Μαζί μάλιστα με τους συνεργούς τους ελέγχουν τα γεγονότα και μας κάνουν να πιστεύουμε ότι «η αλήθεια βρίσκεται κάπου εκεί έξω». Αυτή η συνωμοσιολογική πεποίθηση υπονομεύει τις δυτικές δημοκρατίες, ευνοώντας την ανυποληψία του δημόσιου λόγου. Αποτέλεσμα; Σταδιακά προσδίδεται ισχύς στους δημαγωγούς.
Σήμερα, η μεγάλη αύξηση αβεβαιοτήτων και φόβων ευνοεί τον πολλαπλασιασμό των συνωμοσιολογικών αφηγήσεων. Αυτές έχουν τη δυνατότητα να καθιστούν τα γεγονότα ευανάγνωστα, σε έναν κόσμο που όλοι μας τον εισπράττουμε ως ασταθή και χαοτικό. Η παραδοχή ύπαρξης «γκρίζων σημείων» και «σκοτεινών δυνάμεων» αποτελούν –παραδόξως- τη νέα έκφραση της «κοινής λογικής». Οι ακατανόητες αλλαγές συνοδεύονται από κύματα υποψίας, με το επιμύθιο ότι κάποιες αόρατες δυνάμεις κυβερνούν τον κόσμο υπέρ κάποιων συγκεκαλυμμένων συμφερόντων.
Οι συνωμοσιολογικές αφηγήσεις δομούνται τελικά με στόχο να αποφευχθεί η αγωνία μας, που συνδέεται με το συναίσθημα ότι δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε και να ελέγξουμε τα γεγονότα. Έτσι θεωρούμε ότι: 1) Τίποτα δεν είναι τυχαίο 2) Ό,τι συμβαίνει είναι αποτέλεσμα μοχθηρών προθέσεων 3) Τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται 4) Όλα συνδέονται μεταξύ τους σκοτεινά 5) Ό,τι επισήμως παρουσιάζεται αληθινό πρέπει να αναχθεί σε ψέμα.
Και την ελληνική πολιτική κουλτούρα στοιχειώνει εδώ και καιρό το φάντασμα της συνωμοσιολογίας. Αυτή αποτελεί το όχημα κατασκευής του πολιτικού εχθρού, εσωτερικού ή εξωτερικού. Η συνωμοσιολογική σκέψη «αποκαλύπτει» τα «ενορχηστρωμένα» σχέδια όσων επιβουλεύονται τη χώρα. Συνιστά δε, βασικό μοτίβο ερμηνείας των κοινωνικών και των πολιτικών φαινομένων. Προϋπόθεση για να συμβεί αυτό; Μία ηθικολογική υπερ-επένδυση, ώστε το συλλογικό φαντασιακό να προστρέξει στη συνωμοσιολογική εκδοχή.
Η εκδοχή αυτή κατίσχυσε στο εσωτερικό πολιτικό σκηνικό μετά τη χρεοκοπία της χώρας το 2010. Μάλιστα η σημερινή κυβέρνηση την επέτεινε ως αντιπολίτευση, αλλά και κατά το πρώτο εξάμηνο του 2015. Σιγά-σιγά μαστορεύτηκε η εικόνα της έξωθεν βαλλόμενης χώρας, ενώ παράλληλα φιλοτεχνήθηκε και ο εσωτερικός εχθρός, που είναι το παλαιό πολιτικό κατεστημένο. Αυτό, μαζί με τις τράπεζες συναποτέλεσαν την «κερκόπορτα» της προδοσίας. Έτσι πολλοί είδαν στο πρόσωπο του σημερινού πρωθυπουργού (και στα πρόσωπα πολλών σχηματισμών στα δεξιά του πολιτικού χάρτη) τις επιζητούμενες μυθολογημένες αντιστασιακές φιγούρες που ξεσκέπασαν τα αίτια της ελληνικής κακοδαιμονίας. Άλλωστε η χώρα είναι στο μυαλό των συνωμοσιολόγων περικυκλωμένη από εχθρούς.
Η «ηρωική» αντίσταση στους μυστικούς σχεδιασμούς εναντίον της χώρας σχεδιάστηκε –υποτίθεται- σε σκοτεινά δωμάτια. Έτσι επιφυλάχθηκε για τον λαό ένας αντιστασιακός ρόλος απέναντι στην πρακτική αυτή. Ας μην λησμονούμε πως ο συνωμοσιολόγος σφυρηλατεί τον λαό –εντέχνως- ως μία ενιαία οντότητα. Έχουμε, δηλαδή, τον λαϊκίστικο μύθο της συνωμοσίας κατά του λαού (Ελληνικού αλλά και Ευρωπαϊκού) σε πλήρη απεικόνιση με αντι-υλιστική διάσταση. Με την οπτική αυτή ο εθνικολαϊκισμός και η συνωμοσιολογία συγκροτούν όψεις του ίδιου νομίσματος που αλληλοενισχύονται.
Η συνωμοσιολογία με άλλα λόγια δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια ψευδοθεωρία που λειτουργεί ως παρωδία της κοινωνικής επιστήμης, παίζοντας τον ρόλο μιας ψευδο-κοινωνιολογίας ή μιας κατά φαντασία πολιτικής επιστήμης. Το τίμημα βέβαια πληρώνεται αδρά.
Από τον Νίκο Ντόλα
Ο Δρ. Νίκος Ντόλας διδάσκει «Κριτική Θεωρία» στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
