Ο Άγιος Βασίλειος με την προσωπικότητά του δίνει ζωή και αίγλη στη γιορτή, γίνεται φορέας και χορηγός των ευχών και της ευλογίας, την οποία ο άνθρωπος, καθώς βρίσκεται στην αρχή μιας νέας χρονικής περιόδου, προσδοκά και ελπίζει από τον δότη των αγαθών, τον Θεό. Θέλοντας όμως ο φτωχός άνθρωπος να εξασφαλίσει και οιωνούς που να υπόσχονται θετική έκβαση για τον νέο χρόνο, προβαίνει σε πράξεις και ενέργειες, που προέρχονται από τις καλένδες των Ρωμαίων, από τους οποίους παρέλαβαν τον γιορτασμό της πρώτης Ιανουαρίου και τα σχετικά έθιμα οι Βυζαντινοί μας πρόγονοι. Όπως την παραμονή των Χριστουγέννων, έτσι και το βράδυ της παραμονής του νέου έτους τα παιδιά ή και ενήλικες γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούν τα κάλαντα. Αλλού κρατούν στα χέρια τους μήλο ή πορτοκάλι και αλλού καράβι χάρτινο με χάρτινες ταινίες ή αστέρι, συνήθως κρατούν χλωρό ραβδί κρανιάς, ή άλλου σκληρού δέντρου, με το οποίο χτυπούν στη ράχη τους ενοίκους, ενώ τραγουδούν κάποιο ευχετικό τραγούδι. Το καλάντιασμα γίνεται και το πρωί της Πρωτοχρονιάς και τότε συνοδεύεται με συμβολικές πράξεις, που αποσκοπούν στην εξασφάλιση της ευτυχίας του σπιτιού για τον Χρόνο που έρχεται. Τέτοιες πράξεις είναι το σκάλισμα της φωτιάς, το σκόρπισμα σιταριού ή κριθαριού στην αυλή κ.τ.λ. Οι νοικοκυρές φιλοδωρούν τα παιδιά, τους δίνουν κουλούρια, γλυκίσματα, ξηρούς καρπούς, νομίσματα, τα οποία στον Πόντο και την Καππαδοκία καρφώνουν σε ένα μήλο, όπως συνήθιζαν οι Βυζαντινοί. Ακόμη σκαλίζουν τη φωτιά και βγάζουν μαντείες από τα φύλλα της δάφνης ή της ελιάς, που ρίχνουν σ’ αυτήν. Είναι εξαιρετική επίσης η σημασία, που ο άνθρωπος του λαού αποδίδει στο τραπέζι της πρώτης μέρας του χρόνου. Στρώνεται με πλούσια και άφθονα φαγητά, γιατί η αφθονία αυτή προοιωνίζει αφθονία αγαθών και για ολόκληρο τον χρόνο. Εκτός από τα φαγητά τοποθετούν στο τραπέζι και μέλι, καρπούς, κλωνάρια ελιάς και άλλα σύμβολα ευτυχίας. Στη Λήμνο βάζουν στο τραπέζι ρόδι, γλυκίσματα και το μέλι απαραίτητα. Το τραπέζι στολισμένο με τηγανόπιτες, μέλι και ρόδι το άφηναν έτσι στολισμένο όλη μέρα. Το ειδικό όμως παρασκεύασμα, που στολίζει το τραπέζι της Πρωτοχρονιάς, είναι η Βασιλόπιτα. Από το κόψιμο της πίτας αυτής θα μάθουν ποια τύχη προαναγγέλλεται για την οικογένεια και ποιος θα είναι ο τυχερός του σπιτιού για τον ερχόμενο χρόνο. Αυτό θα το μάθουν από το νόμισμα, χρυσό ή αργυρό, που θα πέσει στο κομμάτι του τυχερού και από μερικά άλλα σημάδια . Στα χωριά και τις πόλεις της υπαίθρου η πίτα του Αγίου Βασιλείου ζυμώνεται με αλεύρι, ζάχαρη και μυρωδικά και στολίζεται με διάφορα στολίδια, που γίνονται με ζυμάρι και σε ορισμένες περιοχές λέγονται γράμματα και συμβολίζουν το μαντρί των προβάτων, το καλύβι του βοσκού, κ.τ.λ. Βάζουν και σταυρό, φουντούκια και σταφύλια επάνω «για να γεννούν τ’ αρνιά και τα κατσικάκια». Το κόψιμο της πίτας γίνεται με αληθινή ιεροπρέπεια από τον αρχηγό της οικογένειας. Αυτός κόβει πρώτα το κομμάτι του Αγίου Βασιλείου, έπειτα το κομμάτι του σπιτιού και των μελών της οικογένειας, δεν λησμονεί και τα ζώα του στάβλου του, τα χωράφια, τ’ αμπέλια, τον μύλο, κ.τ.λ. Δεν ξεχνά και τους φτωχούς, γι’ αυτό θα κόψει τη μερίδα τους. Στα αγροτικά σπίτια η γυναίκα του γεωργού την παραμονή της Πρωτοχρονιάς ζυμώνει πίτα και για τα βόδια τη λεγόμενη «βοδόκλουρα», στην οποία δίνει το σχήμα της ζυγαριάς. Έπειτα ο γεωργός τη θρυμματίζει και με λίγο αλάτι δίνει τα θρύμματα να τα φάνε τα βόδια, για να είναι καλά. Σύμφωνα με τη δοξασία, ο Αγιος Βασίλειος έρχεται τη νύχτα σε κάθε σπίτι για να φιλευτεί, γι’ αυτό πριν πάνε για ύπνο οι νοικοκυραίοι άφηναν κοντά στο τζάκι ένα δίσκο με πολλά καλούδια για να φάει ο άγιος. Μετά αφήνει τα δώρα του κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο και το πρωί τα παιδιά ξυπνάνε νωρίς, για να δουν τα δώρα τους και να τα χαρούν. Στη συνέχεια ντύνονται καλά, γιατί έξω ο καιρός είναι κρύος και ξεχύνονται στις γειτονιές να τραγουδήσουν τα κάλαντα του Άη Βασίλη…
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά, ψηλή μου δέντρο λιβανιά
Κι αρχή καλός μας χρόνος
Άγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία
Βαστάει εικόνα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι,
Δες κι εμέ το παλληκάρι…
Και του χρόνου!
Από τον Γεώργιο Ν. Ξενόφο
