Στη συνέντευξη ερωτάται για την Γκουέρνικα του Πικάσο: «Η Γκουέρνικα δείχνει καταπληκτικά τί έζησαν αυτά τα άτομα. Δείχνει τη μάχη που δίνει ο κόσμος για να μπορέσει να ξεφύγει απ’ αυτή τη κατάσταση». Προσωπικά δεν μου άρεσε η τεχνική του κυβισμού και δεν θέλησα να μάθω και την ιστορία… παρά την επιμονή της 4ης κόρης να μου πει περισσότερα. Για την όμορφη Ελλάδα την επόμενη φορά. Σήμερα θα μας απασχολήσει η ασχήμια!
…26η Απριλίου 1937. Πολύνεκρη αεροπορική επίθεση κατά Bασκικής πόλης (Γκουέρνικα) από Γερμανούς και Ιταλούς εθελοντές αεροπόρους, που συνεργάζονταν με τους εθνικιστές του στρατηγού Φράνκο στον Ισπανικό Εμφύλιο (1936-’39). Έμεινε στην ιστορία, χάρις στον πίνακα του μεγάλου Ισπανού ζωγράφου Πάμπλο Πικάσο, που αποτύπωσε τη φρίκη του πολέμου.
Την εντολή βομβαρδισμού πήρε ο γερμανός Βόλφραμ Φράιχερ, της «Λεγεώνας Κόνδωρ». Η ναζιστική Γερμανία ήταν ουδέτερη στον Εμφύλιο, συμμετείχε όμως ουσιαστικά στις επιχειρήσεις μ’ αεροπόρους της Λουτβάφε και τελευταίου τύπου αεροπλάνα. Όπως παραδέχθηκε ο Χέρμαν Γκέρινγκ στη Δίκη της Νυρεμβέργης, οι πιλότοι είχαν σταλεί με διαταγή του Ράιχ για να εμποδίσουν την εξάπλωση του Κομμουνισμού, αλλά και να δοκιμαστούν τα 20 γερμανικά και 3 ιταλικά μαχητικά, σε συνθήκες μάχης.
Η Επιχείρηση Επίπληξη (Operation Rugen), ήταν περίπατος, σε πόλη ανοχύρωτη. Οι βομβαρδισμοί ήταν καταιγιστικοί και ανηλεείς, η πόλη ισοπεδώθηκε κι απ’ τις μεγάλες πυρκαγιές. Τα θύματα ανήλθαν σε 1654 νεκρούς ή 300 από πρόσφατες έρευνες και 889 τραυματίες. Η επίθεση, ήταν τυφλό χτύπημα, πράξη τρομοκρατίας, έγκλημα πολέμου, αφού δεν εκδηλώθηκε κατά στρατιωτικού στόχου. Από εικασίες, οι Γερμανοί υπερέβησαν τις οδηγίες των Ισπανών, ως αντίποινα για το λιντσάρισμα, γερμανού πιλότου.
Οι εθνικιστές, πέραν του βομβαρδισμού, έριξαν ευθύνες για τις πυρκαγιές και στους υποχωρούντες Δημοκρατικούς που εφάρμοζαν τακτική «καμμένης γης». Δημοσιογραφικές μαρτυρίες, τούς δικαιώνουν εν μέρει.
Όπως στην Ελλάδα, η Γερμανία ζήτησε συγγνώμη για τις ωμότητες των ναζιστών στην Ισπανία. Στην 60η επέτειο του βομβαρδισμού της Γκουέρνικα το 1997, ο γερμανός πρόεδρος Ρόμαν Χέρτζοχ, με επιστολή τους προς του επιζώντες, τους «έτεινε χείρα φιλίας και συμφιλίωσης, εξ ονόματος του γερμανικού λαού». Το 1998 η γερμανική Βουλή με απόφασή της αφαίρεσε όλα τα ονόματα των μελών της Λεγεώνας Κόνδωρ, που είχαν δοθεί σε γερμανικά στρατόπεδα.
Την εποχή του βομβαρδισμού, ο Ισπανός ζωγράφος Πάμπλο Πικάσο ετοίμαζε ένα πίνακα, παραγγελία της Δημοκρατικής Κυβέρνησης της Μαδρίτης, που θα κοσμούσε το Ισπανικό Περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση των Παρισίων. Μόλις πληροφορήθηκε τη μεγάλη σφαγή, ονόμασε τον πίνακα Γκουέρνικα, θέλοντας να εκφράσει την απέχθειά του προς τους στρατιωτικούς «που βύθισαν την Ισπανία στον ωκεανό του πόνου και του θανάτου».
Το έργο του Πικάσο, μία τεράστια ελαιογραφία (3,49 x 7,77 μ.) περιγράφει την απανθρωπιά, τη βιαιότητα και την απόγνωση του πολέμου. Δείχνει σκηνικό θανάτου, με διαμελισμένα ζώα και ανθρώπους, γυναίκες να κλαίνε, κρατώντας νεκρά μωρά και κατεστραμμένα κτίρια. Αρχικά, ο Πικάσο πειραματίστηκε με χρώμα, αλλά κατέληξε σε άσπρο, μαύρο, γκρι, για να δώσει μεγαλύτερη ένταση στο θέμα.
Το 1937 εκτέθηκε στη Διεθνή Έκθεση Παρισίων και περιόδευσε σε μεγάλες πρωτεύουσες του κόσμου, προκειμένου να συγκεντρωθούν χρήματα για την προάσπιση της Δημοκρατίας στην Ισπανία. Μετά την επικράτηση του Φράνκο, το 1939, η Γκουέρνικα βρήκε καταφύγιο στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης .
Το 1968 ο Φράνκο εξέφρασε την επιθυμία να εκτεθεί ο πίνακας στην Ισπανία. Ο Πικάσο αρνήθηκε και ζήτησε να επιστραφεί, μόλις αποκατασταθεί η Δημοκρατία. Όπερ και εγένετο με τον θάνατο του Φράνκο, ενώ ο Πικάσο είχε φύγει από τη ζωή. Το 1981 η «Γκουέρνικα» επέστρεψε στα πάτρια εδάφη ως ένα από τα σπουδαιότερα εκθέματα του Μουσείου «Πράδο» της Μαδρίτης. Από το 1992 κοσμεί το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης Βασίλισσα Σοφία.
Ποτέ πια πόλεμος είθισται να λέμε πόσο μάλλον εμφύλιος . Ζήσαμε κι εδώ πολλούς. Θυμάμαι τη φράση του Σαρ. Καργάκου πρόσφατα στον αέρα: «Τα οικονομικά αργά ή γρήγορα λύνονται. Φοβάμαι αλληλοσφαγή '45 και τεμαχισμένη Ελλάδα…» Διατηρώντας ένα άρρωστο πολιτικό κόσμο η απόληξη δεν μπορεί νάναι άλλη. Όσο για τον σενιόρ Πέδρο; Δεν θάναι ο ίδιος πια.
* Ο Πέτρος Ιωάννου ήταν καθηγητής, υποψ. βουλευτής με το Ε.Πα.Μ. και ραδιοφωνικός παραγωγός Petran61@hotmail.com
