του στόμα, οι Αθηναίοι. Όσα τους προείπε ότι θα πάθουν, συνέβηκαν και το Άστυ πισωδρόμησε τόσο, ώστε δεν ακουγόταν στους κατοπινούς αιώνες, παρά σαν Φιλοσοφική Σχολή. Αλλά κι αν ξέπεσε η Αθήνα, φύλαξε μέσα της την προφητική σοφία του Σωκράτη, αρκετό αντάλλαγμα για τον χαμό της. Δυό γενιές μετά τον θάνατό του οι συμπολίτες του έχτισαν ναΐδριο, το «Σωκρατείον», και του στήσανε χάλκινο άγαλμα. Δίπλα σε δροσερή βρύση, είδε αυτό το ίδρυμα, όχι μακριά από την αγορά, ο νεοκλασικός φιλόσοφος Μαρίνος.
Ο βίος και η διδασκαλία του Σωκράτη ήταν δύο απαράλλαχτα, αξεχώριστα πράγματα, κι όσοι τον γνωρίσανε δεν μπόρεσαν να πουν ποιο τους έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση - τα λόγια ή το έργο του. Ίδια η διδαχή του με τον άνθρωπο Σωκράτη, μα ο άνθρωπος στάθηκε μεγαλύτερος απ’ ό,τι κι αν είπε. Δε γίνεται ύπαρξη θνητή να φτάσει κοντύτερα απ’ αυτόν την Αρετή. Ούτε ο βρασμός του όχλου, ούτε των τυράννων οι απειλές τον φόβιζαν, και ούτε η θανατική του καταδίκη. Τίποτα δεν τον λύγισε. Όταν πέθανε αυτός ο ήρωας της ζωής, έσβησε μια μεγάλη καρδιά που αγάπησε την ανθρωπότητα όσο κανένας πριν από αυτόν. Οι ιδέες του μπορεί να μην αναγνωρίστηκαν τότε, όμως ολοένα απλώνονταν και ογκώνονταν, γιατί ο Σωκράτης έψαξε και βρήκε τόσα πράματα, που τον κάνανε κεντρική εστία του ελληνικού στοχασμού, αφού πριν απ’ αυτόν υπήρχε φιλοσοφικό χάος. Με τις αμφιβολίες του θεμελιώθηκε η φιλοσοφία. Εξαιτίας του δημιουργήθηκαν όλες οι φιλοσοφικές Σχολές με πρωτομαθητές του: τον Πλάτωνα, τον Αρίστιππο, τον Αντισθένη και τον Ευκλείδη, που ο καθένας ξεκίνησε από τις διάφορες ιδέες του Δάσκαλου. Αργότερα βγήκαν ο Επίκουρος, οι Στωικοί, οι Ελεάτες, ο Αριστοτέλης, οι Νεοπλατωνικοί, ο Πύρρων, ο Κορνεάδης, ο Επίκτητος, όλοι εγγόνια του. Με το να βρει τους «επακτικούς λόγους και το ορίζεσθαι καθόλου», στερέωσε τη σύγχρονη επιστήμη. Ούτε ο ίδιος φαντάστηκε πόσες αλήθειες κατηχούσε. Κανένας άλλος δεν επηρέασε τη σκέψη του δυτικού κόσμου όσο αυτός. Η λευκή φυλή δεν θα ήταν ότι είναι σήμερα δίχως τον Σωκράτη. Η αξίωσή του να έχουμε οδηγό την εσωτερική φωνή της συνείδησης, για να βρούμε σε τούτη τη ζωή τον ουρανό, χωρίς τη θεία χάρη, άλλα και με μια μόνη τέτοια προσπάθεια να πετύχουμε τη Λύτρωση, τον κάνει πρωτομάστορα μιας νέας πίστης, ισάξιας με τον Χριστιανισμό. Τα δόγματά του, χάρη στα δίδυμα αστέρια, Πλάτωνα και Αριστοτέλη, δεν άργησαν να κατακτήσουν τη Μεσόγειο και απ’ αυτήν να εξαπλωθούν σ’ όλο τον κόσμο. Η διάδοσή τους αποτέλεσε το σπουδαιότερο γεγονός, μέχρι