Το ευρώ γίνεται είκοσι ετών και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει φιλόδοξα σχέδια. Στις αρχές Δεκεμβρίου, υιοθέτησε μια σειρά από προτάσεις με στόχο την ενίσχυση της άμυνάς της: χρησιμοποίηση του ευρώ για αγορά πρώτων υλών, ανάπτυξη του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού τομέα, ενίσχυση των υποδομών της αγοράς.
Αφού οι ΗΠΑ καταχρώνται την ηγεμονία του δολαρίου για να καταστρέψουν τις πολυμερείς σχέσεις, η άμυνα θα περάσει από την «αποδολαροποίηση» της παγκόσμιας οικονομίας. Και το ευρώ είναι ο πιο αξιόπιστος υποψήφιος, υπογραμμίζουν στις Βρυξέλλες: αντιστοιχεί στο 20% των παγκοσμίων συναλλαγματικών αποθεμάτων, χρησιμοποιείται καθημερινά από 340 εκατομμύρια πολίτες, ενώ εξήντα χώρες έχουν συνδέσει με κάποιον τρόπο το νόμισμά τους με αυτό.
Δυστυχώς όμως δεν αρκεί να διακηρύξεις την πρόθεσή σου να εκθρονίσεις το δολάριο. Ένα νόμισμα δεν εξαντλείται σε ένα σύστημα πληρωμών, είναι πρώτα απ’ όλα ένα κοινωνικό και πολιτικό αντικείμενο. Ένα σύμβολο της ταυτότητας ενός λαού. Και είναι αλήθεια ότι στις μέρες μας οι λαοί της νομισματικής ένωσης έχουν κάποιες δυσκολίες με το δικό τους νόμισμα.
Η απόσταση ανάμεσα στις φιλοδοξίες της Επιτροπής και στο ζοφερό κλίμα που επικρατεί στους κόλπους της ευρωζώνης είναι ιλιγγιώδης. Μέσα σε μια εικοσαετία, το ευρώ είδε τη μισή του ύπαρξη να σημαδεύεται από μια πρωτοφανή έκρηξη, και στη συνέχεια από μια μακρά ανάρρωση. Άντεξε. Αλλά εξακολουθεί να διαβρώνεται από μια ύπουλη ασθένεια που δυσκολεύεται να βρει και το όνομά της.
Από πού να αρχίσει κανείς; Παρόλο που τείνουν να το ξεχνούν, οι χώρες-μέλη είναι ισχυρότερες από την Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες στον βαθμό που μοιράζονται το ίδιο νόμισμα. Το ευρώ διευκολύνει τις συναλλαγές τους. Προστατεύει τους πολίτες από τους κινδύνους των υποτιμήσεων, που περιόριζαν κάποτε την αγοραστική τους δύναμη. Ακριβώς όμως επειδή η αρχιτεκτονική του είναι ατελής, το ευρώ δεν τήρησε τις υποσχέσεις για ευημερία όλων των πολιτών. Η κρίση και η λιτότητα άφησαν βαθιά τραύματα.
Το 2008, η νομισματική ένωση διαπίστωσε με έκπληξη ότι η οικονομική σύγκλιση που είχε επιτευχθεί από το 2000 ήταν εν μέρει πλαστή, αφού βασιζόταν περισσότερο στην ισχυρή πτώση των επιτοκίων στον Νότο και λιγότερο στην πραγματική ανάπτυξη του βιομηχανικού ιστού. Οι πρωτεύουσες συνειδητοποίησαν ότι το πλοίο που είχαν χτίσει μαζί ήταν επισφαλές. Όταν το 2010 ξέσπασε η θύελλα του χρέους, το καράβι πήρε νερά. Οι ναύτες έκαναν μερικές βιαστικές επισκευές, αντί όμως να σταματήσουν στο λιμάνι για να ολοκληρώσουν τη δουλειά, αποφάσισαν να συνεχίσουν το ταξίδι προσευχόμενοι ότι όλα θα πάνε καλά.
Σήμερα, η ΕΚΤ και ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας είναι αφιερωμένοι κατά 100% στο ευρώ.
Όλα τα μεγάλα νομίσματα έχουν απέναντί τους έναν θησαυρό και μια μοναδική πολιτική δύναμη. Τι βλέπουμε στην ευρωζώνη; Δεκαεννιά κυβερνήσεις. Ένα γαλλογερμανικό δίδυμο που, αντί να προωθεί με ενθουσιασμό το ευρωπαϊκό σχέδιο, συνεδριάζει μέρα παρά μέρα χωριστά. Μια Ιταλία που η ηγεσία της με το ζόρι κρύβει τον ευρωσκεπτικισμό της. Και παντού μια τάση οχύρωσης.
Αντί να προκαλέσει έναν υγιή προβληματισμό για το κοινωνικό μοντέλο της Γηραιάς Ηπείρου, το επεισόδιο των «Κίτρινων Γιλέκων» επιδεινώνει την κατάσταση. Ο διάλογος ανάμεσα στο Παρίσι και το Βερολίνο είναι δυνατός μόνο όταν η Γαλλία κάνει σοβαρές προσπάθειες στα δημόσια οικονομικά της. Χαλαρώνοντας λίγο τις δαπάνες με την ελπίδα ότι η κρίση θα εκτονωθεί, ο πρόεδρος Μακρόν εκμηδένισε τα περιθώρια διαπραγμάτευσής του με τον γερμανό εταίρο του. Το μόνο που κατάφερε είναι να θεσπιστεί ένα δημοσιονομικό εργαλείο της ευρωζώνης. Οι αισιόδοξοι το θεωρούν ένα συμβολικό βήμα. Οι απαισιόδοξοι μένουν στο μικρό του μέγεθος και την υποταγή του στον προϋπολογισμό της ΕΕ.
Τα ζητήματα αυτά δεν είναι δευτερεύοντα. Αν δεν βελτιωθεί η λειτουργία της ευρωζώνης, τα μέλη της δεν θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν την αυξανόμενη δυσαρέσκεια μιας μερίδας των πολιτών τους. Όλων εκείνων δηλαδή που αισθάνονται ότι δεν ωφελήθηκαν από την ανάκαμψη. Που δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα και αγωνιούν βλέποντας τα παιδιά τους να ζουν χειρότερα από τους ίδιους. Που χαρακτηρίζονται κάπως βιαστικά χαμένοι της παγκοσμιοποίησης.
Για να τους βοηθήσουμε, πρέπει να αναδιαρθρώσουμε πλήρως και σε βάθος τα κοινωνικά, δημοσιονομικά και εκπαιδευτικά μας μοντέλα. Στην Επιτροπή, υπογραμμίζουν ότι η κοινή εμπορική πολιτική αποτελεί την αποτελεσματική ασπίδα μιας «Ευρώπης που προστατεύει». Υπενθυμίζουν όμως ταυτόχρονα ότι η κοινωνική προστασία αποτελεί καταρχήν ευθύνη των εθνικών κυβερνήσεων.
Την ώρα που το κύμα του λαϊκισμού απειλεί την ουσία του ευρωπαϊκού σχεδίου, αυτή η αναδιάρθρωση πρέπει να αποτελέσει τον πυρήνα του συλλογικού προβληματισμού. Στα είκοσι χρόνια του, το ευρώ δεν έχει ανάγκη από θρόνο. Αυτό που χρειάζεται, όπως είπε ο πρόεδρος της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι, είναι μια αυστηρή και ειλικρινής ενδοσκόπηση.
Της Μarie Charrel
(*) Η Μαρί Σαρέλ είναι οικονομική συντάκτρια της Monde
(Πηγή: Le Monde)
