Μύρια λουλούδια στολίζουν το χαλί σου
Πηγές κρυστάλλινες κι ξωτικά πουλιά
Στους κοραλλένιους πύργους, σεριάνι κάνει ο Δίας
Και οι Τιτάνες μαγεμένοι τους κάνουν συντροφιά
Νεράιδες χορεύοντας στα αστέρια ανεβοκατεβαίνουν
Και στα δροσάτα σύννεφα λούζουν τα μαλλιά
Τιτνάτα, λαμπρό στολίδι του Ολύμπου, ζωγραφιά
Τα βράχια σου σειρά θεών παλάτια κάστρα ηρώων
Της δόξας κρύβουν αιώνια μυστικά»
Τα τρία χωριά, Κρυόβρυση (Πουλιάνα), Σκαμνιά και Καρυά, είναι δεμένα με τον Όλυμπο, τον μύθο, την ιστορία και την Τιτανομαχία των μυθικών Θεών.
Απέναντι από την Κρυόβρυση, ορθώνεται η Τετνάτα, αγναντεύοντας τη δυτική πεδινή περιοχή, η οποία απλώνεται προς την Παλιά Σκαμνιά και την κοιλάδα του Σπαρμού. Ανατολικά βλέπει την Καρυά, τα υψίπεδα του Νεζερού και Λεπτοκαρυάς. Ο Τίτος Λίβιος, προσδιορίζει τη θέση της Ντετνάτας και την περιοχή γύρω από αυτήν που συμπίπτει, με τις τοποθετήσεις των επιστημόνων. Δυστυχώς, όμως, παρά τη στρατιωτική σπουδαιότητα της περιοχής αυτής, τα ερείπια της Τετνάτας, δεν τράβηξαν το ενδιαφέρον των ερευνητών και ειδικών επιστημόνων, ώστε να αξιοποιηθεί σήμερα ιστορικά και τουριστικά το μέρος αυτό.
Ο Xeuery, αναφέρεται με σύντομα σχόλια στο έργο του «Mont Olympos, σελίδες 54- 55» . Στον χάρτη ο ίδιος ο ερευνητής την ονομάζει Ντετνάτα, ενώ κάποιος άλλος περιηγητής του Ολύμπου, ο Stahlin, την ονομάζει Ντιτνάτα.
Ο KURR, στο έργο του «Mon-Olympos, σελ. 18» και στον χάρτη που ο ίδιος σχεδίασε, ονομάζει την περιοχή αυτή, Ντερνάζα. Υπάρχουν ορισμένοι ιστορικοί, γεωγραφικοί και στρατιωτικοί χάρτες, οι οποίοι σημειώνουν την κορυφή του βουνού με το όνομα, «Παλιόκαστρο».
Εξάλλου, οι κάτοικοι της Κρυόβρυσης, Σκαμνιάς και Καρυάς, αποκαλούν το βουνό, Τιτνάτα. Η Τιτνάτα είναι συνδεδεμένη με τον ορεινό όγκο του Άνω Ολύμπου, με ένα λόφο που λέγεται «προβατοπάζαρο» και προχωρά προς τη νότια και νοτιοδυτική πλευρά.
Η κορυφή της Ντιτνάτας είναι ένα αξιόλογο σημείο παρατήρησης όλων των διαβάσεων, από τη δυτική μεριά, τη νότια και την ανατολική. Από τη φυσική της θέση η τοποθεσία αυτή, αποτελεί ένα φρούριο αρκετά δύσκολο και η κορυφή της είναι μια οριοθετημένη θέση από μια χαράδρα προς βορρά και βορειοανατολικά, ενώ στη νοτιοανατολική πλευρά απλώνεται μια ομαλή πλαγιά με επιχώματα διαδοχικά, σε σχήμα ημικυκλίου.
