Κοινής Συντροφίας και των καθηγητών της Σχολής, για την έκδοση του Ελληνικού Λεξικού του και καταγράψαμε το συμφωνητικό το οποίο υπεγράφη μεταξύ των συμβαλλομένων για τον σκοπό αυτό. Σήμερα συνεχίζουμε με την περιγραφή της απόκτησης ενός από τα οκτώ συμφωνητικά από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Αμπελακίων.Η τύχη του συμφωνητικού
Εδώ και είκοσι περίπου χρόνια είχα πληροφορηθεί ότι περιήλθε στην κατοχή του Πολιτιστικού Συλλόγου Αμπελακίων ένα από τα οκτώ πρωτότυπα αντίγραφα του συμφωνητικού που είχε συνάψει ο Άνθιμος Γαζής κατά την παρουσία του στην κωμόπολη αυτή του Κισσάβου. Έσπευσα στα Αμπελάκια και ο τότε πρόεδρος του Συλλόγου αείμνηστος σήμερα Αστέριος Βόγιας, μου επέδειξε το εν λόγω χειρόγραφο. Πρόκειται για ένα δίφυλλο διαστάσεων 355 χιλ. ύψος και 240 χιλ. πλάτος. Το κείμενο καταλαμβάνει την πρώτη σελίδα και μέρος της δεύτερης, ενώ οι υπόλοιπες δύο σελίδες είναι κενές. Όπως αναφέρει σε βιβλίο του ο Αστέριος Βόγιας[1], το συμφωνητικό είναι γραμμένο σε χειροποίητο ιταλικό χαρτί του 1797, όπως αποδεικνύεται από το υδατόσημο που φέρει. Η σύνταξη του συμφωνητικού είναι αναμφίβολα του Άνθιμου Γαζή, όμως ο γραφικός χαρακτήρας του κειμένου δεν είναι δικός του, όπως προκύπτει από αντιπαραβολή με δικά του χειρόγραφα που βρίσκονται στη Βιβλιοθήκη των Μηλεών στο Πήλιο και με την υπογραφή του στο τέλος του υποσχετικού συμβολαίου.
Μια διευκρίνιση πρέπει να γίνει και για τη γραφή Κούμας η οποία βρίσκεται εντός παρενθέσεως και σε κάποια απόσταση από την αυθεντική υπογραφή του στο συμφωνητικό. Διακρίνεται καθαρά ότι ο γραφικός χαρακτήρας δεν ανήκει στον ίδιο και φαίνεται ότι είναι χρονικά μεταγενέστερη. Ίσως κάποιος πολύ αργότερα, για να τονίσει ότι η υπογραφή Κωνσταντίνος Μιχαήλ Λαρισαίος ανήκει στον Κούμα, το προσέθεσε αυθαίρετα.
Η τύχη του συμφωνητικού αυτού, μέχρι να βρεθεί στα χέρια του Πολιτιστικού Συλλόγου Αμπελακίων είναι ενδιαφέρουσα και αξίζει τον κόπο να παρακολουθήσουμε όσες πτυχές της μακρόχρονης πορείας του έχουν εντοπισθεί.
Πρώτη μνεία της ύπαρξής του γίνεται από τον Σπυρίδωνα Παγανέλη, στο βιβλίο του «Οδοιπορικαί Σημειώσεις. Η Στρατιωτική Κατάληψις Άρτης και Θεσσαλίας»(2). Ο συγγραφέας είχε παρακολουθήσει ως δημοσιογράφος την πορεία του ελληνικού στρατού στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία το 1881 και τις ανταποκρίσεις του δημοσίευε η εφημερίδα «Νεολόγος» της Κωνσταντινούπολης. Σε μια επίσκεψή του στην περιοχή των Τεμπών επισκέφθηκε και τα Αμπελάκια. Κατά την παραμονή του εκεί προσπάθησε να εντοπίσει υπολείμματα της προηγηθείσης ακμής της φημισμένης κωμόπολης του Κισσάβου. Σε κάποιο σημείο της αφήγησής του αναφέρει μεταξύ των άλλων και τα εξής: «Μετ’ ευλαβείας και συγκινήσεως ανέγνων πρωτότυπον συμφωνητικού εγγράφου, δι’ ού οκτώ έμφρονες και προνοητικοί πατριώται, ιδρύσαντες είδος εταιρείας, συνετέλεσαν την έκδοσιν των γνωστών λεξικών του Γαζή, άτινα ευηργέτησαν την ελληνικήν νεολαίαν. Ζητήσας έλαβον αντίγραφον πιστόν εκ του πρωτοτύπου, μετά χαράς δε το παραδίδω εις την δημοσιότητα».
