Το δικό μου κείμενο έχει στόχο να παρέμβει σε ένα άλλο επίπεδο, σε αυτό της εμπράγματης εφαρμογής της σημασίας της παιδείας δεδομένων των συνθηκών που επικρατούν τις τελευταίες μέρες οι οποίες φέρνουν σε αμηχανία όλους μας.
Το βασικό πρόβλημα δεν ξεκινά από το περιεχόμενο του όρου Παιδεία – αυτό εξάλλου είναι γνωστό και έχει οριστεί από πλείστους όσους το έχουν προσεγγίσει κατά καιρούς. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της, σε όποια ιδεολογία κι αν εντάσσεται. Πως φτάνουμε, όμως, στο να υποβαθμίζουμε τις πραγματικές ανθρώπινες αξίες και αν όχι, τουλάχιστον να τις τοποθετούμε σε δεύτερη μοίρα, όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με το φαινόμενο που λέγεται κοινωνικός ανταγωνισμός και εργασιακό μέλλον;
Για πολλούς η κατάκτηση της ανθρωπιστικής παιδείας είναι όνειρο απατηλό, διότι όλα αυτά τα ιδανικά που πρεσβεύει δεν μπορούν ούτε να πραγματωθούν στη σύγχρονη εποχή ούτε μπορούν να συμπυκνωθούν σε ένα μόνο άτομο. Νομίζω πως και οι ίδιοι οι μαθητές είναι πεπεισμένοι για την αδυναμία πραγματοποίησής του. Το πρόβλημα, ωστόσο, ξεκινά ακριβώς από αυτή την λανθασμένη σύλληψη: να θεωρούμε δηλαδή πως η κατάκτηση της ανθρωπιστικής παιδείας είναι όνειρο απατηλό και δύσκολα υλοποιήσιμο στη σύγχρονη εποχή του οικονομικού και κοινωνικού ανταγωνισμού, όταν οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες απαιτούν από τον άνθρωπο να μετέρχεται όλα τα μέσα που χρειάζεται για να πετύχει τους στόχους του. Εξάλλου, ο σκοπός είναι η επιτυχία, κοινωνική, οικονομική, ακαδημαϊκή, πολιτική. Και η επιτυχία χρειάζεται σκληρή δουλειά, αφοσίωση στον στόχο, υπομονή και επιμονή, αγάπη και μεράκι για αυτό που θέλουμε να πετύχουμε, ισχυρή θέληση και φυσικά θέληση για προσφορά.
Όλα τα προηγούμενα δεν αμφιβάλλει κανείς ότι ανήκουν στις ηθικές και κοινωνικές αξίες που μπορεί να μεταδώσει η παιδεία. Απλά… κάποιες φορές οι αξίες αυτές εξαργυρώνονται με μια πολιτική επιλογή (κάθε είδους) που βολεύει την προσωπική μας εξασφάλιση, με κοινωνικές δράσεις που θα συντηρήσουν την εικόνα του φιλεύσπλαχνου και ευαίσθητου πολίτη, με επιλογή για σπουδές που απέχουν από τους αρχικούς μας στόχους αλλά έτσι θα μπορώ να ενημερώσω το προσωπικό μου προφίλ στα κοινωνικά δίκτυα για τη νέα μου κατάσταση και δεν θα ντρέπομαι επειδή αποφάσισα να σπουδάσω σε ένα ΙΕΚ ή κατέληξα σε ένα τμήμα των ΤΕΙ. Μια παιδεία, κομμένη και ραμμένη στα μέτρα μας, ένα φαινόμενο που συχνά αντιλαμβάνεται τον ανθρωπισμό ως ευκαιρία για δημοσιοποίηση της προσωπικότητας, ένα μέσο ανατροφοδότησης του «καλού» εαυτού μας προς τον έξω κόσμο. «Κάνε την φιλανθρωπία σου, κάνε την καλή σου πράξη, αλλά μην ξεχνάς πως ζεις για τον εαυτό σου».
Η εξοικείωση με την πεζή αλήθεια φέρνει την παραίτηση. Και ακόμη χειρότερα φέρνει τον συμβιβασμό. Δεν αντιλαμβανόμαστε πως τα παιδιά διαμορφώνουν την αντίληψη πως αυτή είναι η σταθερή και αμετάβλητη πραγματικότητα. Συμβιβάζονται με τον κόσμο που τους αναπαράγουμε και, το χειρότερο, τον αποδέχονται ως ιδεολογία, δηλαδή ως την σταθερά για ορίσουν τη ζωή τους. Βέβαια, η πραγματικότητα δεν απέχει από όσα λέγονται, αλλά αν η παιδεία έχει στόχο απλά να αναπαράγει την πραγματικότητα, τότε δεν έχει ρόλο ύπαρξης. Η παιδεία έχει σα στόχο να διαπλάσει προσωπικότητες και για να το πετύχει αυτό φροντίζει να μάθει από τα λάθη που η κοινωνία κάνει και να αποτρέψει τον άνθρωπο από μελλοντικά παρόμοια σφάλματα. Αν περιορίζεται μόνο στην αναπαράσταση της πραγματικότητας, τότε το μόνο που επιτυγχάνει είναι η εξοικείωση με την ασχήμια. Διότι η παιδεία θα πρέπει να περιέχει μέσα της το στοιχείο της αισθητικής, όχι μόνο ως προς την επαφή του παιδιού με την τέχνη αλλά και με το ωραίο, κοινωνικά (σωστές ανθρώπινες σχέσεις), ηθικά (χαρακτήρας με ευγένεια, κατανόηση και αγάπη), πολιτικά (συνειδητοποίηση, διάθεση για ενέργεια και φιλειρηνική και δημοκρατική στάση ζωής). Και ειδικά ως προς το τελευταίο η παιδεία έχει και ένα ρόλο παραπάνω: να αποτρέπει με κάθε μέσο κάθε εθνικιστικοναζιστική στάση, αλλά να προστατεύει και από κάθε εθνομηδενιστική στάση.
Έτσι γίνεται η παιδεία όπλο ανθρωπιάς και μέσο των παιδιών να ονειρεύονται έναν καλύτερο κόσμο.
Από τον Δημήτρη Νεοφώτιστο
* Ο Δημήτρης Νεοφώτιστος είναι φιλόλογος
