* Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας, συγγραφέα
ΓΕΝΙΚΑ – ΚΑΤΑΓΩΓΗ: Οι Πλειάδες ήταν κόρες του τιτάνα Άτλαντα και της θαλάσσιας Νύμφης Πλειόνης, αδελφές των Υάδων και, για κάποιους αρχαίους συγγραφείς, των Εσπερίδων. Ήταν ακόλουθες στη συντροφιά της Άρτεμης. Την ύπαρξή τους οι αρχαίοι Έλληνες εμπνεύσθηκαν απ' την ομώνυμη ομάδα αστέρων, που στα νεώτερα χρόνια έγινε γνωστός σαν Πούλια. Γεννήθηκαν στο όρος Κυλλήνη, θεωρούνταν θεότητες του βουνού, ενώ μαζί με τις Υάδες αποκαλούνταν Ατλαντίδες, λόγω της πατρικής τους καταγωγής, αλλά και Δωδωνίδες ή Νυσιάδες. Από την ένωσή τους με το Δία, τον Ποσειδώνα και τον Άρη, γεννήθηκαν θεοί και ήρωες. Σε κάποιες μυθικές συλλογές, οι Πλειάδες θεωρούνται τροφοί του μικρού Διόνυσου. Το όνομά τους πιθανόν προέρχεται από το όνομα της μητέρας τους, Πλειόνης. Ωστόσο, το όνομα “Πλειάδες” μπορεί να προέρχεται από το απαρέμφατο πλεῖν [=να πλεύσει], λόγω της σημασίας του ομώνυμου αστερισμού, όπως θα δούμε πΙο κάτω, για την οριοθέτηση των αρχαίων εποχικών κανόνων ναυτιλίας στη Μεσόγειο.
ΠΟΙΕΣ ΗΤΑΝ: Οι Πλειάδες ήταν εφτά, όπως και τα αστέρια του αστερισμού που είναι ορατά με γυμνό μάτι: Η Μαία, που ήταν η πρώτη και ομορφότερη, ήταν μητέρα του Ερμή από την ένωσή της με το Δία. Η Ταϋγέτη, που γεννήθηκε από το Δία, θεωρείτο μητέρα του πρώτου βασιλιά της Σπάρτης, Λακεδαίμονα. Η Ηλέκτρα, που ήταν μητέρα του Δαρδάνου, γενάρχη της Τροίας, αλλά και του Ιασίονα από το Δία. Η Στερόπη, σύζυγος [κατ' άλλη εκδοχή, μητέρα] του ήρωα Οινόμαου, από την ένωσή της με τον Άρη. Η Κελαινώ, μητέρα του ήρωα Λύκου αλλά και του βασιλιά της Κυρήνης Ευρύπυλου, από την ένωσή της με τον Ποσειδώνα. Η Αλκυόνη, μητέρα του Υριέα από τον Ποσειδώνα. Τέλος, έβδομη Πλειάς ήταν η Μερόπη, σύζυγος του Σίσυφου και μάνα του Γλαύκου. Αξίζει να σημειωθεί ότι την τελευταία Πλειάδα, τη Μερόπη, ερωτεύθηκε παράφορα ο γίγαντας κυνηγός Ωρίων.
ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΕΚΔΟΧΕΣ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ: Σχετικά με το πώς οι Πλειάδες έγιναν αστερισμός, υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Η επικρατέστερη είναι πως αυτοκτόνησαν απ' τον καημό τους για την τιμωρία του πατέρα τους Άτλαντα να σηκώνει στους ώμους του την ουράνια σφαίρα, ή για το χαμό των αδελφών τους Υάδων. Η Βοιωτική παραλλαγή του μύθου λέει πως εν συνεχεία ο Ωρίωνας τις ερωτεύτηκε [μάλλον τη Μερόπη] και τις καταδίωξε θέλοντας να τις [την] απαγάγει. Η καταδίωξη συνεχίστηκε για πέντε χρόνια, οπότε οι Πλειάδες κατέφυγαν στο Δία, που τις μεταμόρφωσε στην αρχή σε περιστέρια, και στη συνέχεια σε αστέρια για να τις γλιτώσει. Ο Ωρίωνας όμως τις ακολούθησε στον ουρανό σαν αστερισμός κι αυτός, κι έτσι οι Πλειάδες, που προπορεύονται μπροστά του στον ουρανό, πέφτουν στη θάλασσα για να του ξεφύγουν.
