Γενιές και γενιές μέχρι τώρα, στα σχολεία, από τα οποία περάσανε, δεν μάθαιναν ποιος στ’ αλήθεια ήταν ο Κυβερνήτης και πώς αυτός ο άνθρωπος πέτυχε δίνοντας τη ζωή του να βγάλει από το χάος το ελληνικό Έθνος και να ιδρύσει κράτος. Ανεκδοτολογικά και με την επιμονή των δασκάλων έπρεπε καλά και σώνει να μάθουν τα παιδιά ότι η Ελλάδα χρωστάει την καλλιέργεια της πατάτας στον Καποδίστρια. Και τελικά το περιστατικό αυτό, αν είναι βέβαια αληθινό, έφτασε ως τις μέρες μας, και συνεχίζεται, με του κόσμου τις παραλλαγές! Δηλαδή πάνω σ’ έναν πυρήνα αλήθειας η λαϊκή φαντασία έπλασε μύθους και μύθους βρίσκοντας μάλιστα σύμμαχό της την εκπαίδευση.
Απ’ την άλλη πλευρά, οι κατά καιρούς βιογράφοι του, ακόμα και κείνοι που διάκεινται θετικά απέναντί του -ας μην κάνουμε λόγο για τους επικριτές του, Άγγλους και μη- όταν εξετάζουν τη στάση του Καποδίστρια απέναντι στο πρόβλημα της δημόσιας περιουσίας, λίγο πολύ του αποδίδουν μομφή, γιατί δεν παραχώρησε κτήματα στους ακτήμονες και γιατί δεν έδωσε λύση στο τεράστιο πρόβλημα των εθνικών γαιών. Όμως αυτοί οι ίδιοι δεν εξετάζουν το γιατί ο Καποδίστριας απέναντι σ’ αυτό το ακανθώδες ζήτημα των εθνικών κτημάτων, που δυστυχώς ως τις μέρες μας μένει άλυτο, βρισκόταν με τα χέρια του δεμένα.
Η Α’ Εθνοσυνέλευση που έγινε στην Επίδαυρο φρόντισε προς όφελος των πλοιοκτητών και των κοτζαμπάσηδων να εκποιήσει μέρος των κτημάτων, και φυσικά των πλέον εύφορων. Ξέσπασε σκάνδαλο, καθώς αγοραστές ήταν πάντα οι ίδιοι κι όχι οι ακτήμονες, το τίμημα αγοράς ήταν ελάχιστο και οι αγοραστές έδιναν στην κυβέρνηση ομόλογα, δηλαδή «χαρτίον», όπως έλεγε σκωπτικά ο Κολοκοτρώνης. Άρα εδώ έγινε ένα άνευ προηγουμένου σκανδαλώδες εθνικό ξεπούλημα και φρόντισαν οι φατριαστές (κυβέρνηση και κοτζαμπάσηδες – πλοιοκτήτες) να κουκουλώσουν το σκάνδαλο έτσι, ώστε στο μέλλον να μη μπορεί κανείς να βρει άκρη. Αλλά και η Β’ Εθνοσυνέλευση που θέλησε κάπως να συμμαζέψει τα πράγματα, στο τέλος τα έκαμε χειρότερα. Κι έτσι μεταξύ ’25 και ’26 η κυβέρνηση αποφάσισε την πώληση όχι μόνον αστικών, αλλά και αγροτικών ακινήτων. Τεράστιο σκάνδαλο ακολούθησε σε βάρος πάντα του απλού λαού. Η Γ’ Εθνοσυνέλευση τον Απρίλη του ’27 ακύρωσε στα χαρτιά όλες αυτές τις πωλήσεις. Ποιες εφαρμόστηκαν και ποιες όχι μπορεί ο καθένας να καταλάβει. Πάντως κτήματα που πριν ανήκαν σε ιδιώτες Οθωμανούς, τώρα πέρασαν στους προκρίτους. Και κάποιοι Έλληνες μεγαλόσχημοι για τον λόγο αυτόν μετέτρεπαν σε πρώην «ιδιωτικά» τεράστια τμήματα των εθνικών γαιών, οπότε και τα καρπώνονταν, αποκτώντας μάλιστα επίσημους τίτλους.