Στη συνέχεια παραθέτει ολόκληρο το συμφωνητικό όπως το έχουμε καταγράψει την προηγούμενη Τετάρτη και στη συνέχεια συμπληρώνει με απογοήτευση: «Ατυχώς ο κάτοχος του πρωτοτύπου εδυσκολεύθη να μοι το παραχωρήση, καίπερ θερμώς παρακαλέσαντι. Εσκόπουν να το κομίσω ως μικροτάτην συμβολήν, εις την βιβλιοθήκην της Βουλής μετ’ άλλων χειρογράφων ή αρχαίων βιβλίων, άτινα ήλπιζον ότι θα εύρισκον εις την κώμην. Ο κάτοχος, έγγονος του εν τω συμφωνητικώ εγγράφω μνημονευομένου Δημητριου Ι. Σφάρτζ, πεισθείς εις τας παρακλήσεις μου, μοι έδωκε δημοσία τον λόγον του να πέμψη βραδύτερον και το έγγραφον και ό,τι άλλο συγκομίση εκ της βιβλιοθήκης του ποτέ πλουσιωτάτου πάππου του, εις την βιβλιοθήκην της Βουλής, ένθα, τω είπον, εκτός της άλλης χρησιμότητος, και το ονομά του ηδύνατο κάλλιον να υπηρετηθή».
Επομένως, σύμφωνα με τον Παγανέλη, το 1881 ένα από τα οκτώ συμφωνητικά για την έκδοση του Ελληνικού Λεξικού του Άνθιμου Γαζή είχε στην κατοχή του ο εγγονός του Δημητρίου Σβαρτς, ο οποίος όμως δίστασε να το παραχωρήσει στον άγνωστό του δημοσιογράφο, αν και τον παρακάλεσε θερμότατα και μάλιστα τον δελέασε, προτείνοντας τη διαιώνιση της υστεροφημίας του. Εκείνο μόνο που τελικά κατάφερε ήταν να του αποσπάσει την υπόσχεση ότι στο μέλλον θα το πρόσφερε στη βιβλιοθήκη της Βουλής, μαζί με ό,τι άλλα πολύτιμα αντικείμενα έβρισκε στη βιβλιοθήκη του παππού του. Φαίνεται όμως ότι ο απόγονος του Δημητρίου Σβάρτς δεν κράτησε τον λόγο του, γιατί στο Τμήμα Χειρογράφων της Βουλής δεν υπάρχει το συγκεκριμένο έγγραφο. Ούτε επίσης κάποιο άλλο βιβλίο με προέλευση από τα Αμπελάκια έχει εντοπισθεί στη Βιβλιοθήκη της Βουλής.
Πώς ονομαζόταν ο απόγονος του Δημητρίου Σβαρτσ, ο οποίος το 1881 είχε στην κατοχή του το συμφωνητικό δεν αναφέρεται στο βιβλίο του Σπ. Παγανέλη. Ούτε και από μια πρόχειρη έρευνα που έγινε μαζί με τον Αστέριο Βόγια κατορθώθηκε να εντοπισθεί. Εκείνο που γνωρίζουμε μόνον είναι ότι το όμορφο αρχοντικό του Δημητρίου Σβαρτσ, το οποίο σήμερα δυστυχώς έχει καταρρεύσει, ήταν στην κληρονομική μερίδα των οικογενειών Μιχάλη και Θανάση Αβραμόπουλου. Στην εβδομαδιαία εφημερίδα «Η Μικρά» της Λάρισας του Θρασύβουλου Μακρή, δημοσιεύθηκε το 1900 αγγελία αρραβώνα του « εν Αμπελακίοις κ. Κ. Κρασούλη, μετά της επί κάλλει και μορφώσει διακρινομένης δεσπ. Ανδρονίκης Αβραμοπούλου»(3). Πιστεύεται ότι μπορεί να υπάρχει συγγενική σχέση μεταξύ της Ανδρονίκης Αβραμοπούλου (1900) και των Μιχάλη και Θανάση Αβραμόπουλου ιδιοκτητών παλαιότερα του αρχοντικού του Δημητρίου Σβαρτς. Επομένως δεν αποκλείεται ο κάτοχος του συμφωνητικού και απόγονος του Δημητρίου Σβαρτς που συνδιαλέχτηκε με τον Σπυρίδωνα Παγανέλη, να είναι ο πατέρας της Ανδρονίκης Αβραμοπούλου.
