Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ): Μια απάτη της στατιστικής που κρύβει την πραγματικότητα

Του Γιώργου Παπανικολάου
Ο Disraeli (Άγγλος Πρωθυπουργός) είπε: «Υπάρχουν 3 ειδών ψέματα: τα συνηθισμένα, τα καταστροφικά και η στατιστική».

Κατά τη γνώμη μου, η στατιστική χωρίς να λέει ψέματα, μπορεί να διαστρεβλώσει την πραγματικότητα σε τέτοιο βαθμό, που να αποτελέσει ένα τρομερό μέσο εξαπάτησης γι αυτούς που θα θελήσουν να τη χρησιμοποιήσουν σαν τέτοιο.
Ένα παράδειγμα: Όταν το Πανεπιστήμιο John Hopkins είχε αρχίσει να δέχεται για πρώτη φορά γυναίκες, κάποιος επισήμανε κάτι πραγματικά «συγκλονιστικό»: το 33% των φοιτητριών του Hopkins είχαν παντρευτεί καθηγητές του πανεπιστημίου τους. «Η αλήθεια είναι» ότι υπήρχαν τότε 3 μόνο εγγεγραμμένες γυναίκες και μία απ αυτές τύχαινε να είναι παντρεμένη με καθηγητή...
Ένα άλλο παράδειγμα: Μια εταιρεία ανακοίνωσε ότι το μετοχικό της κεφάλαιο μοιράζονταν σε 3.003 ανθρώπους μ έναν μέσο όρο 660 μετοχών ο καθένας. Αυτό ήταν αλήθεια. Αλλά ήταν επίσης αλήθεια ότι απ τα 2.000.000 μερίδια του μετοχικού κεφαλαίου, 3 άνθρωποι κατείχαν τα 3/4 και οι υπόλοιποι 3.000 μοιράζονταν το 1/3 που απέμενε.
Σήμερα ο δείκτης που χρησιμοποιείται για να δείξει το «επίπεδο ανάπτυξης», την «πρόοδο» και την «ευημερία» των λαών, είναι το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ). ΑΕΠ είναι η συνολική αξία σε χρηματικές μονάδες όλων των τελικών αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται σε μια χώρα και διακινούνται μέσω της αγοράς, στη διάρκεια ενός χρόνου.
Κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε μια χώρα, είναι ο μέσος όρος εισοδήματος των κατοίκων (το ΑΕΠ της χώρας διαιρούμενο με τον συνολικό πληθυσμό της).
Συνολικό εισόδημα, μέσος άνθρωπος, μέσο εισόδημα: Που υπάρχουν αυτά; Μόνο στα νούμερα και στη φαντασία των ανθρώπων. Πρόκειται για τον ορισμό της ταχυδακτυλουργίας: κρύβει την κατανομή του πλούτου, εξαφανίζει τις ανισότητες και τους εξαθλιωμένους. Σε μια χώρα όπως η Ελλάδα πχ, όπου το πλουσιότερο 10% του πληθυσμού κατέχει το 42% του καθαρού πλούτου (έρευνα του ΣΕΒ, 2020), τι μπορεί να παριστά το ΑΕΠ; Ένα φανταστικό «μερίδιο» για τους μη έχοντες. Και τι να πει κανείς για τις ΗΠΑ, όπου το 10% του πληθυσμού κατέχει το 78% του πλούτου!... Κι όμως, μόνο το 42% των αμερικανών πιστεύει ότι η ανισότητα έχει αυξηθεί την τελευταία δεκαετία (όταν στην πραγματικότητα η αύξηση είναι τεραστίου μεγέθους).
Με την επιβολή και χρήση δεικτών όπως το ΑΕΠ, οι ελίτ πείθουν τη μεγάλη πλειοψηφία του κόσμου, ότι έχουν κοινά συμφέροντα. Η στρατηγική αυτή απαιτεί εντυπωσιακές ταχυδακτυλουργικές ικανότητες. Το ΑΕΠ δεν κάνει μόνο μια «δουλειά». Είναι «πολυεργαλείο».
Το ΑΕΠ δεν διακρίνει ανάμεσα στις επιζήμιες και βλαβερές δραστηριότητες και τις επωφελείς. Μια μεγάλη οικολογική καταστροφή αποτελεί πλήγμα στο φυσικό πλούτο μιας χώρας. Τα χρήματα όμως που διατίθενται για την αποκατάσταση της καταστροφής,  αυξάνουν σημαντικά το ΑΕΠ, μέσω των δαπανών αποκατάστασης. Δηλαδή, αυξάνεται το ΑΕΠ, την ίδια στιγμή που ο φυσικός πλούτος της χώρας, μειώνεται. Με το μέγεθος του ΑΕΠ δηλαδή, η φυσική καταστροφή του πλανήτη, μοιάζει ν αντιμετωπίζεται σαν κάτι θετικό (...).
