Η ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ. Ιδρύθηκε στα τέλη του 17ου αιώνα και είναι γνωστή ως Φροντιστήριο της Τραπεζούντας το 1682. Το 1682 με 1683, την επίβλεψη του Φροντιστηρίου ανέλαβε ο Σεβαστός Κυμινήτης, πρώην σχολάρχης της Πατριαρχικής Ακαδημίας (1671-1681), που δίδαξε μέχρι το 1686 και μετά στην Ακαδημία Βουκουρεστίου. Στη συνέχεια δίδαξαν οι λόγιοι ιερομόναχοι Νικόδημος και Ιερεμίας. Το 1752 δίδασκε εκεί ο Θεόδωρος Χατζηπέτρου και μετά ο Θεοφάνης. Στις μέρες του μητροπολίτη Δωροθέου (1764-1790) διορίσθηκαν δύο σπουδαίοι δάσκαλοι: ο Ιωάννης Οικονόμος που δίδαξε μέχρι το 1777 και ο Ηλίας Κανδήλογλους, που δίδαξε την περίοδο 1778-1788.
Στις αρχές 19ου αιώνα η Σχολή άρχισε να παρακμάζει. Στην παρακμή της συνέβαλαν και λόγοι οικονομικοί. Χάρη στην αρωγή των ηγεμόνων της Μολδοβλαχίας Υψηλάντη και Μουρούζη η Σχολή κατάφερε να λειτουργεί μέχρι το 1816, με σχολάρχη τον Σάββα Τριανταφυλλίδη. Την περίοδο αυτή δίδαξαν στη σχολή ο Γεώργιος Κλαδόπουλος και κάποιος Ιωάννης από την Καισάρεια.
Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, με τη φροντίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των τοπικών Μητροπόλεων τα σχολεία και στην περιοχή του Πόντου αυξήθηκαν, όπως σε όλη την έκταση της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Μερικοί δάσκαλοι ήταν κληρικοί και άλλοι λαϊκοί. Το σχολείο σταμάτησε να λειτουργεί το 1823, εξαιτίας της ελληνικής επανάστασης και επαναλειτούργησε με τον Σάββα Τριανταφυλλίδη το 1829, οπότε διορίστηκε ως δάσκαλος και ο μαθητής του Θεόδωρος Ξενοφώντος. Ακολούθησαν αξιόλογοι δάσκαλοι όπως οι Ισοκράτης Παπαδόπουλος, Βασίλης Κοντόπουλος, παπα-Πτολεμαίος, ιερομόναχος Ελισσαίος.
Το 1846 ιδρύθηκε το Παρθεναγωγείο της Τραπεζούντας. Εξαιτίας κομματικών διαφορών, δημιουργήθηκε κρίση στη σχολή. Για να βελτιωθεί η κατάσταση, η Εκκλησία έστειλε το 1853 ως σχολάρχη τον λόγιο Παλλαδάριο από την Προύσα, σπουδαγμένο στο Παρίσι και τον ιεροδιάκονο Ευστάθιο Κλεόβουλο. Το 1872 ιδρύθηκε το Γυμνάσιο που επέζησε μέχρι τον διωγμό των Ελλήνων. Πριν από την οριστική διακοπή του δίδαξαν εκεί οι Κ. Ξανθόπουλος, Ματθαίος Παρανίκας, Ιεροκλής Νικολαΐδη, Φωκίων Μάσσωνας, Ελευθεριάδης, Βαλαβάνης και ο Αναστάσιος Χουρμουζιάδης, καθηγητής της Μεγάλης του Γένους Σχολής. Ο Κλεόβουλος εξέδωσε ένα βιβλίο, για τα σχολεία της Τραπεζούντας.
