετε με ποίον τρόπον οι Έλληνες κατατρώγουσιν αλλήλους δια την επιθυμίαν τους να εξουσιάζωσι πάντες, αλλά να μην υποτάσσηται ουδείς…».
«Κυρία, εάν εγώ αρνηθώ και η Ελλάς καταπέση, τι θα είπωσι περί εμού; Ιδού ο ανήρ ο οποίος ηδύνατο να την σώση και ο οποίος προετίμησεν επιφανή θέσιν εις την Ρωσίαν της σωτηρίας της πατρίδος του, η οποία και εχάθη. Άλλωστε κυρία μου, καθώς αφιέρωσα τη νεότητά μου εις την υπηρεσίαν του ενδόξου ευεργέτου μου μακαρίτου υιού της Αυτοκρατορικής Μεγαλειότητός Σας, ομοίως δύναμαι κάλλιστα να προσφέρω εις την Ελλάδα θυσίαν το γηραλέον σώμα μου».
Σε λίγο επέστρεψε και ο Νικόλαος, ο οποίος δέχτηκε τον φίλο του αδερφού του και αφοσιωμένο υπουργό με μεγάλη χαρά και με όλες τις δέουσες τιμές. Καθημερινά πλέον ο Καποδίστριας δεχόταν προσκλήσεις από τους ανθρώπους των ανακτόρων, άκουγε τους πάντες, δεχόταν ερωτήσεις, απαντούσε για τα πάντα, αλλά παντού φαινόταν ότι σκόρπιζε την αγάπη του για την Ελλάδα. Εκεί κάποια στιγμή έλαβε και την επιστολή με τα ψηφίσματα της Γ’ Εθνοσυνέλευσης.
Με τον Τσάρο Νικόλαο συζήτησε πολλά. Στο διάστημα, που έμεινε εκεί είχαν πέντε συναντήσεις. Σε όλες ο μεν Καποδίστριας επέμεινε στην παραίτησή του ζητώντας επίμονα να γίνει αποδεκτή από τον Τσάρο, ο δε Νικόλαος του ζητεί, κάποιες φορές και με δραματική ένταση, να μην παραιτηθεί από τη θέση του, γιατί στην Ελλάδα θα αντιμετωπίσει αρκετά προβλήματα και μάλιστα θα κινδυνέψει και η ζωή του. Και εκτός από αυτά, του έκαμε αρκετές δελεαστικές προτάσεις, με σκοπό να παραμείνει στο υπουργείο εξωτερικών της Ρωσίας. Ο Καποδίστριας όμως ήταν αμετάπειστος και αποφασισμένος να θυσιάσει τα πάντα στον βωμό της πατρίδας του.
Ο Τσάρος, εκτός από τις τιμές που του απέδωσε, επέμεινε να του χορηγήσει την ισόβια σύνταξη, των 60.000 φράγκων ετησίως! Όμως ο άμεμπτος αυτός χαρακτήρας δεν το δέχτηκε, προκειμένου στο εξής να μην έχει καμιά δέσμευση με τη Ρωσία, αλλά και να μην δώσει αφορμή να δημιουργηθούν υπόνοιες σε Αγγλία και Γαλλία. Ως κυβερνήτης της Ελλάδας πλέον αποφάσισε να κρατά στο εξής ίσες αποστάσεις απέναντι στις τρεις Δυνάμεις χωρίς όμως να ξεφεύγει από τα όρια των διπλωματικών του υποχρεώσεων. Κι έτσι το θεώρησε πρέπον, πριν πάει στην Ελλάδα, ύστερα από την Πετρούπολη να επισκεφτεί το Λονδίνο και το Παρίσι.
Στις 15 Αυγούστου 1927 βρίσκεται ήδη στο Λονδίνο. Εξαρχής κινήθηκε να συναντηθεί με τον πρωθυπουργό Γ. Κάννινγκ, για να διαπιστώσει αμέσως ότι έφτασε μια εβδομάδα μετά τον θάνατο του Άγγλου πολιτικού και την επαύριο της άφιξης του Καποδίστρια στο Λονδίνο γινόταν η ταφή του Κάννινγκ! Πλήγμα μεγάλο για τον Έλληνα πολιτικό. Η ανώτερη διπλωματία του φέρθηκε πολύ ψυχρά. Και ο Ουέλινγκτον τον αντιμετώπισε εχθρικά. Ο λόρδος Γκρέυ δεν δέχτηκε ούτε να τον δει. Αλλά ας δούμε πώς περιγράφει ο Σπυρίδων Τρικούπης την υποδοχή που έκαμε ο Βασιλιάς Γεώργιος Δ’ στον Καποδίστρια. Του τη διηγήθηκε ο ίδιος όταν έφτασε στην Ελλάδα και διόρισε τον Τρικούπη Γραμματέα της Επικρατείας.
