Σ΄ αυτή τη μεγάλη στιγμή του γένους, προσέτρεξε και πάλιν ο Κυπριακός Ελληνισμός για να δώσει, μαζί με όλους τους υπόλοιπους ραγιάδες Έλληνες τον υπέρ πάντων αγώνα.
Στην Κύπρο η κατάληψη της Λευκωσίας από τους Τούρκους συνοδεύτηκε από πρωτοφανείς λεηλασίες, σφαγές και αιχμαλωσίες που κράτησαν τρεις ημέρες. Η αιματηρή κατάληψη της Αμμόχωστου το 1571 και οι φρικαλεότητες των Τούρκων που διαπόμπευσαν τους υπερασπιστές της πόλης... σήμαναν και την ολοκληρωτική κατάληψη της Κύπρου από τους Οθωμανούς, οι οποίοι άρπαζαν και κατέστρεφαν ό,τι έβρισκαν στο διάβα τους, έκοβαν τα κεφάλια για να δοκιμάσουν τα σπαθιά τους, ενώ άλλους τους έσερναν στις φυλακές και στα σκλαβοπάζαρα, όπου πουλούσαν ακόμα και μικρά αγόρια και κορίτσια. Οι ίδιοι κόμπαζαν πως οι λεηλασίες ξεπερνούσαν εκείνες της Βασιλεύουσας.... Η περήφανη Μαρία Συγκλητική τίναξε στον αέρα το πλοίο που τη μετέφερε στα μπουντρούμια των Οθωμανών.
Στο μακρύ διάστημα της τουρκοκρατίας αλλά και τα χρόνια της επανασύστασης, η Κύπρος, ως ακρότατο φυσικό σύνορο του ελληνισμού, μοιράστηκε την τύχη του υπόδουλου γένους αλλά και τους κοινούς αγώνες του για ελευθερία. Η αρχή θα γίνει τον Ιούνιο του 1798 στο Βελιγράδι, όταν ο στενός συνεργάτης και σύντροφος του Ρήγα Βελεστινλή, Ιωάννης Καρατζάς από τη Λευκωσία, θα ακολουθήσει τον δάσκαλό του μέχρι τέλους στο φρικτό μαρτύριο.
Αργότερα, πολλοί Κύπριοι έγιναν μέλη της «Φιλικής Εταιρείας». Σκορπισμένοι παντού σε όλα τα τουρκοπατημένα εδάφη, μετείχαν ενεργά στη δημιουργία των συνθηκών, πάνω στις οποίες έκτισε και πρόσφερε η Φιλική Εταιρεία. Το 1818 ο Ηπειρώτης Δημήτριος Ύπατρος έφτασε στην Κύπρο και μύησε στη Φιλική Εταιρεία τον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό. Το παράδειγμα του Κυπριανού ακολούθησαν και άλλοι κληρικοί και πρόκριτοι του νησιού.
Λίγους μήνες πριν ο Παλαιών Πατρών Γερμανός υψώσει το Λάβαρο της επανάστασης στην Αγία Λαύρα, ο ίδιος ο Αλέξανδρος Υψηλάντης απέστειλε στον Κυπριανό γράμμα, ζητώντας του να επισπεύσει τη βοήθεια.
Τον Απρίλιο του 1821, παρά τα συμφωνηθέντα, ο Αρχιμανδρίτης Θεοφύλακτος διένειμε στη Λάρνακα προκηρύξεις με επαναστατικό περιεχόμενο. Η ενέργεια αυτή έγινε αντιληπτή από τον Τούρκο κυβερνήτη Κιουτσούκ Μεχμέτ, που ανάφερε το γεγονός στην Υψηλή Πύλη, η οποία ενέκρινε το αίτημά του για εκτελέσεις κληρικών, προκρίτων και λαϊκών.