Η ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ: Η Αργυρούπολη υπήρξε πρωτεύουσα των μεταλλευτικών παροικιών της Μικράς Ασίας και έδρα της Μητρόπολης Χαλδίας-Χεριάνων. Οι 5.000 κάτοικοι, ασχολούνταν κυρίως με τη μεταλλευτική τέχνη. Απέκτησαν αρκετά χρήματα και το 1733 ίδρυσαν τη σχολή τους, η οποία διέθετε μεγάλη βιβλιοθήκη. Στη σχολή τους δίδαξαν ο ιερομόναχος Γρηγόριος, ο Σταύρος και ο Τιμόθεος από την Καισάρεια, ο Παναγιώτης Παπαφιλίππου και ο Δημήτριος Παπαγεωργίου με καταγωγή και οι 2 από την Αργυρούπολη, ο Βασίλης Χατζής, ο Αγαθόνικος, ο Μουράτιος, ο Κυριακίδης και ο Γεώργιος Παπαδόπουλος. Μαθητής της σχολής αυτής υπήρξε ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, μετέπειτα καθηγητής του Φροντιστηρίου της Τραπεζούντας, ιδρυτής σχολείων στην περιοχή. Επίσης δίδαξαν ο της Πτολεμαίος από την Κερασούντα και ο Γιαννιώτης Γεράσιμος Ωρολογάς. Και αυτή η σχολή διέκοψε τη λειτουργία της μετά τον ξεριζωμό των Ελλήνων.
Η ΣΧΟΛΗ ΤΩΝ ΣΟΥΡΜΕΝΩΝ. Η σχολή εδώ ιδρύθηκε στη συνοικία Τσίκολη, στις αρχές του 19ου αιώνα, με δάσκαλο τον παπα-Ηλία Κωνσταντινίδη. Στη συνοικία Κοινωνήσση υπήρχε ένα γραμματοδιδασκαλείο, δηλαδή σχολείο κατώτερης βαθμίδας.
ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΣΟΥΜΕΛΑ. Όπως σε όλα τα μοναστήρια, έτσι και στη Σουμελά, το σχολείο είχε ως σκοπό την επιμόρφωση των καλογέρων. Το 1792, αναφέρεται ως δάσκαλος κάποιος Ιωαννίκιος.
Η ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΣΙΝΩΠΗΣ. Αυτή άκμαζε ήδη το 1675, αλλά αργότερα παράκμασε. Τον 19ο αιώνα, προστατευόταν από το εκεί Μετόχι της Μονής Σινά, με δάσκαλο τον Θεοδόσιο Τραπεζούντιο. Το 1816 ο πατριάρχης Κύριλλος εξέδωσε υπέρ αυτής ένα σιγίλλιο και έστειλε τον δάσκαλο Παναγιώτη Νομικό. Τη Σχολή ενίσχυσε σημαντικά ο Ιεροσολύμων Πολύκαρπος με ετήσια χορηγία 100 γροσίων.
Η ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΑΜΙΣΟΥ. Ιδρύθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα. Οι 18.000 Έλληνες της πόλης φρόντιζαν με πολύ ενδιαφέρον το σχολείο τους. Στην καταστροφή του 1922, υπήρχε επτατάξια Αστική Σχολή, νηπιαγωγείο, παρθεναγωγείο και γυμνάσιο, με γυμνασιάρχη τον Αριστείδη Ιεροκλή.
ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΗΣ ΟΙΝΟΗΣ. Πρόκειται για μία. Το Σχολείο αυτής της ναυτικής πόλης ιδρύθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα. Από από το 1554 όμως αναφέρεται κάποιος Δανιήλ, κάτοχος αξιόλογης παιδείας, αφιερωτής στη Σουμελά ενός χειρογράφου του Ευσεβίου Παμφίλου.
Της Μαρίας Π. Βουβούση
* Η Μαρία Βουβούση είναι φιλόλογος, Msc.: Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Τουρισμού και Πολιτισμού, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Μsc.: Επιστήμες της Εκπαίδευσης και της Διά Βίου Μάθησης, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
