Ο Κιέρκεγκωρ (1813 – 1855) στη Δανία – που είναι κι ο δημιουργός του φιλοσοφικού αυτού κινήματος - ο Νίτσε (1844–1900) και Χάιντεγκερ (1889–1976) στη Γερμανία, ο Σέστωβ (1866–1938) στη Ρωσία και ο Μπέρξον (1859-1941) στη Γαλλία πρωτοστάτησαν στο κίνημα αυτό, με το μεγάλο ξαναφούντωνα του Σαρτρ (1905-1980) και τα πρωτοπαλίκαρα τον Καμύς (1913-1960) και τη Σιμόν Μπωβουάρ (1908-1986) στη Γαλλία.
Όλη αυτή η φιλοσοφολογοτεχνία από «καλήν» αρχή της ίσαμε τα κακά υστερνά της, είναι κίνημα με πρόσοψη επαναστατική και με βάθος και σκοπούς αντιδραστικούς. Είναι ένα κίνημα που ξεσκεπάζει τον «χρεοκοπημένο» λόγο της ιδεοκρατίας, που κάνει ένα άνοιγμα της συνείδησης προς τα έξω. Ζητάει να λευτερώσει τη συνείδηση από τον λόγο, να χτυπήσει τη Γνώση και την Επιστήμη (όπως και την πείρα) που δεσμεύουνε τη συνείδηση και τη λύση ανάμεσα στο εγώ του ατομικισμού και την άμεση αίσθηση της ύπαρξης, όπως μας λέει ο Κώστας Βάρναλης.
Θεωρητικά έτσι παρουσιάζεται: κίνημα λυτρωτικό. Πρακτικά όμως είναι πιο αντιδραστικό από τον σχολαστικισμό και την ιδεοκρατία, γιατί ο λόγος παραδέχεται την ανθρώπινη εξέλιξη, ενώ οι υπαρξιστές φιλόσοφοι την περιφρονούνε. Ενώ δίνουμε στη συνείδηση έδαφος για λύτρωση του «είναι» της, όμως η τάση τους είναι ατομικιστική. Και ό,τι είναι ατομιστικό, εξυπηρετεί τα προσωπικά και ατομικά πράγματα και αντικρούεται με τα συλλογικά συμφέροντα.
Δεν είναι ανάγκη ν’ αποκαλύψουμε την αντιδραστικότητα – την αντιλαϊκότητα – αυτής της φιλοσοφολογοτεχνίας με τρόπο έμμεσο. Οι ιδρυτές της το βεβαιώνουνε άμεσα, είτε με τα κείμενά τους είτε με τις πράξεις τους. Ο Κιέρκεγκωρ ήταν πλουτοκράτης, μισούσε τον λαό. Ο Χάιντεγκερ πίστευε στη μαγική δύναμη του Φύρερ. Ο Νίτσε περιφρονούσε το «κοπάδι» και είχε ιδανικό τον υπεράνθρωπο.
Πρέπει να πούμε πως ο σημερινός γαλλικός υπαρξισμός είναι λιγότερο σοβαρός και περισσότερο επικίνδυνος από τον παλιότερο. Γιατί παραπλανεί και αποπροσανατολίζει τη νεολαία με τη λογοτεχνία και γιατί παρουσιάζει τον αντιμαξισμό, τον αντικομουνισμό και τον αντιδημοκρατισμό του με τον μανδύα του αριστερισμού. Δέστε τα σημερινά φαινόμενα της πολιτικής ζωής της χώρας μας, του ξέφρενου λαϊκισμού, της ασύνορης δημαγωγίας και του άκρατου ατομικισμού, από τους ριζοσπάστες (τάχατες) της αριστεράς, που ξεπουλάνε και υποθηκεύουνε στο «υπερταμείο» ακόμα και τα αρχαία θέατρα.
Πολλοί από τους πρωταγωνιστές του υπαρξισμού πήραν μέρος στην Εθνική Αντίσταση, και παριστάνανε τους φίλους του μαρξισμού ενώ θαυμάζανε παράλληλα τον Γκαίριγκ και το Φύρερ! Και ο μεγάλος νομπελίστας (που απέρριψε την παραλαβή του Νόμπελ) και ασχολήθηκε όλος ο κόσμος μαζί του, ο Σαρτρ, που είναι και ο πιο γνωστός στους Έλληνες μέσα από τα έργα του και τις σχέσεις του με τον Ν. Καζαντζάκη, ηρωοποιεί τους αριστοκράτες και γελοιοποιεί με τον τρόπο του τους κομμουνιστές. Όλοι τους, η φανερή και η κρυμμένη τους πολεμική συγκεντρώνεται σ’ ένα καίριο σημείο: τον ιστορικό υλισμό με τις κοινωνικές του συνέπειες.
Θέλουνε οι υπαρξιστές ν’ απομονώσουνε το άτομο από την κοινωνία, το «Εγώ» από το «Εσύ» πράγμα αδύνατο. Θέλουνε, υποτιμώντας την Επιστήμη και την εξέλιξη, να σταματήσουν τη συνειδητή προσπάθεια των λαών, να επιταχύνουμε την αλλαγή του κόσμου. Θέλουνε να παραστήσουνε πως η κοινωνία δεν έχει κοινωνικές τάξεις και αγώνες τάξεων, ακμή και παρακμή των τάξεων. Με το δόλωμα της μεταφυσικής ελευθερίας, (της «καθάρειας ύπαρξης») θέλουν να παραλύσουν τις διεκδικήσεις των λαών για τις «πραχτικές» ελευθερίες του στοχασμού, του λόγου, της προσωπικότητας, της κίνησης κ.λπ. κ.λπ. Και με το θρησκευτικό κήρυγμα πως αυτός ο κόσμος είναι ψεύτικος, να στρέψουμε την προσοχή των καταπιεσμένων και των αδικημένων στο ένα από τα δύο τέρματα του υπαρξισμού: ή τον φιντεϊσμό ή τον θάνατο.
Κι όμως ούτε ο υπάνθρωπος του Νίτσε, ούτε ο υπάνθρωπος (= ο εργάτης) του Σάρτρ, είναι οι υπαρξιστικές πραγματικότητες. Η αληθινή πραγματικότητα είναι ο ολοκληρωμένος άνθρωπος, ο αγωνιστής άνθρωπος. Όλα μαζί και πείρα και γνώση και δράση. Ο άνθρωπος που μετασχηματίζει συνειδητά και προοδευτικά τον κόσμο, ο αισιόδοξος που αγαπάει τη ζωή και τους όμοιούς του. Ο ολοκληρωμένος άνθρωπος που με την ολοκλήρωση των επιστημών, νικάει τη φύση και τους εχθρούς του.
Από τον Δημήτρη Τσικούρα
* Ο Δημήτρης Τσικούρας είναι λογοτέχνης.