Οι απαγχονισμοί και οι σφαγές άρχισαν την 9η Ιουλίου 1821. Πρώτος απαγχονίστηκε στην Πλατεία του Σεραγίου στη Λευκωσία, ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός και λίγα λεπτά μετά, αποκεφαλίστηκαν οι Μητροπολίτες Πάφου, Κιτίου και Κυρηνείας. Οι εκτελέσεις συνεχίστηκαν ως τις 14 Ιουλίου και είχαν ως αποτέλεσμα τη δολοφονία 486 Ελλήνων. Με τα σημερινά πληθυσμιακά δεδομένα, οι 486 που απαγχονίστηκαν και σφαγιάστηκαν αναλογούν περίπου σε 4.500! Ήταν η πρώτη κατάθεση φόρου αίματος της Κύπρου στον Εθνικό ξεσηκωμό, μετά τη θυσία του Ιωάννη Καρατζά. 62 χωριά και συνοικισμοί εξαφανίσθηκαν τελειωτικά… Πολλές εκκλησίες μετατράπηκαν σε τζαμιά και άλλες σε στάβλους.
Παρά τους εξανδραποδισμούς και τις εκτελέσεις, εκατοντάδες Έλληνες της Κύπρου θα μεταβούν στην Ευρώπη και την επαναστατημένη Ελλάδα και θα δώσουν βροντερό «παρών», στον πανελλήνιο απελευθερωτικό αγώνα. Ο Κανάρης φθάνει συχνά με τα καράβια του στις ακτές της Κερύνειας και τα φορτώνει πολεμιστές και κάθε είδους υλική βοήθεια. Πολλοί εκποίησαν τις περιουσίες τους για τους σκοπούς της επανάστασης.
Οι Κύπριοι εθελοντές εκτός από την ένταξη τους σε διάφορα στρατιωτικά σώματα, είχαν δημιουργήσει και δικό τους λόχο, με δικό τους λάβαρο, λευκό με γαλανό μεγάλο σταυρό στη μέση που στο επάνω μέρος υπήρχε γραμμένη η ένδειξη «ΣΗΜΕΑ ΕΛΗΝΗΚΙ ΠΑΤΡΗΣ ΚΥΠΡΟΥ».
Συγκλονιστικές είναι οι έγγραφες μαρτυρίες μεγάλων προσωπικοτήτων της επανάστασης όπως των Κολοκοτρώνη, Νικηταρά, Μακρυγιάννη, Κανάρη, Νοταρά, Γιατράκου και πλήθους άλλων κορυφαίων ηγετών και οπλαρχηγών, μέσα από τις οποίες υμνούνται οι Έλληνες Κύπριοι που ήρθαν το 1821 στην επαναστατημένη Ελλάδα και πολέμησαν παντού - στα ελληνικά Αρχεία καταγράφονται πέραν των 580 επίσημα. Ωστόσο άλλοι μιλούν για πολύ μεγαλύτερο αριθμό εθελοντών πολεμιστών, αφού ήταν αδύνατον να καταγραφούν όλοι.
Πολεμώντας για την Ελλάδα οι Κύπριοι προσέβλεπαν πάντα και στη δική τους λύτρωση από τα τυρρηνικά δεσμά και στην ενσωμάτωση της ιδιαίτερης τους πατρίδας στον Εθνικό κορμό. Η άφιξη του Ιωάννη Καποδίστρια - γόνος εκ μητρός της Κυπρίας Αδαμαντίας Γονέμη από τη Λεμεσό- στην Ελλάδα αναπτέρωσε τις ελπίδες για εθνική ολοκλήρωση. Από τον Οκτώβριο του 1827 Ο Ιωάννης Καποδίστριας εβρισκόμενος στο Παρίσι, ερωτηθείς από τον εκπρόσωπο του Αγγλικού Υπουργείου Εξωτερικών Wilmot-Horton, ποια είναι τα γεωγραφικά όρια του μελλοντικού κράτους αξιώνει η Ελληνική πλευρά, ο Καποδίστριας απάντησε: «Τα όρια ταύτα από του 1821 καθορίζονται υπό του αίματος του εκχυθέντος εις τα σφαγεία των Κυδωνιών, της Κύπρου, της Χίου, της Κρήτης, των Ψαρών και του Μεσολογγίου…».
Ωστόσο λίγο αργότερα, στη Συνδιάσκεψη του Πόρου για τον καθορισμό των ορίων του Ελληνικού κράτους η Κύπρος απουσίαζε από τις διεκδικήσεις. Από εδώ κι ύστερα ξεκινά μια άλλη μεγάλη διαδρομή γεμάτη απότομες ανηφόρες, αβάστακτο πόνο, ποταμούς δακρύων και αίμα που δεν έφερε δυστυχώς ποτέ το ποθούμενο….
Από τον Ντίνο Αυγουστή, αναπλ. καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
