Τερματίστηκαν 450 χρόνια, περίπου τουρκικής κατοχής. Είχαν προηγηθεί αρκετά γεγονότα. Ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος, οι λαϊκές διαδηλώσεις για συμμετοχή της χώρας μας στον πόλεμο (προς απελευθέρωση των αλύτρωτων εδαφών της Θεσσαλίας, της Ηπείρου. κ.λπ.), η οικουμενική κυβέρνηση υπό τον γηραιό Κανάρη (που έμεινε ουδέτερη λόγω αγγλικών πιέσεων). Αρχές του 1878 η κυβέρνηση Αλ. Κουμουνδούρου διατάσσει την εισβολή ελληνικού στρατού στη Θεσσαλία, πλην όμως ο στρατός ανακαλείται, διότι έχει γίνει ανακωχή μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας (Συνθήκη Αγ. Στεφάνου -19/02/1878) - Στη σκλαβωμένη Θεσσαλία ξεσπούν επαναστατικές εξεγέρσεις (Πήλιο, Ματσαράγκα, Όλυμπος κ.λπ.).
Τον Ιούνιο του 1878 στο συνέδριο του Βερολίνου, n Ελλάδα εκθέτει τις εθνικές της και εδαφικές της διεκδικήσεις (δια του υπουργού Εξωτερικών Θεόδωρου Δελληγιάννη) και κατόπιν διπλωματικών συνεννοήσεων, υπογράφεται n Συνθήκη της Κων/πολης, περί προσαρτήσεως της Θεσσαλίας, πλην Ελασσόνας και Άρτας, στην Ελλάδα 1881). Τα Φάρσαλα (τουρκιστί Τσατάλτζα και περιφραστικώς "σταυροδρόμι") υποδέχτηκαν τον ελληνικό απελευθερωτικό στρατό ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου του 1881, ημέρα που άρχιζε στην πόλη το "Παναΐα Παζάρ" (η ετήσια εμποροπανήγυρη). Χιλιάδες λαού, και από τα γύρω χωριά και από τις κοντινές επαρχίες, παραληρούσαν και ζητωκραύγαζαν στα δυτικά της πόλης (στον δρόμο που οδηγεί προς τη Λαμία). Παρίσταντο οι τοπικές αρχές, με επικεφαλής τον Μητροπολίτη Φαναριοφερσάλων Ιλαρίωνα, τον Μπελιντιέ Ρεΐζη (δηλ. δήμαρχο) Φαρσάλων Χουσνί Ταχσίν, τα μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου Αμπντουλάχ Σουλεϊμάν, Τζεμάλ Ντρίβα, Χαράλαμπο Γεωργίου και Γεώργιο Παπαθανασίου. Αυτόπτης μάρτυρας της υποδοχής ο Ιωάννης Βλαχογεώργης (κατόπιν δικηγόρος και συμβολαιογράφος Φαρσάλων), ιστορούσε ότι ανάμεσα στο πλήθος διακρίνονταν χανούμισσες και ότι οι Φαρσαλινοί "ενηγκαλίζοντο τους στρατιώτας και έκλαιγαν και όλοι επετούσαν εις τον αέρα τα φέσια τους"! Την εποχή αυτή στα Φάρσαλα κατοικούσαν περί τις 130 χριστιανικές οικογένειες, που διέμεναν στον ανατολικό μαχαλά, στο Βαρούσι κυρίως. Λίγοι πάλι έμεναν στον δυτικό μαχαλά, στο Εσκί Χαμάμ (παλιό Λουτρό), ενώ στο κέντρο κυριαρχούσαν οι Τούρκοι με τα τζαμιά τους (το Φετίχ, το Κουρσουνλού, το Μπεηζαντέ κ.λπ.). Οι χριστιανοί είχαν δύο εκκλησίες: Τον Άγιο Νικόλαο (κτισμένος το 1857) και την Κοίμηση της Θεοτόκου (Παναγία). Ασχολούνταν ως τεχνίτες (σαγματοποιοί κ.λπ.), μικρέμποροι και επαγγελματίες με μικρά μαγαζάκια (παραπήγματα) στην αγορά της πόλης. Οι δρόμοι των Φαρσάλων ήταν λιθόστρωτοι (καλντερίμι), τα σπίτια ήταν άλλα με πλινθιά, άλλα με ξυλότοιχο και λίγα λιθόκτιστα. Αρκετά χάνια φιλοξενούσαν τους ξένους και τα υποζύγια ζώα τους. Ο ντόπιος χαλβάς, τοπική σπεσιαλιτέ, καθώς και τα στραγάλια ήταν περίφημα. Η εμποροπανήγυρη, όμως, των Φαρσάλων (15-23) Αυγούστου ήταν το μέγιστο γεγονός. Τελούνταν γύρω από τις πηγές του Απιδανού (τουρκιστί "Ταμπάκ Χανέ" δηλαδή βυρσοδεψείο) και n ύπαρξή της μαρτυρείται γραπτώς από το 1728 τουλάχιστον (Μελέτιος). Εδώ υπήρχε ως το 1897 το "Μπεζεστένι" ένα μεγάλο τετράγωνο κτίριο, με δύο εισόδους και φωταγωγό στη μέση, όπου ασκούνταν το λεγόμενο βαρύ εμπόριο (γουναρικά, χρυσοχοΐα κ.