τόσο τον ευρωπαϊκό νομικό πολιτισμό όσο και τη συνταγματική τάξη των κρατών. Η Ελλάδα αιφνιδίως εισήλθε σε μία ζώνη καταιγίδων όπου η κανονικότητα ανατράπηκε και ο ίδιος ο άνθρωπος ήρθε αντιμέτωπος με τη θεμελιώδη συνθήκη της ύπαρξής του. Στο πλαίσιο αυτό ανακύπτουν δύο ερωτήματα. Πρώτον, αν η Δημοκρατία μπορεί να καταστεί αποτελεσματική και δεύτερον αν αυτή μπορεί να κρατηθεί αλώβητη ως το τέλος της κρίσης. Αρχικά στην περίπτωση της Ελλάδας θα λέγαμε ότι η άμεση κινητοποίηση του κρατικού μηχανισμού εφαρμόζοντας το άτυπο δίκαιο ανάγκης, πέτυχε σε πρώτη φάση να συνδυάσει την αποτελεσματικότητα της Δημοκρατίας με τον σεβασμό των δικαιωμάτων των πολιτών. Ειδικότερα, το πανηγυρικό προβάδισμα που δόθηκε στην επιστημονική γνώμη για τη διαχείριση της πανδημίας συνιστά νίκη του ορθολογισμού. Στην πρώτη γραμμή σύγκρουσης τάχθηκαν οι ειδικοί, το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό που συνέβαλαν τα μέγιστα για την ομαλοποίηση της κατάστασης. Επομένως, η πρόταξη των επιστημόνων έναντι των πολιτικών αφενός εκτόπισε τις προχειρότητες, αφετέρου άφησε στο περιθώριο τις λαϊκιστικές φωνές και τις κομματικές διαφορές. Από θεσμικής απόψεως, το ελληνικό Σύνταγμα στάθηκε άξιο των περιστάσεων. Η πληρότητα, η προνοητικότητα και η σαφήνεια των διατάξεων απέτρεψαν τις εσφαλμένες κινήσεις. Η αρχή των περιορισμών έγινε νομότυπα με την έκδοση Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου που κυρώθηκαν από τη Βουλή με τον ν.4682/3.4.2020. Σ’ αυτό το σημείο κρίσιμη είναι η αναφορά στην έννοια της στάθμισης. Με βάση τις προϋποθέσεις των περιορισμών γίνεται δεκτό, ότι τα μέτρα κρίθηκαν κατάλληλα για τον επιδιωκόμενο σκοπό, αναγκαία για την άμεση συμμόρφωση των πολιτών και αναλογικά καθώς η στάθμιση κόστους-οφέλους ήταν ανάμεσα στην προστασία της ζωής και τον περιορισμό της κίνησης. Επίσης, τα μέτρα επιβλήθηκαν σταδιακά, ξεκινώντας από το ηπιότερο και φτάνοντας στο δεινότερο, εκείνο της απαγόρευσης της κυκλοφορίας. Πραγματοποιήθηκε, δηλαδή, μια λογική διακύμανση της αυστηρότητας των μέτρων και μια ορθή χρήση των συνταγματικών εργαλείων. Άρα, δύσκολα υποστηρίζεται ότι παραβιάζεται ο πυρήνας των ατομικών δικαιωμάτων, αφού τα μέτρα βρίσκουν σαφές νομικό έρεισμα στο Σύνταγμα. Άλλωστε, η Δημοκρατία μας θυμίζει ότι ο κανόνας είναι η ελευθερία και οι περιορισμοί της μια προσωρινή εξαίρεση. Συνεπώς, η ακολουθούμενη στρατηγική μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια σύγχρονη ελληνική επιτυχία, διότι ανέτρεψε τις χρόνιες βεβαιότητες για την Ελλάδα που μέχρι πρότινος θεωρούταν το μαύρο πρόβατο της Ευρώπης, απείθαρχη και ευάλωτη στον λαϊκισμό. Απέδειξε