Το ΑΕΠ αυξάνεται (με ταυτόχρονη μείωση της ευημερίας), όταν:
·       Μια οικογένεια παίρνει διαζύγιο (γιατί δημιουργούνται αμειβόμενες υπηρεσίες/έξοδα δικηγόρων κλπ).
·       Οι άνθρωποι αρρωσταίνουν πιο συχνά και πιο βαριά (γιατί αυξάνουν τα έξοδα σε γιατρούς, φάρμακα κλπ).
·       Πολλαπλασιάζεται η εγκληματικότητα (αυξάνουν οι δαπάνες για ασφάλεια, φυλακές, αποκατάσταση ζημιών).
·       Αυξάνονται τα δάνεια των νοικοκυριών (μεγαλώνει ο κύκλος εργασιών των τραπεζών).
Η φροντίδα ενός βρέφους από τους γονείς του δεν αυξάνει το ΑΕΠ, ενώ η φροντίδα από τροφό το αυξάνει.
Ο ελεύθερος χρόνος αυξάνει την ευημερία, δραστηριότητες που διεξάγονται εκτός αγορών (όπως εθελοντική εργασία, ανατροφή παιδιών, οικιακές εργασίες), συμβάλλουν στην ευημερία, αλλά δεν περιλαμβάνονται στο ΑΕΠ.
Συχνά παρατηρούμε τα ίδια επίπεδα ευημερίας, πχ προσδόκιμο ζωής, κοινωνική συνοχή κλπ σε χώρες με πολύ μικρότερο οικονομικό πλούτο.
Μπορεί το κατά κεφαλήν ΑΕΠ ν αυξάνεται, αλλά οι περισσότεροι πολίτες σε μια χώρα να βρίσκονται σε στάσιμη ή ακόμα και σε χειρότερη θέση, χρόνο με τον χρόνο.
[«Επί χρόνια η κοινώς αποδεκτή μονάδα μέτρησης οικονομικών επιδόσεων ήταν το ΑΕθνΠ, το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν, που χοντρικά ισούται με το ακαθάριστο εισόδημα των πολιτών μιας χώρας. Όμως γύρω στο 1990 έγινε η στροφή στο ΑΕΠ, το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν, την αξία των αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται στο εσωτερικό μιας χώρας. Στην περίπτωση χωρών που βρίσκονται σε απομόνωση, που δεν συναλλάσσονται με άλλες χώρες, ούτε δέχονται εισερχόμενες επενδύσεις, τα δύο νούμερα είναι ταυτόσημα. Όμως η στροφή έγινε ακριβώς τη στιγμή που αυξανόταν ο ρυθμός της παγκοσμιοποίησης. Το γεγονός αυτό είχε βαθιές επιπτώσεις: αν το εισόδημα που σχετίζεται με τα αγαθά που παράγονται στο εσωτερικό της χώρας κατέληγε αλλού, το ΑΕΠ θα αυξανόταν, αλλά το ΑΕΠ θα μειωνόταν. Και δεν επρόκειτο μόνο για θεωρητική λεπτομέρεια. Τα χρυσορυχεία της Παπούα Νέας Γουϊνέας (ΠΝΓ) τα εκμεταλλεύονταν ξένες εταιρείες, από την Αυστραλία, τον Καναδά και αλλού. Το μεγαλύτερο μέρος της αξίας της παραγωγής τους πιστωνόταν στις ξένες εταιρείες. Η ΠΝΓ εισέπραττε ψίχουλα -που δεν αρκούσαν ούτε για να αποζημιωθεί για την καταστροφή του περιβάλλοντός της ή άλλες δυσμενείς επιπτώσεις στην οικονομία της και την υγεία του λαού της. Η επικέντρωση στο ΑΕΠ παρότρυνε τις χώρες να αναλαμβάνουν τέτοιου είδους εγχειρήματα -το μέτρο της επιτυχίας τους είχε βελτιωθεί. Όμως αν η προσοχή είχε επικεντρωθεί στην παλιά μονάδα μέτρησης, το ΑΕθνΠ, τέτοιου είδους εγχειρήματα ίσως να είχαν απορριφθεί».
(Από το βιβλίο «Το τίμημα της Ανισότητας», του Γιόζεφ Στίγκλιτς, τ.1, σελ. 246)].