λπ.). Έμποροι και παραγωγοί απ’ όλη τη Βαλκανική και την άλλη Ελλάδα έδιναν το "παρών" με την πραμάτεια τους. Λειτουργούσε και ζωοπανήγυρη, ενώ προς τέρψιν γίνονταν και ιππικοί αγώνες. Μετά την απελευθέρωση, την πόλη επισκέφθηκε ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Κουμουνδούρος (1816-1883), ενώ τη Δευτέρα 12/10/1881 ήρθε στα Φάρσαλα, προερχόμενος από τη Λάρισα, ο βασιλεύς Γεώργιος ο Α'. Σύμφωνα με το σχετικό δημοσίευμα της αθηναϊκής εφημερίδας "Αιών" πέρασε και από τον τεκέ Μπαλή Μπαμπά των Μπεκτασήδων (κοντά στο χωριό Τατάρ, σήμερα Ζ. Πηγή Φαρσάλων) και έφτασε στα Φάρσαλα στις 6 μ.μ., όπου υπό αψίδα τον υποδέχτηκαν οι αρχές και ο λαός με σημαίες και κατέλυσε στο Επισκοπείο (κοντά στον Άγιο Νικόλαο) όπου και διανυκτέρευσε. Την επομένη, Τρίτη 13/10/1881, ο βασιλεύς δέχθηκε εθιμοτυπικώς τις αρχές σε ακρόαση και απένειμε το παράσημο των Ταξιαρχών στον Μητροπολίτη. Στις 9.10 π.μ. αναχώρησε για τον Δομοκό (εκ της συνοικίας Βαρούσι... εις την κυρίως πόλιν... επί λιθοστρώτου καλντεριμιού... και εις τη συνοικίαν Λουτρόν... την 9.30 π.μ., έξοδος εκ της πόλεως). Στις πρώτες ελεύθερες δημοτικές εκλογές της 29/05/1883, δήμαρχος Φαρσάλων εξελέγη ο Τούρκο-Φαρσαλινός Χοσεΐν Χασάν, έργο του οποίου είναι το λαμπρό, τότε, δημαρχείο (που γκρεμίστηκε από τον σεισμό του 1954) και του οποίου σώζεται σήμερα η κτητορική επιγραφή. Με νόμο του 1882 εντάχθηκε στον Νομό Λάρισας και η επαρχία Δομοκού και Φαρσάλων, με ίδιον έπαρχον και έδρα τα Φάρσαλα. Στην απογραφή της 16/04/1889 ο Δήμος Φαρσάλων περιλάμβανε 17 οικισμούς και κοινότητες και είχε συνολικό πληθυσμό 4.996 κατοίκους. Τα 17 χωριά ήταν τα εξής: Φάρσαλα, Βρυσιά, Κιοπεκλί, Κισλάρ, Κουκλόμπασι. Κουτσιλί, Κιτίκι, Ντινόμπασι, Μπαρόμπασι, Κακλετζι, Ρύζι, Ανω Σιστερλί, Κάτω Σιστερλί, Ταμπακλί, Τσακαρλί, Ανω Τσιάχματ, Κάτω Τσιάχματ, Χατζηομάρ. Οι άλλοι δήμοι της επαρχίας Φαρσάλων ήταν: Ο Δήμος Ευιδρίου με έδρα το Δρίσκουλι και 15 χωριά και ο Δήμος Σκοτούσης με έδρα το Μεγάλο Δουβλατάν και 20 χωριά». Στα τελευταία χρόνια της τουρκικής κατοχής (λίγο πριν την απελευθέρωση δίδαξαν στα Φάρσαλα οι δάσκαλοι Τρ. Οικονομίδης και Βησ. Χριστοδούλου, της στοιχειώδους εκπαιδεύσεως και οι: Σειράδας εκ Φαρσάλων και Χρ. Βαλαμουτόπουλος, εξ Αλμυρού, της Μέσης εκπαιδεύσεως. Πρώτος, μετά την απελευθέρωση, έπαρχος Φαρσάλων υπήρξε ο Κωνσταντινίδης, κατοπινός βουλευτής Σκοπέλου, ενώ για την απονομή της δικαιοσύνης ιδρύθηκαν δύο Ειρηνοδικεία στα Φάρσαλα και στο χωριό Μπεκίδες. Το 1882 άρχισε η κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Βόλου- Καλαμπάκας που περατώθηκε μετά από 4 χρόνια και εξυπηρέτησε πολλαπλώς την πόλη και την επαρχία. Βουλευτές από την επαρχία Φαρσάλων διετέλεσαν (στα πρώτα χρόνια του ελεύθερου βίου) οι Ιωάννης Γρηγοριάδης, Βασίλειος Χατζηαγγελάκης.
Στις πρώτες βουλευτικές εκλογές, αμέσως μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας στην Ελλάδα, εξελέγησαν συνολικά 26 νέοι βουλευτές (από Θεσσαλία και Άρτα) εκ των οποίων οι 22 τάχθηκαν εναντίον του Αλ. Κουμουνδούρου, επί της πρωθυπουργίας του οποίου κατέστη ελεύθερη η πατρίδα τους και υπέρ του αντιπάλου του Χαριλάου Τρικούπη και μόνο 4 τον στήριξαν. Όλα τα παραπάνω συνθέτουν μία (ελλιπή πλην εναργή) εικόνα της ιστορικής πόλης των Φαρσάλων, την εποχή της απελευθέρωσής της από τους Τούρκους και αντανακλούν ασφαλώς περασμένες εποχές και περιόδους, που δεν παύουν να ελκύουν τους φιλίστορες και να αποτελούν ψηφίδες του μωσαϊκού που λέγεται τοπική ιστορία και παράδοση.
* Τα στοιχεία αντλήθηκαν από το αρχείο του πρώην δημάρχου Φαρσάλων, αείμνηστου Λάκη Βαϊρακλιώτη.
ΦΑΡΣΑΛΑ (Γραφείο "Ε")
Επιμέλεια: Αχ. Μπακαλέξης