Το 1951 ο Ηλίας Γεωργίου, στη διδακτορική του διατριβή με τίτλο «Ιστορία και Συνεταιρισμός των Αμπελακίων» αναφέρει χαρακτηριστικά: «Κατά το τέλος του 1803 επέστρεψεν εκ Βιέννης εις Αμπελάκια ο εκ Μηλεών διδάσκαλος του Γένους Άνθιμος Γαζής, όστις διδάξας επί τινας μήνας εν τη Σχολή, εζήτησε παρά των Αμπελακιωτών χρηματικήν ενίσχυσιν προς σύνταξιν και έκδοσιν Ελληνικού Λεξικού εν Βιέννη»(4) και παραθέτει ολόκληρο το συμφωνητικό, παρμένο από το βιβλίο του Σπ. Παγανέλη.
Το 1991 στο περιοδικό της Θεσσαλονίκης «Close up» δημοσιεύθηκε άρθρο του δημοσιογράφου Λευθέρη Πλακίδα για τα Αμπελάκια, στο οποίο καταγραφόταν μεταξύ των άλλων η ιστορική διαδρομή της Κοινής Συντροφίας και ο αντίκτυπος του έργου της τόσο στην Κεντρική Ευρώπη όσο και στην οικονομική ευμάρεια των κατοίκων της. Συγχρόνως αναδείκνυε και την προσπάθεια του νέου τότε Πολιτιστικού Συλλόγου Αμπελακίων να περισώσει όσο ήταν δυνατόν περισσότερα στοιχεία από την περίοδο ακμής της ξακουστής κωμόπολης. Το άρθρο αυτό ευαισθητοποίησε τον Χαράλαμπο Αλακιόζογλου, δικαστικό επιμελητή, κάτοικο Θεσσαλονίκης, ο οποίος ήλθε αμέσως σε επαφή με τον Αστέριο Βόγια. Του ανακοίνωσε ότι έχει στην κατοχή του ένα σημαντικό ιστορικό κειμήλιο από την εποχή της μεγάλης ακμής των Αμπελακίων και ότι είχε την πρόθεση να το επιστρέψει στη φυσική του θέση, δηλαδή στον τόπο όπου είχε συνταχθεί. Έτσι έπειτα από σύντομες διαβουλεύσεις, ο Χαράλαμπος Αλακιόζογλου δώρισε στον Σύλλογο στις 21 Απριλίου 1999 το πολύτιμο συμφωνητικό που συνέταξε ο Άνθιμος Γαζής με τους Αμπελακιώτες για την έκδοση του Ελληνικού Λεξικού, με την προοπτική να εκτεθεί στο Κέντρο Πολιτιστικής Κληρονομιάς των Αμπελακίων. Το έγγραφο αυτό ο Χαράλαμπος Αλακιόζογλου, το απέκτησε από τον Στέφανο Κατσίμπρα, κάτοικο Βόλου. Ο τελευταίος το είχε κληρονομήσει από τον πεθερό του Στεργιόπουλο, ευκατάστατο μέλος της Βολιώτικης κοινωνίας και άτομο ασχολούμενο με τα κοινά κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Με ποιο τρόπο όμως είχε περιέλθει στην κατοχή του Στεργιόπουλου το πολύτιμο αυτό έγγραφο, μας είναι άγνωστο.
Τώρα εάν το συμφωνητικό που είδε και κατέγραψε ο Παγανέλης το 1881 στα Αμπελάκια είναι το ίδιο με αυτό που εκτίθεται σήμερα στον Πολιτιστικό Σύλλογο, δεν μπορεί κανείς να το πει με απόλυτη βεβαιότητα, επειδή όπως αναφέρθηκε, το εν λόγω συμφωνητικό αντιγράφηκε οκτώ φορές, υπογράφηκε απ’ όλους και κάθε συμβαλλόμενος πήρε από ένα αντίγραφο.
(Συνεχίζεται)
(1). Βόγιας Αστέριος: Αμπελάκια Θεσσαλίας. Κοινοτική οργάνωση και διεθνείς σχέσεις των Αμπελακίων (18ος–19ος αι.) και η γενική τους Βιβλιογραφία, Τρίπολη (2006) σελ. 65 και 92-94.
(2). Παγανέλης Σπυρίδων: Οδοιπορικαί Σημειώσεις. Η Στρατιωτική Κατάληψις Άρτης και Θεσσαλίας, Αθήναι (1883) σελ. 413-420.
(3). Εφημερίς Η Μικρά, φύλλον 28, εν Λαρίσση τη 10 Σεπτεμβρίου (1900) σελ. 4.
(4). Γεωργίου Ηλίας. Ιστορία και Συνεταιρισμός των Αμπελακίων, Αθήνα (1951) σελ. 87-89.