Στη συνέχεια αυτοί οι ίδιοι έβαλαν υποθήκη τα εθνικά κτήματα ώστε να συνάπτουν δάνεια ή να μπορούν να κόψουν νόμισμα. Έτσι ο Καποδίστριας, όσο κι αν είχε αγαθές προθέσεις για τη στήριξη των ακτημόνων, βρέθηκε δέσμιος της πολιτικής των Κουντουριώτηδων, του Μαυροκορδάτου, του Κωλέττη, του Ζαΐμη και των συν αυτοίς. Απ’ την άλλη ο Κυβερνήτης και δάνεια ήθελε να συνάψει και νόμισμα να κόψει. Και δεν μπόρεσε να κάνει τίποτα για τους ακτήμονες, παρόλο που, όταν ήρθε, τα εθνικά κτήματα ήταν γύρω στα 7.000.000 στρέμματα, ενώ οι οικογένειες ήταν μόλις 140.000 περίπου. Άρα υπό άλλες συνθήκες θα μπορούσε να είχε παραχωρήσει σε κάθε οικογένεια 50 έως 60 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης.
Το κακό είναι ότι χωρίς κτήματα έμειναν και μυριάδες πρόσφυγες απ’ όλη τη σκλαβωμένη Ελλάδα. Έφτασαν στον Μοριά ξεσπιτωμένοι, κουρελήδες, ξεκληρισμένοι και ζούσαν μέσα στην απόγνωση. Ο Κυβερνήτης προσπαθούσε να τους καθησυχάσει με υποσχέσεις, με αοριστίες και συνεχείς αναβολές κάθε φορά που τους έβλεπε να ξεσηκώνονται εναντίον του. Αλλά, όσο και να αγωνιζόταν ο Κυβερνήτης, έβλεπε τους πρόσφυγες και τους αγρότες να μαστίζονται από την αναδουλειά, την πείνα και την απόγνωση και τις τεράστιες εκτάσεις ακαλλιέργητες. Και κάθε τόσο διαδίδονταν φήμες ότι γίνονταν κρυφά παραχωρήσεις τεράστιων κτημάτων σε στρατηγούς και λοιπά υψηλά ιστάμενα πρόσωπα. Τέτοιες παραχωρήσεις όμως δεν έχουν αποδειχθεί ούτε και μπορούν να τεκμηριωθούν. Οι στόχοι και οι προθέσεις του Κυβερνήτη ήταν πράγματι να ενισχύσει τους ακτήμονες. Τελικά έμεινε μόνο στην προσπάθειά του διότι τον βρήκε ο θάνατος.
Ο κυβερνήτης επίσης ανέθεσε στον Ιρλανδό γεωπόνο Στήβενσον την καλλιέργεια της πατάτας. Πάντως οφείλουμε να πούμε ότι η έκθεση στην πλατεία του Ναυπλίου φορτίου πατάτας δήθεν φυλαγομένου, τάχα για να τις κλέψουν οι κάτοικοι ή το ότι ο Στήβενσον έδειξε στον Κυβερνήτη την πατάτα που έβλεπε για πρώτη φορά (!) ο Καποδίστριας, μάλλον αποτελούν θρύλους. Την πατάτα οι Έλληνες τη γνώριζαν, αφότου ήρθαν στα Επτάνησα οι στρατιώτες του Ναπολέοντα, δηλαδή πριν έρθει ο Καποδίστριας. Ο Καποδίστριας όμως ήταν εκείνος που προώθησε την καλλιέργειά της.
Για την ομάδα Ιστορικής Έρευνας Αγιάς «Δημ. Αγραφιώτης» Οδυσσέας Β. Τσιντζιράκος