Σύμφωνα με άλλες εκδοχές της ιστορίας, οι επτά αδελφές αυτοκτόνησαν επειδή ήταν τόσο λυπημένες είτε από την τύχη του πατέρα τους, Άτλαντα, ή την απώλεια των αδελφών τους, των Υάδων. Με τη σειρά του ο Δίας, ο βασιλιάς των θεών, απαθανάτισε τις αδελφές με την τοποθέτησή τους στον ουρανό.
Μια τελείως διαφορετική εκδοχή δίνει ο λυρικός Θεόκριτος [σχόλια με αναφορές στον Καλλίμαχο]. Σύμφωνα με την εκδοχή αυτή, οι Πλειάδες ήταν κόρες μιας βασίλισσας των Αμαζόνων. Τα ονόματά τους ήταν: Μαία, Κοκκιμώ(;), Γλαυκία, Πρώτη, Παρθενία, Στονυχία(!) και Λαμπαδώ. Ο σχολιαστής του Θεοκρίτου πιστώνει σ' αυτές τις Πλειάδες την επινόηση τελετουργικών χορών και πανηγύρεων στη διάρκεια της νύχτας.
ΟΙ ΟΜΩΝΥΜΟΙ ΑΣΤΕΡΕΣ: Το αστρικό σμήνος, και όχι αστερισμός, των Πλειάδων χρησίμευε για τον καθορισμό των εποχών στην αρχαιότητα, γιατί η εμφάνισή του στην ανατολή γινόταν τέλη Μαΐου και ανήγγειλε την είσοδο του καλοκαιριού, ενώ η δύση του προμήνυε την αρχή του χειμώνα. Ο Ησίοδος αναφέρει τις Πλειάδες στο “Έργα και Ημέραι” του δίνοντας πρακτικές συμβουλές.
ΗΣΙΟΔΕΙΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ: Γράφει ο Ησίοδος: “εἰ δέ σε ναυτιλίης δυσπεμφέλου ἵμερος αἱρεῖ• εὖτ᾽ ἂν Πλῃάδες σθένος ὄβριμον Ὠρίωνος φεύγουσαι πίπτωσιν ἐς ἠεροειδέα πόντον, δὴ τότε παντοίων ἀνέμων θυίουσιν ἀῆται• καὶ τότε μηκέτι νῆας ἔχειν ἐνὶ οἴνοπι πόντῳ”. Μετάφραση: "Κι αν λαχτάρα σε κυριεύει να πλέεις στην τρικυμιώδη θάλασσα, όταν οι Πλειάδες φεύγουν τον ισχυρό Ωρίωνα και κάνουν βουτιά στην ομιχλώδη βαθιά θάλασσα και όταν όλοι οι θυελλώδεις άνεμοι μαίνονται, τότε μην κρατήσεις το πλοίο σου στη σκοτεινή [μαύρη σαν κρασί] θάλασσα”. (Έργα και Ημέραι: 618 έως 623). Δηλαδή, όταν οι Πλειάδες θα διαφεύγουν από τον Ωρίωνα και θα φαίνεται πως πέφτουν στη θάλασσα, κατά τον Οκτώβριο-Νοέμβριο, πρέπει οι ναυτικοί να αποσύρουν στην ξηρά τα σκάφη τους και, όπως λέει πιο κάτω, να “θυμηθούν να δουλέψουν τη γη", μιας και το φθινόπωρο είναι η κατάλληλη στιγμή να οργώσουν και να σπείρουν.
Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΠΛΕΙΑΔΟΣ ΜΕΡΟΠΗΣ: Η απώλεια μιας από τις αδελφές, της Μερόπης κατά την καταδίωξή της από τον Ωρίωνα, σε μερικούς μύθους, μπορεί να αντικατοπτρίζει ένα αστρονομικό γεγονός, όπου ένα από τα αστέρια στο σμήνος των Πλειάδων εξαφανίζεται συχνά από την όραση του γήινου παρατηρητή.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Σχολ. για Θεόκριτος, Idyll 13, 25 Ησίοδος, Έργα και Ημέραι.
Konstantinosa.oikonomoy@gmail.com www.scribd.com/oikonomoukon