πως η Δημοκρατία εφαρμόζεται με την πειθώ στους πολίτες και πως οι θεσμικές εγγυήσεις δεν πρέπει να λησμονιούνται σε έκτακτες συνθήκες. Το βασικό, όμως, είναι ότι η χώρα κινήθηκε προς ένα κράτος πρόληψης που οφείλει και να κατοχυρώσει. Παρ’ όλα αυτά, ο κίνδυνος του ιού είναι παρών και η απειλή του σήμερα καθιστά το αύριο ανησυχητικό. Προχωρώντας στη δεύτερη φάση της πανδημίας, εγείρονται πιο σύνθετα ζητήματα συνταγματικού δικαίου που μια υπεύθυνη Δημοκρατία πρέπει να λάβει υπ' όψιν της. Ένα μείζον πρόβλημα, είναι αν η κοινωνία μπορεί να αντιμετωπίσει το κόστος διακοπής της παραγωγής και τις οικονομικές ανισορροπίες που έπονται. Μέχρι σε ποιο βαθμό ,δηλαδή, επιτρέπεται να θυσιάζουμε προνόμια και ελευθερίες για ένα υγειονομικά άψογο κράτος. Προφανώς και εδώ χρειάζεται μια πολύπλευρη στάθμιση του δημοσίου συμφέροντος προτού εφαρμοστεί οποιαδήποτε περιστολή της ελευθερίας. Ένα άλλο ζήτημα που χρήζει περαιτέρω προβληματισμού, είναι το κατά πόσο ο πολίτης υποχρεούται να φορά καθημερινά τη μάσκα, χωρίς να παρέχεται η σχετική οικονομική δυνατότητα από το κράτος και πώς αυτό συνδέεται με τις εκφάνσεις του δικαιώματος της προσωπικότητας. Η Ισπανία για παράδειγμα, ύστερα από τις αντιδράσεις των πολιτών αναθεώρησε και αποφάσισε να διανέμονται δωρεάν μάσκες σε κάποιους κλειστούς χώρους, όπως του μετρό. Παράλληλα, ένα σημαντικό θέμα είναι η διαφοροποίηση των μέτρων ανάλογα με τα ηλικιακά όρια. Ήδη, το Συνταγματικό δικαστήριο της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης έκρινε αντισυνταγματικά τα αυστηρά μέτρα κάτω των 18 και πάνω των 65 ετών. Βέβαια, ένα τέτοιο μέτρο σύμφωνα με το ελληνικό δίκαιο θα κριθεί με βάση τις ιατρικές γνωματεύσεις. Ακόμη, συνταγματική επιταγή αποτελεί και η προστασία των ευπαθών ομάδων ή φορέων του ιού από αθέμιτες διακρίσεις που μπορεί να αντιμετωπίσουν στην κοινωνική τους δραστηριότητα. Τέλος, τον παγκόσμιο διάλογο φαίνεται να απασχολεί και το ζήτημα των συστημάτων εντοπισμού που ήδη χώρες της Ασίας χρησιμοποιούν για να ελέγχουν τις κινήσεις ατόμων που νόσησαν. Για την έρευνα του θέματος κινητοποιήθηκαν και η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων και οι ευρωπαϊκές αρχές με σκοπό τη διαφύλαξη της ιδιωτικότητας. Τελικά, το ερώτημα για το αν η Δημοκρατία μπορεί να διασωθεί στο ακέραιο μέσα σ’ αυτή τη βαθιά κρίση παραμένει αναπάντητο. Αισιοδοξούμε πως η δημοκρατική παράδοση της Ελλάδας δεν θα παρασυρθεί από τις νέες-σκοτεινές προκλήσεις και δεν θα εγκαταλείψει τον σεβασμό στην αξία του ανθρώπου.
Από τη Δήμητρα Παπαθανασίου, φοιτήτρια της Νομικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης
