Από την επικράτηση των μέσων μαζικής ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένου του διαδικτύου, και τον αναγνώστη, ακροατή ή τηλεθεατή που θέλγεται από τον τίτλο, την ατάκα και την εικόνα, περνάμε πλέον στην ξεχωριστή εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, στην οποία ο χρήστης-μέλος-«προφίλ» είναι, εκτός από δέκτης, και πομπός μηνυμάτων. Μπορεί πλέον να «ανεβάσει» μηνύματα με απροσδιόριστο – θεωρητικώς – αριθμό δεκτών (με τον περιορισμό στην πραγματικότητα των αλγορίθμων).
Η εικονιστική κοινωνία και το φαινόμενο της εξεικόνισης των ιδεών και της πραγματικότητας, όπως τα ονομάζει και με ενάργεια περιγράφει ο Θεοφάνης Τάσης (Θεοφ. Τάση, Η επιμέλεια εαυτού στην εικονιστική κοινωνία, εκδ. Αρμός, Αθήνα, 2017), έχουν προκύψει ως αναπόδραστη συνέπεια της επικράτησης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Εικονιστική κοινωνία είναι η κοινωνία όπου αγαθά, υπηρεσίες, επαγγελματικές και διαπροσωπικές σχέσεις, γενικότερα οι ανθρώπινες δραστηριότητες, ψηφιοποιούνται ως εικόνες. Είναι το υβρίδιο της φυσικής και της ψηφιακής πραγματικότητας.
Και έχει διαμορφώσει έναν διαφορετικό τύπο ανθρώπου. Τον άνθρωπο ο οποίος βλέπει τον εαυτό του ως μέλος της ψηφιακής κοινωνίας όχι με βάση την πραγματικότητα αλλά με βάση το είδωλο που ο ίδιος κατασκευάζει για τον εαυτό του στο δημόσιο «προφίλ» του.
Έχει διαμορφώσει όμως και έναν διαφορετικό τύπο πολίτη. Έναν πολίτη ο οποίος διαβάζει λιγότερο σε βάθος και περισσότερο σε εύρος. Αυξάνει το πλήθος των πληροφοριών που λαμβάνει, όμως μειώνει το βάθος της ανάλυσής τους. Βλέπει τις εικόνες και τα βίντεο και συχνά αρκείται στους τίτλους και τις πρώτες γραμμές. Διαμορφώνει συχνά γνώμη από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία συχνά κατακλύζονται από θεωρίες συνωμοσίας και fake news.
Ακόμη όμως και όσοι δεν πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίας – και ευτυχώς είναι οι περισσότεροι – δεν είναι εύκολο (στον μέσο όρο τουλάχιστον) να διαφυλάξουν μία αντικειμενικότητα στη διήθηση των πληροφοριών που λαμβάνουν, κυρίως λόγω του όγκου και του ανεξέλεγκτου των πηγών.
Έτσι, ο νέου τύπου πολίτης διαμορφώνει, χωρίς να το συνειδητοποιεί, τη δική του εικονιστική πραγματικότητα, με ανάμεικτα στοιχεία από την πραγματική και τη διαδικτυακή του ζωή.
Η γενιά που μεγάλωσε μέσα στην κρίση σε ένα τέτοιο περιβάλλον είναι λογικό να μην δείχνει καμία εμπιστοσύνη σε κανέναν θεσμό και να μην ελπίζει σε τίποτα. Ονειρεύεται τη φυγή της στο εξωτερικό, την οποία βλέπει ως μόνη διέξοδο. Μέσα στη γενική αυτή άρνηση, καθώς ανήκει στην πλειοψηφία της στον νέο τύπο πολίτη της εικονιστικής κοινωνίας, διαβάζει και αναλύει λιγότερο, διηθεί δυσκολότερα τις πληροφορίες λόγω του πλήθους τους.
Όμως και κυρίως, ενδιαφέρεται λιγότερο, επιρρίπτοντας τις ευθύνες για την κατάσταση της χώρας και την απελπισία της στις προηγούμενες γενιές, στους θεσμούς και στην πολιτική τάξη. Πιστεύει μάλιστα βαθιά ότι στη χώρα αυτή δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτα και, ως εκ τούτου, είναι πολύ επιρρεπής σε μηδενιστικές λογικές.
Το πρόβλημα όμως με τη νέα γενιά πολιτών δεν είναι ότι δεν ενδιαφέρεται για τα κοινά. Το πρόβλημα είναι ότι δεν βλέπει ότι μπορεί να γίνει κάτι από την ενασχόλησή της με αυτά. Και το ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι, υπό τις δεδομένες συνθήκες, έχει δίκιο.
Η λύση όμως των προβλημάτων της χώρας περνά μόνο μέσα από την πνευματική της ανάταση, με την ανάδειξη μίας νέας πνευματικής τάξης, και βεβαίως την πολιτική. Και την αλλαγή του σημερινού πολιτικού συστήματος. Και αυτό πρέπει όλοι να το συνειδητοποιήσουμε. Να μην πέφτουμε θύματα της απαισιοδοξίας στην οποία μας υποβάλλουν με σκοπό την διατήρησή τους στην εξουσία οι σημερινές πολιτικές δυνάμεις και στη λογική του «τα πράγματα δεν αλλάζουν, όποιος κι αν έρθει στα πράγματα».
Μόνο μέσα από την ανάδειξη νέων, σοβαρών πολιτικών δυνάμεων από ανθρώπους της εποχής μπορεί το πολιτικό σύστημα να αλλάξει. Και υπάρχουν αρκετοί τέτοιοι. Αρκεί να ανοίξουμε όλοι τις κεραίες μας.
Από τον Θωμά Παπαλιάγκα
* Ο Θωμάς Παπαλιάγκας είναι δικηγόρος, πολιτικός επικεφαλής της «Δημοκρατικής Ευθύνης»
