Συνήθως, οι επεμβάσεις του Στρατού στα πολιτικά δρώμενα του τόπου μας, χαρακτηρίζονται από την επιβολή δικτατορικών καθεστώτων και την ανατροπή της δημοκρατίας. Ωστόσο, τo συγκεκριμένο στρατιωτικό κίνημα ερμηνεύτηκε από την πλειοψηφία ως «αστική επανάσταση» και αποτέλεσε ουσιαστικά το έναυσμα για μια σειρά από θετικές αλλαγές στη χώρα. Έχει ενδιαφέρον λοιπόν, να δούμε το ιστορικό πλαίσιο της πράξης αυτής, αλλά και τις συνέπειές της στην ελληνική κοινωνία, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα.
Κατ’ αρχάς, μετά τον θάνατο του Τρικούπη και την οδυνηρή ήττα στον πόλεμο με την Τουρκία το 1897, η Ελλάδα βρισκόταν σε πολύ άσχημη κατάσταση. Η οικονομία ήταν παραπαίουσα από το 1893 και στο πλαίσιο αυτό είχε επιβληθεί ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος - το σημερινό ΔΝΤ - που διήρκεσε για πολλά χρόνια. Η εξωτερική πολιτική που ακολούθησαν όλες οι κυβερνήσεις των προηγούμενων ετών ήταν ιδιαίτερα προβληματική, καθώς ένα μεγάλο μέρος των ελληνικών εδαφών ήταν υπόδουλο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Εξάλλου, η διαπλοκή της άρχουσας τάξης με το αγγλικό κεφάλαιο, εμπόδιζε λόγω συμφερόντων την πραγματοποίηση της απελευθέρωσης ελληνικών εδαφών. Μέσα σε αυτό το κλίμα, όπου κανείς δεν είχε εμπιστοσύνη στους παραδοσιακούς πολιτικούς και η λαϊκή δυσαρέσκεια μεγάλωνε συνεχώς, τη λύση ανέλαβε να δώσει ο «Στρατιωτικός Σύνδεσμος».
Οι στρατιωτικοί, με πληγωμένο εγωισμό μετά την ήττα του 1897, αισθάνονταν εκπρόσωποι του έθνους και βρήκαν την κατάλληλη ευκαιρία για δράση. Προσπάθησαν να επιτύχουν μια πορεία ισχυροποίησης σε όλα τα επίπεδα, αλλά και αποτελεσματικής ολοκλήρωσης της προοπτικής της Μεγάλης Ιδέας, η οποία υπήρχε σαν όραμα από τα μέσα του 19ου αιώνα. Εν τω μεταξύ, τον Ιούνιο του 1909, έγινε γνωστή η συνωμοτική δράση τους στην Κυβέρνηση Θεοτόκη που παραιτήθηκε. Τη διαδέχτηκε η Κυβέρνηση του Δημ. Ράλλη, η οποία όμως δεν διέθετε κοινοβουλευτική πλειοψηφία και απέτυχε να συλλάβει τους συνωμότες. Έτσι, τη νύχτα της 14ης προς 15η Αυγούστου 1909, εκδηλώθηκε υπό τον Συνταγματάρχη Νικόλαο Ζορμπά το κίνημα, με απόλυτη επιτυχία. Οικινηματίες συγκεντρώθηκαν στο Στρατόπεδο στο Γουδί μαζί με χωροφύλακες, φοιτητές και πολίτες και κάλεσαν τη νέα Κυβέρνηση του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, να αποδεχτεί το πρόγραμμα του «Συνδέσμου».
Οι «επαναστάτες», με το κίνημά τους στόχευαν: στην κατάργηση της Βασιλείας ή στην αντικατάσταση του Βασιλιά Γεωργίου Α΄, στη βελτίωση του Συντάγματος με ελάφρυνση των πολιτών από την υψηλή φορολογία και σε μεταρρυθμίσεις στο στράτευμα. Μετά το αποτυχημένο αντί- κίνημα του Ναυτικού, οι Αξιωματικοί που συμμετείχαν στο Γουδί, ισχυροποίησαν τη θέση τους και ήθελαν να αναλάβει ως εκπρόσωπός τους κάποιος πολιτικός, ο οποίος δεν ανήκε στον παλαιό και διεφθαρμένο πολιτικό κόσμο. Για τον λόγο αυτό, κάλεσαν στην Αθήνα τον Ελ. Βενιζέλο και η πρόταση έγινε δεκτή απ’ όλους, με την ελπίδα να ξεκινήσει μια καινούρια εποχή για την Ελλάδα.