τον ερχομό του Χριστού. Την εποχή που ξεκίνησε ο Χριστιανισμός, δύο δυνάμεις κυβερνούσαν την οικουμένη - το ελληνικό πνεύμα και η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, δύο δυνάμεις ολότελα διαφορετικές. Στην αρχή οι Απόστολοι και ο Άγιος Παύλος οδήγησαν τη νέα θρησκεία κοντά στην Ελλάδα. Τα Ευαγγέλια στα ελληνικά γράφτηκαν. Οι Έλληνες τότε, σκλάβοι της Ρώμης, φτωχοί και παραμελημένοι, βαφτίζονταν συνέχεια, γιατί αγάπησαν τον Χριστιανισμό, που τους θύμιζε Σωκράτη, τους θύμιζε τα λόγια του, πως τα εγκόσμια είν΄ ασήμαντα μπροστά στην καλλιέργεια της ψυχής. Μα όταν εξαπλώθηκε ο Χριστιανισμός, βρέθηκε στην ανάγκη να οργανωθεί και να πειθαρχήσει, στις σκόρπιες ομάδες των πιστών του. Τότε υποχρεώθηκε η εκκλησία να παρατήσει το ελληνικό πνεύμα και να προτιμήσει τα συστήματα της Ρώμης - ένωση, απολυταρχία, δύναμη.
Ο Χριστός είπε: «Μάθετε την αλήθεια και η αλήθεια θα σας ελευθερώσει». Τέτοια λόγια τα καταλάβαινε κάθε Ελληνας, μα ήταν ακατάληπτα για τους Ρωμαίους, που δε συνήθιζαν ως μάζα να έχουνε γνώμη, άλλα μόνο τυφλή υπακοή. Ο Σωκράτης, όπως ο Χριστός, θέλησε κάθε άνθρωπος, να πλησιάζει μόνος του τον Θεό, μα η εκκλησία απαγόρευσε να έχει καθένας δική του γνώμη, κι άρχισε να φυλακίζει και να σκοτώνει όσους νόμιζε αιρετικούς, αντίθετα από το ελληνικό πνεύμα, αντίθετα από τη θέληση του Χριστού. Σήμερα, όμως ο κόσμος άλλαξε, άρχισε πάλι να συλλογιέται και να διαλέγει, ήρθε ο καιρός να ξαναθυμηθεί τον ξεχασμένο λόγο του Σωκράτη, ελάχιστα διάφορο από τον λόγο του Χριστού. Ο μεγάλος και σπουδαίος Αλεξανδρινός θεολόγος Κλήμης (2ος αιώνας μ.Χ.) συνέκρινε τον Σωκράτη με τον Χριστό και διαπίστωνε πολλές ομοιότητες. Και ο Έρασμος προσεύχονταν στο όνομα του Αγίου Σωκράτη «Sancta Socrates, ore pro nodes» και ο Βολτέρος αποκαλούσε τον Ιησού «Σωκράτη της Γαλιλαίας». Υπερβολές... ο Σωκράτης δεν έλαβε εντολή να ευαγγελιστεί νέο Θεό, άλλα να κάνει τους ανθρώπους καλύτερους με τη λογική. Δε στάθηκε θρησκευτικός αναμορφωτής. Ωστόσο ο τεχνολογικός πολιτισμός που προσκυνάει την Ύλη και το μηδέν, θα αναγκάσει την ανθρωπότητα να στραφεί προς ένα μείγμα ελληνοχριστιανικό, που θα ισορροπήσει τα υλικά με τα πνευματική και τα ηθικά. Και, τότε, ίσως θα ξαναζωγραφιστεί στις εκκλησιές, όπως γινόταν στην Ελλάδα, τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, το πρόσωπο του Σωκράτη με το φωτοστέφανο γύρω στο κεφάλι, αυτού του πρόδρομου του Ιησού στα Έθνη, που πριν απ’ όλους ένιωσε τη νοσταλγία της αγάπης.
Από τον Δημήτρη Τσικούρα, λογοτέχνη
