Η Αμμόχωστος βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της Κύπρου, μια περιοχή πεδινή και εύφορη, με σημαντική γεωργική παραγωγή, στον θαλάσσιο κόλπο που φέρει και το όνομά της. Αναφέρεται με το όνομα αυτό, που σημαίνει κυριολεκτικά την πόλη τη χωμένη στην άμμο. Το λιμάνι της πόλης είναι από τα καλύτερα φυσικά λιμάνια που διαθέτει η Κύπρος. Έως το 1974 αποτελούσε το βασικό λιμάνι εξαγωγής γεωργικών προϊόντων.
Η Αμμόχωστος υπήρξε παγκόσμια γνωστό εμπορικό κέντρο αλλά κυρίως τουριστικό θέρετρο, μεταξύ του 1960 και 1974, λόγω της ξακουστής αμμώδους παραλίας της. Ανάμεσα στους εκτεταμένους πορτοκαλεώνες που περιέβαλλαν την πόλη, και δίπλα στην αμμώδη παραλία της, είχαν ανεγερθεί πολλά υπερσύγχρονα ξενοδοχεία και η Αμμόχωστος είχε πάρει μία έντονα κοσμοπολίτικη όψη.
Τον Αύγουστο του 1974 η πόλη του Ευαγόρα κατελήφθη από τα τουρκικά στρατεύματα που εισέβαλαν στην Κύπρο με τους κατοίκους της να καταφεύγουν ως πρόσφυγες στις ελεύθερες περιοχές του νησιού. Η κατάληψη της πόλης της Αμμοχώστου, στις 15 Αυγούστου 1974, αποτελεί την τελευταία πράξη της μεγάλης τραγωδίας του 74. Η Αμμόχωστος δεν συμπεριλαμβανόταν στα αρχικά σχέδια κατάληψης των Τούρκων εισβολέων και θα μπορούσε να κρατηθεί ελεύθερη. Οι λιγοστές δυνάμεις που δρούσαν τότε στην πόλη, χωρίς καμιά βοήθεια (πρώτα από τη χούντα και μετά από την κυβέρνηση Καραμανλή), ήταν σε θέση να την προστατέψουν, εάν δεν δινόταν εντολή εγκατάλειψής της από την Αθήνα και πιο συγκεκριμένα από τον ίδιο τον τότε υπουργό Εθνικής Άμυνας (Υ.ΕΘ.Α.) Ευάγγελο Αβέρωφ. Η διαταγή έλεγε να αποφευχθούν συγκρούσεις ώστε να μην έχουμε θύματα! Ήταν ολοφάνερο ότι οι εντολές (ηθελημένα ή όχι δεν έχει σημασία) εξυπηρετούσαν τα ιμπεριαλιστικά τουρκικά σχέδια....
Στις 14 Αυγούστου η εντολή του Υ.ΕΘ.Α. (Αβέρωφ) ήταν να εκδώσει το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς (Γ.Ε.Ε.Φ.) τις απαραίτητες διαταγές για «την απαγγίστρωσιν των τμημάτων και την αποφυγήν της αιχμαλωσίας των». Είναι καθαρό πως, ο μεν Αβέρωφ διατάσσει στην ουσία, να υποχωρήσουν όλοι και να μην προβληθεί πουθενά αντίσταση, ο δε αρχηγός ενόπλων δυνάμεων καθορίζει τη γραμμή υποχώρησης, που δεν είναι άλλη από τη σημερινή γραμμή αντιπαράταξης. Η συγκεκριμένη συμπεριφορά του Ευάγγελου Αβέρωφ έκανε την Εξεταστική Επιτροπή της Ελληνικής Βουλής για το «Φάκελο της Κύπρου» να του αποδώσει «ιδιαίτερες ευθύνες».
Τις Διαταγές εγκατάλειψης της πόλης έλαβαν πρώτοι οι Ελλαδίτες αξιωματικοί της Α’ Στρατιωτικής Ανωτέρας της Αμμοχώστου! Είχε προηγηθεί η προδοσία εκ μέρους των ανδρών των Ηνωμένων Εθνών οι οποίοι άνοιξαν τον δρόμο στα τουρκικά άρματα μάχης προκειμένου να κατευθυνθούν ανενόχλητα προς την πεδιάδας Μεσσαορίας. Σύμφωνα με μαρτυρίες στρατιωτών της 173 ΜΑ/ΤΠ, που επέστρεψαν από το πεδίο της μάχης, η Εθνική Φρουρά (Ε.Φ.) είχε παραταχθεί στη «γραμμή» της Μιας Μηλιάς, με όσες δυνάμεις τις απέμειναν (πυροβολικό, τεθωρακισμένα, πεζικό και αντιαεροπορικά), προκειμένου να αντιμετωπίσει τα τουρκικά άρματα που κατευθύνονταν προς την Αμμόχωστο.