Ο Βενιζέλος ήταν έμπειρος πολιτικός, καθώς είχε διατελέσει με επιτυχία βουλευτής και υπουργός στον τόπο του, την Κρήτη. Είχε έρθει αποφασισμένος να εργαστεί σκληρά, ώστε να εκσυγχρονίσει τη χώρα και να δημιουργήσει ένα κράτος πιο φιλικό και δίκαιο για τον πολίτη.Στην πράξη, η ελληνική οικονομία μέσα από σημαντικές αλλαγές, αναδιαρθρώθηκε θεσμικά. Ο εξοπλισμός και οι αλλαγές στον στρατό επιταχύνθηκαν, γεγονός που επέτρεψε στην Ελλάδα να διεξαγάγει νικηφόρα τους Βαλκανικούς Πολέμους. Ακόμη, στο μεταρρυθμιστικό έργο του συμπεριλήφθηκε η υποχρεωτική και δωρεάν φοίτηση στο Δημοτικό σχολείο. Ήταν δεδομένο ότι σε μια ταλαιπωρημένη από τον παλαιοκομματισμό ελληνική κοινωνία, ο Βενιζέλος κατάφερε να εισαγάγει ένα πνεύμα αισιοδοξίας στη δημόσια ζωή και να δημιουργήσει ένα νέο αίσθημα εθνικής ενότητας, το οποίο ο λαός είχε μεγάλη ανάγκη.
Παρατηρούμε ότι σε ιστορικές περιόδους κατά τις οποίες το πολιτικό κλίμα είναι τεταμένο, ο Στρατός προσπαθεί να πάρει πραξικοπηματικά την κατάσταση στα χέρια του. Φυσικά, τις περισσότερες φορές το αποτέλεσμα είναι καταστροφικό για τη χώρα, με αποκορύφωμα την κατάληψη της εξουσίας από τη Χούντα των Συνταγματαρχών, κατά την επταετία 1967- 74. Δυστυχώς στις μέρες μας, που βιώνουμε πάλι μια δύσκολη κατάσταση, υπάρχουν αρκετοί συμπολίτες μας που υποστηρίζουν ότι αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια Χούντα. Είναι περιττό να τονιστεί ότι παραβλέπουν ή ξεχνούν τις φυλακίσεις, τις εξορίες και τους βασανισμούς συνανθρώπων μας, αλλά και το μέγιστο έγκλημα κατά της Κύπρου, επί Ιωαννίδη το 1974.
Συνεπώς, η μεγάλη διαφορά με το Στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί, είναι ότι τότε δεν επιβλήθηκε επί της ουσίας Χούντα και οι κινηματίες δεν αποσκοπούσαν στην πολιτική εξουσία. Αντίθετα, το μόνο που ήθελαν ήταν να κάνουν μια κίνηση που θα οδηγούσε σε ιστορικής σημασίας αναδιατάξεις στην πολιτική σκηνή. Απόρροια της «επέμβασης» του «Στρατιωτικού Συνδέσμου» ήταν οι σοβαρές μεταρρυθμίσεις σε τομείς όπως η οικονομία, η παιδεία, ο στρατός, αλλά και η πλήρης αμφισβήτηση της μοναρχίας. Σε περίπτωση αποτυχίας του κινήματος στο Γουδί, πιθανότατα η μορφή της χώρας σήμερα θα ήταν διαφορετική. Κλείνοντας, επειδή οι καιροί είναι δύσκολοι και βλέπουμε γύρω μας να δυναμώνουν εθνικισμοί και πατριδοκαπηλίες, καλό είναι να είμαστε προσεκτικοί και να γνωρίζουμε τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα, αλλά και τις συνέπειές τους στην ελληνική κοινωνία.
Λάμπρος Αναγνωστόπουλος, κοινωνιολόγος
Βοήθημα:RichardClogg, Συνοπτική Ιστορία της Ελλάδος 1770-2000, Εκδόσεις: Κάτοπτρο
