Πώς εξηγούνται οι διαφορετικές προσεγγίσεις σε ιστορικά γεγονότα

Από τον Κώστα Γιαννούλα

Η Ιστορία, σύμφωνα με ειδικούς, είναι η επιστήμη, που ασχολείται με τη γνώση και ερμηνεία γεγονότων του παρελθόντος. Η αποκάλυψη, όμως, και ο φωτισμός τους μέσω των γραπτών, κυρίως, αλλά και των άγραφων πηγών δεν είναι μια εύκολη υπόθεση για

τους ιστορικούς, προκειμένου να είναι αντικειμενική η παρουσίασή του, όπως επιβάλλεται να είναι. Η δυσκολία αυτή γίνεται φανερή, πολλές φορές, και από την ύπαρξη διαφορετικών προσεγγίσεων στην παρουσίαση και ερμηνεία γεγονότων απ’ τους ιστορικούς. Γιατί, τάχα;
Δεν πρέπει να ξεχνάμε, καταρχήν, ότι, με βάση τα ισχύοντα, πρέπει να περάσουν 50 χρόνια, τουλάχιστον, αφότου συνέβησαν τα γεγονότα, προκειμένου ν’ ανοίξουν για ιστορική εκμετάλλευση τα σχετικά αρχεία, απ’ τα οποία ο ιστορικός μπορεί να αντλήσει το υλικό του. Αυτό ισχύει, προφανώς, για να βρεθεί ο ιστορικός έξω απ’ την ατμόσφαιρα των γεγονότων, την ώρα που αυτά διαμορφώνονται, και να αρθεί στο ύψος των περιστάσεων, προκειμένου να τα δει και να τα ερμηνεύσει, κατ’ αυτόν τον τρόπο, πιο καθαρά, πιο αντικειμενικά και απαλλαγμένος απ’ τον υποκειμενισμό, που κουβαλά.
Πέραν τούτου, επειδή ο ιστορικός καλείται να επιλέξει μέσα απ’ την πληθώρα των πηγών του τις πιο σημαντικές, υπεισέρχεται θέλοντας και μη, πολλές φορές, το υποκειμενικό στοιχείο της κρίσης του, για το τί είναι σημαντικό και τί όχι. Αν λάβουμε, μάλιστα, υπόψη μας, ότι η Ιστορία δεν περιορίζεται μόνο στην αναζήτηση, στην εξακρίβωση και στην παρουσίαση γεγονότων του παρελθόντος, αλλά και στην ερμηνεία και προβολή όσων ασκούν επίδραση στους μεταγενέστερους, τότε ο υποκειμενισμός αυτός μπορεί να οδηγήσει σε αλλοίωση της πραγματικότητας. Υπάρχουν, άλλωστε, και στρατευμένοι ιστορικοί, οι οποίοι είναι δεμένοι στο άρμα της ιδεολογίας τους και στην προσπάθειά τους να επηρεάσουν το αναγνωστικό κοινό και να το οδηγήσουν προς την κατεύθυνση, που αυτοί επιθυμούν, είτε παραβλέπουν και αποσιωπούν γεγονότα, είτε υπερτονίζουν αυτά, που βολεύουν και τα ερμηνεύουν, κατά το δοκούν.
Αλλά, για να μην αδικήσω, πέραν του δέοντος, τους ιστορικούς αυτού του είδους, πρέπει να σκεφθούμε, ότι η ιστορική αλήθεια είναι, πολλές φορές, κρυμμένη στις λεπτομέρειες, οπότε είναι δυσδιάκριτη. Όταν, μάλιστα, και οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές των ιστορικών γεγονότων είναι, έντονα, επηρεασμένοι από ιδεολογικά ρεύματα της εποχής τους και, απ’ τη φύση τους, αντιφατικοί και διπρόσωποι στη δράση τους, η αποκάλυψη της αλήθειας γίνεται ακόμη δυσκολότερη. Ας μην ξεχνάμε, επί πλέον, ότι οι πρωταγωνιστές και οι ήρωες του παρελθόντος είναι κοινοί θνητοί, όπως όλοι μας, οπότε είναι φυσικό να διαθέτουν όχι μόνο αρετές και προτερήματα, αλλά και ελαττώματα. Ως εκ τούτου, πρέπει να γίνεται προσπάθεια απ’ τους ιστορικούς, ώστε να παρουσιάζονται στην πραγματική τους διάσταση με τα συν τους και τα πλην τους, αν δεν έχουν κάτι άλλο στο νου τους.
Και επειδή συμπληρώνονται και γιορτάζουμε, φέτος, τα διακόσια χρόνια από την έναρξη της επανάστασης του 1821, οπότε, με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο, όλοι οι Έλληνες θα έχουμε την ευκαιρία να φρεσκάρουμε στη μνήμη μας γεγονότα και πρωταγωνιστές της εποχής εκείνης, δε θα πρέπει να λησμονούμε, ακόμη, κάτι βασικό. Οι ιστορικοί, που ανέλαβαν την ευθύνη να γράψουν την Ιστορία των προεπαναστατικών και επαναστατικών χρόνων της χώρας μας, αλλά και να φωτίσουν την προσπάθεια δημιουργίας ελεύθερου και ανεξάρτητου κράτους, γνωρίζοντας, εξαρχής, τι ρόλο μπορούν να παίξουν στη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης ενός λαού, που ήταν σκλαβωμένος επί 400 και πλέον έτη και, εν πολλοίς, αγράμματος, είδαν την επανάσταση του ‘21 ως εθνικοαπελευθερωτική, ακολούθησαν το ρεύμα των θετικιστών και έριξαν το βάρος στη θετική πλευρά προσώπων και πραγμάτων. Υπήρξαν, όμως, και άλλοι ιστορικοί, που είδαν την επανάσταση αυτή ως κοινωνική και στραμμένη κατά των αφεντικών, ξένων και ντόπιων, και, γι’ αυτό, φώτισαν και ερμήνευσαν, περισσότερο, πράξεις και γεγονότα, που προσφέρονταν για τέτοιο σκοπό.
Είναι γνωστό, τέλος, ότι η Ιστορία δεν γράφεται, πάντα, απ’ τους νικητές, αλλά και απ’ τους ηττημένους. Ως εκ τούτου, το αναγνωστικό κοινό έχει, συνήθως, στη διάθεσή του περισσότερες από μία εκδοχές. Γι’ αυτό, το καλύτερο, που έχει να κάνει ο καθένας, που επιθυμεί να διαμορφώνει τη δική του άποψη για το ιστορικό γίγνεσθαι, είναι να μελετά, προηγουμένως, όλες τις εκδοχές και να βγάζει τα δικά του συμπεράσματα, αν θέλει να προσεγγίζει καλύτερα όλη την αλήθεια και να μην πέφτει θύμα σκοπιμοτήτων, που, ηθελημένα ή αθέλητα, υπηρετούν άλλους σκοπούς.