Κατά μήκος της «γραμμής» και μπροστά από τους άνδρες της Ε.Φ., η περιοχή είχε ναρκοθετηθεί. Ήταν σίγουρο, ότι τα τουρκικά άρματα θα έπεφταν μέσα στο ναρκοπέδιο. Προς μεγάλη όμως έκπληξη των στρατιωτών μας, τα τουρκικά άρματα έκαναν την εμφάνισή τους στα πλάγια της «γραμμής» παρατάξεως της Ε.Φ., αποφεύγοντας το ναρκοπέδιο. Τι είχε συμβεί;
Στα πλάγια της «γραμμής», όπου είχαν παραταχθεί τα τμήματα της Ε.Φ., υπήρχε ένας στενός χωματόδρομος που δεν ναρκοθετήθηκε και έμεινε ακάλυπτος, επειδή τη δίοδο αυτήν τη χρησιμοποιούσαν τα τεθωρακισμένα των ανδρών του Ο.Η.Ε. Οι κυανόκρανοι, που ακολουθούσαν παντού την Ε.Φ. και γνώριζαν τις κινήσεις της, οδήγησαν τα τουρκικά άρματα από αυτόν τον χωματόδρομο, με αποτέλεσμα να αποφύγουν το ναρκοπέδιο και να βρεθούν στα πλάγια και στα μετόπισθεν των στρατιωτών μας. Η προδοσία των ανδρών των Ηνωμένων Εθνών, έφερε τα τουρκικά άρματα μάχης σε θέση ισχύος απέναντι στις δυνάμεις της Ε.Φ. και παρά την ηρωική αντίσταση που επέδειξαν τις αποδεκάτισαν.
Στην πορεία τους οι Τούρκοι από την πεδιάδα της Μεσσαορίας, έδωσαν πολύ λίγες μάχες μέχρι να φτάσουν στην Αμμόχωστο. Και αυτό διότι οι άνδρες της Ε.Φ. με κατακερματισμένες τις δυνάμεις τους, χωρίς τον κατάλληλο οπλισμό, και χωρίς ηθικό δεν μπόρεσαν να προβάλουν οποιαδήποτε σοβαρή αντίσταση. Παρά ταύτα, οι Τούρκοι παρέμεναν διστακτικοί σε αυτήν την προώθησή τους, διότι, όπως αναφέρει ο Δρ. Γ. Κιουτσούκ (Τούρκος αξιωματικός που μετείχε των επιχειρήσεων) στο βιβλίο της Σ. Ιορδανίδου «Νταλγκά, Νταλγκά», οι πληροφορίες που είχαν ήταν ότι «Οι Έλληνες μάζεψαν πολύ στρατό και θα επιτεθούν»! Όπως αναφέρει, το βράδυ πριν την προέλασή τους προς την Αμμόχωστο, έμειναν άυπνοι, περιμένοντας τους Έλληνες να τους επιτεθούν! Μα ακόμα και όταν έφτασαν στην Αμμόχωστο οι Τούρκοι δίσταζαν να μπουν στην πόλη! Δεν μπορούσαν ποτέ να φανταστούν ότι την υπεράσπιζαν μερικές -χωρίς πυρομαχικά- διμοιρίες.
Σε όλη την πορεία τους οι Τούρκοι διέπραξαν τρομερές κτηνωδίες απέναντι στους τραυματίες ή τους αιχμάλωτους Εθνοφρουρούς, καθώς και στους αμάχους. Τους μεν αιχμάλωτους άνδρες της Ε.Φ. τους εκτελούσαν ομαδικά (ομολογία του Δρ. Γ. Κιουτσούκ), τους δε τραυματίες, τους άφηναν στον δρόμο και με εξαιρετικό σαδισμό, πέρναγαν από πάνω τους οι ερπύστριες των αρμάτων (μαρτυρίες επιζώντων στρατιωτών στο Γ.Ε.Ε.Φ.)!
Οι μόνοι Έλληνες που είχαν απομείνει στην Αμμόχωστο στις 14 Αυγούστου ήσαν οι 32 έφεδροι στο Δασάκι των Δικαστηρίων και μία ακόμα ομάδα Εφέδρων, που είχαν επίσης εγκαταλειφθεί προδομένοι από τη δική τους ηγεσία, στο Λιμάνι της Αμμοχώστου, στον Φάρο. Ελπίδα για εξασφάλιση ενισχύσεων καμία! Η τελευταία πράξη γράφτηκε με την υποστολή της ελληνικής σημαίας. Όσοι μπόρεσαν να ακούσουν -σχεδόν όλοι- βρέθηκαν «σε στάση προσοχής να χαιρετούν τη γαλανόλευκη με δάκρυα στα μάτια». Η ελληνική σημαία της Αμμοχώστου κατέβηκε, διπλώθηκε και παραδόθηκε στον αρχαιότερο Αξιωματικό, τον Πάνο Ιωαννίδη. Αμέσως μετά δόθηκε η τελευταία διαταγή: «Να μαζευτεί ο οπλισμός - Άμεση υποχώρηση- Εγκαταλείψατε τας θέσεις μας, η Αμμόχωστος χάνεται...».
