και η βαλλόμενη μολότοφ δεν είναι φονικό όπλο αλλά αποκριάτικη σερπαντίνα. * Έκπληξη, όταν ακούγεται ότι ένας φοιτητής δεν μπορεί να θεωρείται παιδί αλλά υπεύθυνος πολίτης, ο οποίος εξάλλου ψηφίζει κανονικά από τα δεκαεπτά του. * Έκπληξη, όταν ακούγεται ότι σε μία δημοκρατική χώρα η τήρηση και η επιβολή του νόμου είναι πράξη δημοκρατική, παρότι χωρίς τον σεβασμό στους νόμους δεν νοείται δημοκρατία. Θα μπορούσαν να παρατεθούν ατελείωτες ανάλογες περιπτώσεις από τη σφαίρα της εργασίας (στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα), της παιδείας, των κοινωνικών συναναστροφών, της οικογενειακής ζωής, τόσες που με πραγματική έκπληξη θα γινόταν η διαπίστωση ότι η κοινωνία μας αντιμετωπίζει τα πάντα από μία οπτική επιεικώς παράδοξη και χωρίς επαφή με την πραγματικότητα. H ασφάλεια που βίωσε η χώρα στη μεταπολεμική σιγουριά του ψυχρού πολέμου στην αρχή και η ευμάρεια που ακόπως απεκόμισε με την είσοδό της στην ΕΟΚ στη συνέχεια, ενώ αρκούν για να δικαιολογήσουν τον εφησυχασμό που κυριάρχησε, δεν μπορούν να εξηγήσουν την πρωτοφανή απόκλιση της σημερινής κοινωνίας μας από εκείνα τα χαρακτηριστικά που διέθετε και που της είχαν δώσει τη δύναμη, μετά την απόλυτη καταστροφή της δεκαετίας του ’40, όχι απλώς να σταθεί στα πόδια της αλλά να δημιουργήσει με ορμή σε όλους τους τομείς τα δεκαπέντε με είκοσι πρώτα χρόνια, από το ’50 και μετά. Η θέληση, η αποφασιστικότητα, το αίσθημα προσωπικής ευθύνης, ο σεβασμός στη μόρφωση και την κοινωνική προσφορά, η αυστηρή στάση ζωής, συντρόφευαν για αιώνες τον λαό μας, αποτελώντας συγχρόνως και τα μέσα που εξασφάλιζαν την κοινωνική κινητικότητα. Αυτά συντέλεσαν και στην οικονομική και πολιτιστική έκρηξη των δεκαετιών του ’50 και του ’60. Και μετά παρεμβλήθηκε η δικτατορία, με την κακή σπορά της: την αποδόμηση, τη συκοφάντηση ή και τη γελοιοποίηση όλων αυτών των αξιών, αναδεικνύοντας παράλληλα τη δυνατότητα οιουδήποτε, χωρίς προϋποθέσεις αξίας, να αναρριχηθεί στην κοινωνική κλίμακα με μέσα παλαιόθεν γνωστά αλλά και πάντα, έως τότε, κατακριτέα. Η κακή σπορά έπεσε δυστυχώς σε γόνιμο έδαφος. Στη μεταπολίτευση, οι σπόροι φύτρωσαν και άνθισαν ως δημοκρατικά αιτήματα. Τραγικά παράδοξο. Η μεταπολιτευτική κοινωνία θεώρησε αντιδραστική την αυστηρότητα στη διαπαιδαγώγηση, προοδευτική δε την επιείκεια και ατιμωρησία. Χωρίς να ζυγίσει ότι στην πρώτη περίπτωση προετοιμάζονται ενεργοί πολίτες ευνομούμενης κοινωνίας που θα διαθέτουν θάρρος και δεν θα φοβούνται να αναλάβουν την ευθύνη των επιλογών τους, ενώ στη δεύτερη κοινωνικά απροσάρμοστοι θρασύδειλοι, εσαεί ανήλικοι. Απαξίωσε τη γενική παιδεία και καλλιέργεια σε πρωτοφανή βαθμό για ευρωπαϊκή κοινωνία αλλά και για την παραδοσιακή ελληνική αντίληψη γι’ αυτά. Την περίοδο μάλιστα, που για πρώτη φορά για το σύνολο του λαού, δεν παρουσιάζονταν οικονομικά εμπόδια για την προσέγγισή τους. Και όχι μόνο δεν αντιλαμβάνεται πλέον την αξία της βαθιάς γνώσης, της Ιστορίας τουλάχιστον, για όλους, οπωσδήποτε πάντως για την ηγεσία της, αλλά έφτασε στο σημείο τα τελευταία χρόνια να δυσπιστεί ακριβώς έναντι όσων ξεχωρίζουν για την παιδεία που έχουν λάβει. Ενώ είναι βέβαιο ότι η σημασία της παραθετικής σειράς Ζ. Παπαντωνίου – Ουώλτερ Σκοτ – Π. Δέλτα – Ι. Βέρν – Παπαδιαμάντης – Ντοστογιέφσκι – Λ. Τολστόι στη διάπλαση των νέων, είναι πλέον ακατάληπτη. Αυτή η ίδια κοινωνία, στο πλαίσιο του εκδημοκρατισμού της, υπέσκαψε την αξία της προσωπικής ευθύνης προωθώντας τη συλλογική -υποτίθεται- έκφραση απόψεων, τη συλλογικότητα στις αποφάσεις, κυρίως τη συλλογικότητα στην ευθύνη, στα εκκολαπτήρια των στελεχών της, που ήταν και παραμένουν τα πολιτικά κόμματα. Αφέθηκε έτσι, εδώ και δεκαετίες να διοικείται από ένα σύστημα από το οποίο, πολύ επιδέξια, απουσιάζει παντελώς η έννοια της ευθύνης. Η αναζήτηση ευθυνών ή η έκφραση ανησυχίας, όταν μεν εκφράζεται στα πλαίσια της ‘συλλογικότητας’ είναι ή εκλαμβάνεται ως προσχηματική, όταν δε εκφράζεται από μεμονωμένα πρόσωπα, παραμερίζεται είτε ως γραφική είτε ως όχημα προσωπικής φιλοδοξίας, σίγουρα πάντως ως κοινωνικά ανάλγητη και αντιδημοκρατική. Ως να είχε ενστερνισθεί την ιδέα του Τέλους της Ιστορίας αρκετά πριν τη διατυπώσει ο Φουκουγιάμα, μη δυνάμενη να αντιληφθεί ότι η ανθρωπότητα και η ιστορία κινείται σε διαστήματα ευρύτερα της επικαιρότητας, αγνοώντας αυτάρεσκα τον Θουκυδίδη αρνήθηκε κάθε πιθανότητα διακύβευσης των κεκτημένων της (της ασφάλειας και του πλούτου της συμπεριλαμβανομένων) και υιοθέτησε ως ευτυχή προορισμό την εκκόλαψη μιας κοινωνίας ανεύθυνων ανηλίκων. Η Σύβαρις δεν δίδαξε δυστυχώς.
Από τον Βασίλη Μίχο
