Η πρόσφατη ευνοϊκή μεταχείριση καταδικασθέντων για πολύκροτες υποθέσεις σε καθείρξεις από πολλάκις ισόβιες μέχρι πολυετείς, έχει ξεσηκώσει θύελλα διαμαρτυριών σε βάρος της Επιτροπής Μεταγωγών, δικαστών και δικηγόρων.
Όμως κανείς δεν αναφέρεται στις βασικές πολιτικές επιλογές σχετικά με την εκτέλεση των ποινών ούτε βεβαίως στη διασφάλιση της αδιαβλητότητας των διαδικασιών, η οποία θα πρέπει να θεωρείται αυτονόητη.
Η ελαχιστοποίηση της εκτέλεσης των ποινών, που τα δικαστήρια απαγγέλλουν, είναι πολιτική επιλογή, που με τον ν. 4322/2015, τον λεγόμενο «νόμο Παρασκευόπουλου», ξεπέρασε πράγματι κάθε ανεκτό όριο και είχε ως συνέπεια την αποφυλάκιση πολλών βαρυποινιτών. Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι η μαζική ειδική παραγραφή ποινών και η μείωση της πραγματικώς εκτιόμενης ποινής (του χρόνου δηλαδή της πραγματικής κράτησης) είναι επιλογή που και οι προηγούμενες κυβερνήσεις (σε σαφώς μικρότερο όμως εύρος) έκαναν, όλες με τη δικαιολογία της «αποσυμφόρησης των φυλακών».
Στις περιπτώσεις της υφ’ όρον απόλυσης ως ποινή που εκτίθηκε υπολογίζεται η ποινή με βάση τον ευεργετικό τρόπο (εργασία, αγροτικές φυλακές κ.ά.). Σήμερα λοιπόν, σε περίπτωση ισόβιας κάθειρξης, ο κρατούμενος αποφυλακίζεται μετά από πραγματική ελάχιστη κράτηση δεκαπέντε ετών, ενώ, όσο μεγάλη κι αν είναι η ποινή (π.χ. πολλάκις ισόβια), μετά από ελάχιστη πραγματική κράτηση δεκαεννέα ετών.
Επίσης, στα πλημμελήματα (μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και σοβαρά εγκλήματα, όπως π.χ. η παράβαση καθήκοντος σε όλες τις περιπτώσεις, η ανθρωποκτονία από αμέλεια, ακόμη και σε περιπτώσεις μεγάλων δυστυχημάτων κ.ά.), ο δράστης πρακτικά (και εκ του νόμου) ποτέ δεν καταλήγει στη φυλακή, άσχετα από την ηθική και ποινική απαξία της πράξης του.
Γι’ αυτό είναι αναγκαίο να γίνουν μερικές απλές τροποποιήσεις στην απονομή και την εκτέλεση ποινών, όπως:
α) αύξηση του πραγματικού ελάχιστου χρόνου έκτισης ποινής της ισόβιας κάθειρξης στα είκοσι πέντε έτη και της πρόσκαιρης κάθειρξης στα τρία πέμπτα τουλάχιστον, πλην περιπτώσεων εσχάτης προδοσίας και ιδιαζόντως ειδεχθών εγκλημάτων,
β) σοβαρή επιτήρηση και αλλαγή του τρόπου διάγνωσης των προβλημάτων υγείας κρατουμένων, με την εξέτασή τους από εκ περιτροπής ανεξάρτητες επιτροπές, οι οποίες δεν θα είναι γνωστές σε κανέναν, όπως ούτε και στις επιτροπές τα ονόματα των εξεταζόμενων κρατουμένων,
γ) εξουσία στον ποινικό δικαστή να αποφασίζει και για τα πλημμελήματα (π.χ. παράβαση καθήκοντος, ανθρωποκτονία από αμέλεια κατά συρροήν, κλοπές κλπ.) αν ο κατηγορούμενος πρέπει να εκτίσει ένα μέρος της ποινής του σε κατάστημα κράτησης, ώστε να λειτουργήσει αποτρεπτικά αλλά και παραδειγματικά για τη λεγόμενη «χαμηλή εγκληματικότητα»,
δ) αποτροπή στο εξής της κακής πρακτικής των «νόμων-σκούπας», των λεγόμενων ειδικών παραγραφών, η οποία, με το πρόσχημα της αποσυμφόρησης των φυλακών, δίνει το σύνθημα της γενικής ανομίας και ατιμωρησίας,
ε) σοβαρή επιτήρηση των φορέων όσον αφορά στην πραγματική έκτιση των εναλλακτικών μορφών εκτέλεσης ποινών, όπως η κοινωφελής εργασία, η οποία σε αρκετές περιπτώσεις παρέχεται εικονικά.
Όλα αυτά βεβαίως είναι αναγκαία ως άμεσα μέτρα. Όμως πρέπει να ακολουθηθούν και από σημαντικά δομικά μέτρα όπως: α) αλλαγή του τρόπου επιλογής των δικαστών στην κατεύθυνση της επιλογής έμπειρων και πετυχημένων δικηγόρων, β) ετήσια ποιοτική και ποσοτική αξιολόγηση των δικαστών, πλην της Επιθεώρησης του Αρείου Πάγου, και από τους δικηγόρους της Περιφέρειας όπου υπηρετούν, γ) αλλαγή του τρόπου εκλογής της ηγεσίας των ανωτάτων δικαστηρίων στην κατεύθυνση της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης από την εκτελεστική εξουσία, με τη συμμετοχή δικαστών και δικηγόρων, δ) αλλαγή της δικονομίας, της σύνθεσης και της επιλογής των μελών του Μισθοδικείου.
Αυτές οι τομές απηχούν μία νέα αντίληψη για μία ανεξάρτητη και αποδοτική δικαιοσύνη, που θα λειτουργεί σε μία ευνομούμενη πολιτεία. Φαντάζει τόσο μακριά κι όμως είναι κοντά. Αρκεί να υπάρχει βούληση και σχέδιο.
* Από τον Θωμά Παπαλιάγκα, δικηγόρο, επικεφαλή της Δημοκρατικής Ευθύνης