Γράφει ο Πάνος Ιωαννίδης: «...Κάποιου, όμως, τα εγγόνια θα έχουν το δικαίωμα να ρωτήσουν και κάτι ακόμα: «Γιατί τη φύλαξες τη Σημαία, παππού; Απλώς και μόνο... για να δακρύζεις στις 15 του κάθε Αυγούστου; Και δεν είναι αυτό υποκρισία;». Αυτός ο παππούς επιθυμεί να μπορεί εκείνη την ώρα να απαντήσει με αξιοπρέπεια: Εγώ, αντιστάθηκα μέχρι το τέλος...».
Σύμφωνα με τον Σάββα Καλεντερίδη, η πτώση της Αμμοχώστου ήταν αποτέλεσμα τεσσάρων παραγόντων: α) Το σπάσιμο της «γραμμής» της Εθνικής Φρουράς στη Μια Μηλιά, μετά από προδοσία των ανδρών των Ηνωμένων Εθνών. β) Τον ηρωικό θάνατο του επικεφαλής των στρατιωτικών επιχειρήσεων στην Αμμόχωστο, αντισυνταγματάρχη Εμμανουήλ Χατζηδάκη, διοικητή της 173 ΜΑ/ΤΠ (Μοίρα Αντιαρματικού Πυροβολικού), μετά από προδοσία των Οηέδων. γ) Την προδοσία από τις στρατιωτικές αρχές των αγγλικών βάσεων, και δ) Την προδοσία από τους Ελλαδίτες αξιωματικούς της Α’ Στρατιωτικής Ανωτέρας της Αμμοχώστου.
Έτσι έπεσε στα χέρια των Τούρκων η Αμμόχωστος. Προδομένη από τους ειρηνευτές του Ο.Η.Ε., τους Άγγλους, τη χούντα και την κυβέρνηση Καραμανλή, παραδόθηκε αμαχητί στους Τούρκους εισβολείς, οι οποίοι μπήκαν ανενόχλητοι στην πόλη του Ευαγόρα, που έμοιαζε με πόλη-φάντασμα από την εγκατάλειψη. Κι έμεινε Πόλη φάντασμα έως και τις μέρες μας, όχι τυχαία, αλλά βάση ενός καλά μελετημένου τουρκικού σχεδίου. Έμεινε έρημη και ακατοίκητη για να χρησιμοποιηθεί ως διαπραγματευτικό χαρτί (πρώτοι και καλύτεροι στα παζάρια οι Τούρκοι) προκειμένου Άγκυρα και εγκάθετοί της στα κατεχόμενα να επιτύχουν λύση τουρκικών προδιαγραφών στο Κυπριακό. Και αφού πέρασαν τα χρόνια χωρίς να ευοδωθούν τα δόλια τους σχέδια, γράφοντας στα παλαιότερα των υποδημάτων τους τα αμέτρητα ψηφίσματα του Ο.Η.Ε., έβαλαν πλώρη για τον πλήρη εποικισμό της. Αποδίδοντας ευθύνες στη ελληνική πλευρά που δεν ενέδωσε στα εκβιαστικά σχέδια για λύση στο Κυπριακό “Made in Turkey”. Κάθε άλλη προσέγγιση είναι λανθασμένη και αβάσιμη. Καλά κάνουμε ασφαλώς που διεκδικούμε με πείσμα την άνευ όρων επιστροφή της περίκλειστης Πόλης της Αμμοχώστου στους νόμιμους κατοίκους της, ωστόσο ποτέ δεν πρέπει να ξεχνούμε, ότι, κατεχόμενη είναι και η Κερύνεια και η Μόρφου και η μισή Λευκωσία και εκατοντάδες χωριά και κωμοπόλεις μας. Κατεχόμενη είναι η γη των προγόνων μας σε ποσοστό 36,7%, με συλημένες και δηωμένες εκκλησίες, κοιμητήρια και ό,τι άλλο ελληνικό στενάζει κάτω από την μπότα του Τούρκου ανατολίτη κατακτητή. Για όλα αυτά αναμένουμε την έμπρακτη στήριξη της Διεθνούς Κοινότητας και κυρίως των ευρωπαίων Εταίρων μας, κάποιοι από τους οποίους επιμένουν να στηρίζουν έναν παρανοϊκό δικτάτορα. Τον παρανοϊκό Ερντογάν, που σαν νέος Χίτλερ, εισβάλει παντού ανενόχλητος...
Από τον Δρ. Αυγουστίνο (Ντίνο) Αυγουστή, αναπλ. καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
a.avgoustis@hotmail.com