Για την περιγραφή των τειχών της Ντιτνάτας, τα στοιχεία, τα οποία παραθέτουμε είναι από την προσωπική μας επιτόπια μελέτη, παρατήρηση και έρευνα, η οποία έγινε το 1984. Έτσι το τείχος που περιζώνει την κορυφή και σε μήκος 570 περίπου μέτρων, είναι κατασκευασμένο από πλίθινους ασβεστούχους, διαφόρων διαστάσεων. Ένα ανώμαλο τραπεζοειδές σχήμα διαγράφεται στον χώρο, το οποίο, όπως φαίνεται ακολουθεί το ανάγλυφο του εδάφους, με αποτέλεσμα να εκμεταλλεύεται όλα τα πλεονεκτήματα.
Ανατολικά, η απόκρημνη πλευρά είναι ένα φυσικό σημείο προστασίας και φυσικής άμυνας, που φτάνει τα 8 μέτρα ύψος και 20 μέτρα μήκος. Στο δυτικό μέρος η κλίση είναι αρκετά ήπια και η είσοδος ενισχύεται με ένα προτείχισμα, το οποίο σχηματίζει με το τείχος του περιβόλου, μια αυλή καμπυλόγραμμη, η οποία ανοίγεται προς το νότιο μέρος.
Από στρατιωτικής άποψης το προτείχισμα αυτό του τείχους, φαίνεται ότι εμπόδιζε να πλησιάσουν οι επιτιθέμενοι εχθροί. Ακριβώς το σημείο αυτό προσδίνει σημαντική στρατιωτική αξία στο φρούριο αυτό και υποδηλώνει τον φροντισμένο χαρακτήρα κατασκευής του.
Ολόκληρο το αμυντικό και προστατευτικό αυτό φρούριο, δυνάμωνε τη Μακεδονική κυριαρχία στη χώρα. Οι βασιλείς της Μακεδονίας από την εποχή του Περδίκα και του Αρχέλαου, κατάλαβαν τη ζωτική σημασία της Περραιβικής περιοχής, για την ασφάλεια του βασιλείου τους και εκμεταλλεύονταν στο έπακρο τις τοποθεσίες με στρατιωτική σημασία.
Ο Φίλιππος ο 5ος διατήρησε την περιοχή από την Πουλιάνα, Σκαμνιά και Καρυά, με τα τείχη της Τετνάτας, έως το Νεζερό με το φρούριο του Γονοκόντυλου, το οποίο, όταν καταλήφθηκε από τον Φίλιππο της Μακεδονίας, μετονομάστηκε, Ολυμπιάς.
Ο γιος του Περσέας, συνέχισε την πολιτική του πατέρα του και αναδιοργάνωσε το αμυντικό σύστημα του Ολύμπου, αφού αποτελούσε τον αδύναμο χώρο του βασιλείου του. Επάνω στο ψηλότερο επίχωμα ήταν δύο συμπαγείς σειρές κτισμάτων και στο δεύτερο επίχωμα μια σειρά από κτίσματα, τα οποία φαίνεται να ήταν περισσότερο ευάερα και φωτεινότερα.
Τα κτίσματα και η λειτουργία τους είναι δύσκολο να αναγνωριστούν και να εκτιμηθούν, ενώ τα υπάρχοντα ερείπια, βρίσκονται σε κακή κατάσταση και είναι δύσκολο να προσδιοριστεί το σχήμα και η μορφή τους. Ίσως από την κοντινή χαρβαλόβρυση, η οποία βρίσκεται κοντά στο σημείο προβατοπάζαρο, να μετέφεραν νερό και να το αποθήκευαν μέσα στις υπόγειες δεξαμενές. Πήλινα σκεύη δεν βρήκαμε, παρά μόνο μερικά πλίθινα – κεραμεικά κομμάτια του 2ου π.Χ. αιώνα.
Από τον Απόστολο Ποντίκα, δάσκαλο, θεολόγο, φιλόλογο, Πολιτικών Επιστημών
