μαρτυρούν οι γραπτές πηγές.
Στα κατάστιχα της Επισκοπής των Σταγών (Καλαμπάκας), της περιόδου 1745-1779, αναφέρονται ένας ή περισσότεροι γέροι και ενίοτε ένας πρωτόγερος. Χρησιμοποιώ τα προαναφερόμενα κατάστιχα, διότι είναι τα μοναδικά σε αριθμό (45) σωζόμενα. Ο τότε επίσκοπος των Σταγών, όταν εγκαταστάθηκε στη Μονή του Βαρλαάμ των Μετεώρων παρέδωσε εκεί τη βιβλιοθήκη του και τα κατάστιχα των οικισμών της επαρχίας του, τα οποία έτσι σώθηκαν. Από τις άλλες περιοχές, έχει σωθεί το κατάστιχο του Αγίου Αθανασίου της Ραψάνης (1778-1889), το οποίο δημοσίευσα το 1981-1982 στο «Θεσσαλικό Ημερολόγιο», και κάποια της Μονής Ολυμπιώτισσας της Ελασσόνας. Τα τελευταία αφορούν τα τσιφλίκια της μονής στην Άζωρο-Βουβάλα, Μηλέα-Βούρμπα, Φαρμάκι και Τσαπουρνιά κα τους φόρους τους και είναι πολύ διαφορετικά από αυτά της Επισκοπής των Σταγών. Εάν οι επίσκοποι των άλλων θεσσαλικών περιοχών τηρούσαν κατάστιχα όπως της Επισκοπής των Σταγών, δεν έχει σωθεί κανένα.
Στο υπ’ αρ. 225 κατάστιχο του έτους 1755, ένα από τα πολλά, δημοσιευμένο στον 10ο τόμο του «Θεσσαλικού Ημερολογίου», σε 25 από τους 53 οικισμούς της επισκοπικής επαρχίας των Σταγών αναφέρονται γέροι και πρωτόγεροι. Ο αριθμός των γέρων δεν φαίνεται να είναι καθορισμένος, με βάση τον αριθμό των οικογενειών. Στο χωριό Βασιλική π.χ. της Καλαμπάκας, με 61 οικογένειες, αναφέρεται ένας γέρος (γερο-Τάτζιος), όπως και στους Σταγιάδες με 8 οικογένειες (γερο-Λάζος) και στο Ψήλωμα, με 4 οικογένειες (γερο-Γιάννης), ενώ στο Διαλεκτό, με 19 οικογένειες ζευγιτών, αναφέρονται 2 γέροι (γερο-Βασίλης, γερο-Γιάννης) και μεταξύ των 8 παρακεντέδων, δηλαδή των μη γεωργών του τσιφλικίου, ένας (γερο-Γιώργης).
Οι παρακεντέδες ήταν υποδεέστεροι των ζευγιτών και ασχολούνταν με διάφορα επαγγέλματα (μελισσάς, ξυνογαλάς, σαμαράς κ.ά.). Παρ’ όλα αυτά, όμως, σε δύο χωριά, στο Διαλεχτό αναφέρεται ένας παρακεντές γέρος (γερο-Γιώργης) και στη Μεγάρχη των Τρικάλων ένας παρακεντές πρωτόγερος, ο Στέριος! Στην Παλιουριά της Δεσκάτης αναφέρονται ένας γέρος και ένας πρωτόγερος και στο Αγιόφυλλο μόνο ένας πρωτόγερος.
Το ότι ο αριθμός των οικογενειών, δηλαδή τα πληθυσμιακά δεδομένα, δεν έχουν σχέση με τον αριθμό των κοινοτικών αρχόντων (γέρων) φαίνεται στην περίπτωση του εγκαταλειμμένου χωριού Κλαπός: με 15 οικογένειες διαθέτει, το 1754, τέσσερις γέρους: γερο-Αγναντής, γερο-Μίλιος, γερο-Στέριος και γερο-Χρύσος, ενώ το προαναφερόμενο Αγιόφυλλο, παρά τις 61 οικογένειες, έχει μόνον έναν γέρο!
Σε κάποια χωριά, όπως π.χ. στο Τρίκερι, ο προεστός αναφέρεται ως επίτροπος.
Σε ένα πωλητήριο, με χρονολογία 27.9.1837, για την εγκυρότητά του υπογράφουν δύο κοινοτικοί άρχοντες του Τρικερίου, ως εξής:
«Γεώργιος Στάμου επίτροπος του κοινού [κοινότητας] μαρτυρώ».
«Ευστάθιος Ιωάννου Πότη επίτροπος του κοινού μαρτυρώ» («Θεσσαλικό Ημερολόγιο», 72, σελ. 256). Το ότι η λέξη επίτροπος είναι συνώνυμη της λέξης προεστός προκύπτει και από τον απολογισμό των προεστών ενός έτους. Ο Γεώργιος Στάμου, επίτροπος στο έγγραφο της 27.9.1837, αναφέρεται με άλλους 3 προεστούς σε ένα έγγραφο με χρονολογία 20.9.1837.
Επομένως, για τον θεσσαλικό χώρο οι προεστοί ονομάζονταν γέροι, πρωτόγεροι και επίτροποι και όχι κοτσαμπάσηδες.
www.thessaliko.gr
Από τον Κώστα Σπανό, εκδότη του «Θεσσαλικού Ημερολογίου»