[Σε διαφορετικές ομιλίες ο βραβευμένος με Νόμπελ οικονομολόγος Joseph Stiglitz καθώς και ο καθηγητής του ΜΙΤ Erik Brynjolfsson διατύπωσαν την άποψη πως όπως ο κόσμος αλλάζει, έτσι πρέπει να αλλάζουν και οι τρόποι μέτρησης της ευημερίας και της προόδου. Ο Brynjolfsson πιο συγκεκριμένα ανέφερε: «Το ΑΕΠ αποτελεί μια προσέγγιση των συνολικών αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται σε μια χώρα. Όμως όταν κατασκευάστηκε σαν δείκτης στο τέλος της δεκαετίας του 1930, ακόμα και ο ίδιος ο άνθρωπος που κατασκεύασε τον δείκτη, ο Simon Kuznets, προειδοποίησε πως ο εν λόγω δείκτης δεν είναι κατάλληλος για την μέτρηση της οικονομικής ανάπτυξης. Είχε καταλάβει πως το ΑΕΠ δεν αποτελεί έναν δείκτη ευημερίας και σε καμία περίπτωση δεν δείχνει το πόσο καλά περνάει ο πληθυσμός και αρκετές φορές μπορεί να πηγαίνει σε αντίθετη κατεύθυνση απ’ την ευημερία». Τέλος συμπλήρωσε πως όπως γίνεται ένας επαναπροσδιορισμός στις επιχειρήσεις, έτσι πρέπει να πραγματοποιηθεί και ένας επαναπροσδιορισμός του τρόπου μέτρησης της οικονομικής προόδου. Ο Joseph Stiglitz σημείωσε: «To AEΠ στις ΗΠΑ αυξανόταν συνεχώς μέχρι το 2009. Παρ όλ αυτά, η ευημερία των Αμερικανών πολιτών ήταν σε χειρότερη κατάσταση απ’ ότι ήταν 30 χρόνια πριν.»
(Απ τη Διπλωματική Εργασία του Α. Πετράκη « Κριτική Ανάλυση του ΑΕΠ και Ανάπτυξη Καινοτόμου Υγειοκεντρικού Δείκτη Ευημερίας»)].
Στη Γαλλία, με νόμο του 2015, προβλέπεται η δυνατότητα θέσπισης νέων δεικτών πλούτου, συμπληρωματικών του ΑΕΠ (απ την επιτροπή προβλέπονται 10, περιβαλλοντικοί και κοινωνικοί), που θα καθοδηγούν τις δημόσιες πολιτικές.
Άλλοι δείκτες κοινωνικής ευημερίας:
Δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης του ΟΗΕ (λαμβάνει υπόψη εισόδημα, προσδόκιμο επιβίωσης, βαθμό αλφαβητισμού, επίπεδο κατάρτισης).
Δείκτης Κοινωνικής ευημερίας, Social Progress Index (SPI) (λαμβάνει υπόψη βασικές ανθρώπινες ανάγκες, υποδομές για ευημερία, ευκαιρίες).
Δείκτης Ευτυχισμένου Πλανήτη (HPI). O Δείκτης χρησιμοποιεί δεδομένα όπως το προσδόκιμο ζωής, η ευημερία, και το οικολογικό αποτύπωμα.
Το ΑΕΠ μπορεί να μετράει τις επιτυχίες των ελίτ, αλλά με την ευημερία των κοινωνιών δεν έχει καμιά σχέση. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ κάθε άλλο παρά αποτελεί δείκτη ευημερίας και προόδου μιας χώρας.
Η προώθηση και καθιέρωση δεικτών όπως το ΑΕΠ, δημιουργεί τα «πρίσματα» εκείνα, μέσα απ τα οποία η μεγάλη πλειοψηφία του κόσμου βλέπει τα πράγματα και υποτάσσεται στην επιρροή των ελίτ. Χρειάζεται μια επίθεση στα «πρίσματα», για να σπάσουμε την επιρροή των ελίτ και των πολιτικών τους στον κόσμο.
[«Η έρευνα έχει τονίσει το πόσο επηρεάζονται οι αντιλήψεις μας από το πλαίσιο μέσα στο οποίο τοποθετείται η ανάλυση... Οι αντιλήψεις και οι πεποιθήσεις είναι εύπλαστες... Τα πλαίσια της προοπτικής, άρα και οι αντιλήψεις και η συμπεριφορά, μπορούν να χειραγωγηθούν... Οι ισχυροί προσπαθούν να πλαισιώσουν τη συζήτηση, έτσι ώστε να ευνοούνται τα συμφέροντά τους, καθώς αντιλαμβάνονται ότι σε μια δημοκρατία δεν μπορούν απλώς να επιβάλλουν την κυριαρχία τους στους άλλους... Οι εύποροι διαθέτουν τα μέσα, τους πόρους και τα κίνητρα για να διαμορφώνουν τις πεποιθήσεις με τρόπους που εξυπηρετούν τα συμφέροντά τους...».
(Από το βιβλίο «Το τίμημα της Ανισότητας», του Γιόζεφ Στίγκλιτς)].
Ρόμπερτ Κένεντυ (Γερουσιαστής των ΗΠΑ που δολοφονήθηκε το 1968):
«Το ΑΕΠ μετρά τα πάντα, εκτός από εκείνα που κάνουν τη ζωή ν΄ αξίζει να τη ζεις».