Η υποδοχή που του επεφύλαξε ο Βασιλιάς Γεώργιος ήταν εντελώς ανοίκεια και προσβλητική, καθώς τον έβαλε να περιμένει επί πολύ όρθιος μέσα στην πινακοθήκη και ο Βασιλιάς πέρασε απλά μπροστά του και ειρωνικά του είπε απλώς «ά εδώ είστε κύριε Κόμη; Είμαι πολύ ευχαριστημένος διότι σας είδον» και στη συνέχεια έκανε στροφή και βγήκε από την Πινακοθήκη αφήνοντας το Καποδίστρια σύξυλο.
Αυτό και μόνο μπορεί ν’ αποδείξει το μέγεθος της αφοσίωσης του Κυβερνήτη στην πατρίδα του. Γιατί ένας τέτοιος διπλωμάτης, οξυδερκής και έμπειρος, όπως αποδείχτηκε ο ίδιος, δεν ήταν δυνατόν να μην καταλάβει το νόημα της υποδοχής του Γεωργίου Δ’. Ήξερε και τα αίτια και συμπέραινε τα αποτελέσματα. Δεν περίμενε πλέον από τους Άγγλους ούτε διπλωματική στήριξη, ούτε οικονομική ενίσχυση. Και ευθύς εξαρχής προδιέγραψε τη στάση του απέναντί τους. Ήξερε επίσης πως η συνέχεια θα είναι πολύ χειρότερη…
Τελικά με τη στάση τους απέναντί του οι Άγγλοι απέδειξαν εκείνο που σημείωσε ο Καρολίδης: «Η όλη εσωτερική αδυναμία και σαπρότης της τοιαύτης (Αγγλικής) πολιτικής, η καλυπτόμενη ζώντος του Γ. Κάννινγκ, διεφάνη επί των διαδόχων αυτού, οίτινες και αυτοί ήσαν υποχρεωμένοι να ώσιν εν ελαχίστω μέτρω φιλέλληνες, ενώ ήσαν εν μεγίστω φιλότουρκοι!».
Αλλά τη δυσπιστία των Άγγλων προς τον Καποδίστρια θα την εκφράσει με κύριο άρθρο της εκείνες τις μέρες και η εφημερίδα Morning Post, που έγραφε και το εξής: «Η Αγγλική κυβέρνησις ουδέποτε θα επιτρέψει τοιούτον άνθρωπον να χειρίζεται κατά το δοκούν τας τύχας της Ελλάδος…».
Στη συνέχεια φθάνοντας στο Παρίσι θέλησε να πιστέψει ότι μπορούσε να βασιστεί σε κάποιους φίλους του και έλπιζε στη βοήθεια του ομολογουμένως φιλέλληνα βασιλιά Καρόλου Ι’. Όμως προς μεγάλη του έκπληξη διαπίστωσε ότι, παρά τα φιλελληνικά του αισθήματα, ο Κάρολος Ι’ δεν έβλεπε τον Καποδίστρια ως Έλληνα, αλλά ως έναν τυχοδιώκτη που τρεφόταν με ιδέες δήθεν φιλελεύθερες και υποστήριζε τις επαναστάσεις. Τον χαρακτήριζε μάλλον ως ένα κοσμοπολιτικό κάθαρμα, που η παρουσία του στην Ελλάδα μπορούσε ανά πάσα στιγμή να βάλει σε κίνδυνο την ισορροπία και την τάξη. Ο Καποδίστριας εξήγησε στους Γάλλους πολιτικούς ότι ήταν ανάγκη να εξασφαλίσει η Ελλάδα μεγαλύτερη εδαφική έκταση περιλαμβάνοντας τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου. Απέφυγε να συναντήσει τον Ρώσο πρεσβευτή στο Παρίσι, για να μην δώσει την εντύπωση ότι ενεργεί υπέρ της Ρωσίας, ενώ πήγαινε πολύ συχνά στην αγγλική πρεσβεία. Είχε προφανώς τους λόγους του. Επιπλέον συνεννοήθηκε με αρκετά φιλελληνικά κομιτάτα και αρκετούς ακόμα φορείς από τους οποίους προσδοκούσε βοήθεια. Απέφυγε τις επαφές του με τον Κοραή, επειδή τελευταία διαφωνούσε με τις ιδέες του, και αρκέστηκε μονάχα σε μια τυπική επίσκεψη.
Και τα υπέστη όλα αυτά μόνο για την Ελλάδα.
Για την Ομάδα Ιστορικής Έρευνας
Αγιάς «Δημ. Αγραφιώτης»
Οδυσσέας Β. Τσιντζιράκος