Η καταστροφή της Κρανιάς Ολύμπου στην Επανάσταση του 1821

Από τον Γιάννη Μπασλή δρ. φ.

Τούτες τις μέρες, που γιορτάζουμε τα 200 χρόνια από την έναρξη της Επανάστασης του 1821, όλοι μας φέρνουμε στο νου τα όσα τότε συνέβησαν στη Ρούμελη και στον Μοριά, καθώς η επανάσταση σ’ αυτές τις περιοχές στέριωσε. Όμως στον ξεσηκωμό

συμμετείχαν εκτός από τα νησιά και περιοχές της Θεσσαλίας, Ηπείρου και Μακεδονίας, για τις οποίες Θεσσαλοί και Μακεδόνες-εκτός ίσως από τους εξειδικευμένους ιστορικούς-δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα. Στο σύντομο λοιπόν τούτο άρθρο θ’ αναφερθώ στην επανάσταση του Ολύμπου και ιδιαίτερα της Κρανιάς Ολύμπου.
Όπως ίσως είναι γνωστό, τα χωριά της πολυύμνητης κοιλάδας των Τεμπών Αμπελάκια, Ραψάνη και Κρανιά το 18ο και στις αρχές του 19ου αιώνα. έχοντας αποκτήσει ειδικά προνόμια, ανέπτυξαν τη βιοτεχνία και το εμπόριο των υφασμάτων (αλατζάδων). Η έναρξη της επανάστασης λοιπόν βρήκε τα τρία χωριά σε μεγάλη ακμή.
“Το χωρίον Κρανιά προ του 1800 ηρίθμει περί τας 500 οικογενείας, ήκμασε δε και εν αυτή, όπως και εν Ραψάνη, τότε η υφαντουργία”, γράφει ο Αμπελακιώτης Λεονάρδος το 1836.
Μολονότι λοιπόν το χωριό βρίσκονταν σε τέτοια οικονομική άνθηση, οι κάτοικοι δεν δίστασαν να πάρουν μέρος στην επανάσταση που κήρυξαν τον Μάρτιο του 1822 οι κλεφταρματολοί του Ολύμπου, κάτι που δεν τόλμησαν να κάνουν τα άλλα δύο αναπτυγμένα χωριά, τα Αμπελάκια και η Ραψάνη. Γι’ αυτό κι αποτέλεσε στόχο του φοβερού πασά της Θεσσαλονίκης Μεχμέτ Εμίν, του επονομαζόμενου Αβδούλαβούτ (ροπαλοφόρου). Την 1η Απριλίου 1822 οι ορδές του πέφτουν πάνω στο χωριό και δεν αφήνουν τίποτα όρθιο. Είναι ευτύχημα βέβαια που οι επαναστάτες Κρανιώτες, οχυρωμένοι στον λόφο του Αγίου Ταξιάρχη, ο οποίος ελέγχει τόσο τον δρόμο προς τη Ραψάνη όσο και προς τον Πυργετό, μπόρεσαν να κρατήσουν για 1-2 μέρες τις τούρκικες ορδές, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στους κατοίκους να διαφύγουν προς τον Άι-Λια και να κρυφτούν προσωρινά στα πυκνά δάση της περιοχής. Έτσι σώθηκαν. Ήταν το μόνο χωριό του Κάτω Ολύμπου πάνω στο οποίο ξέσπασε η μήνις του αιμοβόρου πασά, ακριβώς επειδή ήταν το επαναστατικό κέντρο κι αυτό που έδινε τους περισσότερους αρματολούς και κλέφτες. Άφησε ανέπαφα τα άλλα χωριά Ραψάνη, Πυργετό, Αιγάνη και Καλλιπεύκη. Με την καταστροφή της Κρανιάς η επανάσταση στον Κ. Όλυμπο έσβησε.
Μόνο στην περιοχή του Κολινδρού, στον Β. Όλυμπο, κρατήθηκε για λίγο ακόμη η επαναστατική φλόγα.
Από τη φοβερή καταστροφή το χωριό δεν μπόρεσε να συνέλθει. Το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων σκόρπισε στα γύρω χωριά, αλλά προπαντός στις περιοχές , με τις οποίες είχε εμπορικούς δεσμούς, Θεσσαλονίκη, Σέρρες, Σμύρνη κ.α. Οι περισσότεροι όμως εγκαταστάθηκαν στη Νιγρίτα Σερρών, όπου έχτισαν ολόκληρο χωριό. Οι Κρανιώτες αυτοί άποικοι μετέφεραν στη νέα τους πατρίδα την τέχνη της μεταξοκαλλιέργειας και της υφαντικής.
Την καταστροφή της Κρανιάς αποτυπώνει ο Γάλλος αρχαιολόγος και περιηγητής Λέων Εζέ, που περνάει από τα χωριά της περιοχής το 1856.
“ Η Κρανιά είναι μια ώρα από τη Ραψάνη προς τα βόρεια πάνω από πολλούς γκρεμούς. Ήταν μια φορά ένα μεγάλο και πλούσιο χωριό. Βρήκα μόνο 60 σπίτια από τα 400 που υπήρχαν κάποτε…. Η Κρανιά καταστράφηκε σχεδόν τελείως από τους Τούρκους στον πόλεμο της Ανεξαρτησίας. Ήταν ο τόπος που έδωσε τους περισσότερους καπετάνιους, τους κλέφτες και τους αρματολούς του Ολύμπου-ο περίφημος Νικοτσάρας ήταν από την Κρανιά”.
Και άλλοι περιηγητές, Έλληνες και ξένοι, αποτυπώνουν τον ξεσηκωμό των κατοίκων του Ολύμπου κατά τη μεγάλη επανάσταση. Όμως, όπως και πιο πάνω ανάφερα, εμείς μαθαίνουμε μόνο για την επανάσταση στον Μοριά.