Συχνά, όμως, όλα αυτά επηρεάζονται αποφασιστικά από το οικογενειακό περιβάλλον. Η επιρροή του οικογενειακού περιβάλλοντος εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Ανάμεσα σ’ αυτούς είναι: η μόρφωση των γονέων, η νοοτροπία και τα ιδανικά τους, το μέγεθος της οικογένειας, τα πρότυπα ανατροφής των παιδιών, τα επαγγελματικά πρότυπα των γονέων, οι φιλοδοξίες και οι επιθυμίες τους για την επαγγελματική αποκατάσταση των παιδιών, η φιλοσοφία των γονέων για τη ζωή, η στάση τους απέναντι σε ορισμένα επαγγέλματα ή οι προκαταλήψεις τους για κάποια άλλα, καθώς και οι μεταξύ τους σχέσεις. Όλα τα παραπάνω δημιουργούν «κατεστημένες» δομές και οδηγούν το νέο στην επιλογή επαγγέλματος που έμμεσα ή και άμεσα επιβάλλεται σ’ αυτόν από τους γονείς. Έτσι, σωστά επισημαίνεται γενικά ότι, ο νέος σε κάποιες περιπτώσεις, δεν ακολουθεί οπωσδήποτε το επάγγελμα που θα ακολουθούσε κάτω από ελεύθερες σχέσεις ανάπτυξης και πληροφόρησης. Η επίδραση που ασκεί το οικογενειακό περιβάλλον είναι πολλές φορές καθοριστική, όχι μόνο για την επιλογή επαγγέλματος, αλλά και για τον τρόπο ζωής που θα ακολουθήσει το άτομο, αφού επηρεάζει τη συναισθηματική και νοητική ανάπτυξη των παιδιών, τα κίνητρα και τις αξίες που θα κατευθύνουν τη ζωή τους.
Κατά συνέπεια, ο έφηβος ο οποίος καλείται να προβεί σε κάποια επιλογή επαγγέλματος, φέρει μαζί του πληροφορίες αλλά και συνήθειες που αποκτήθηκαν πολύ πιθανά μέσα στην οικογένεια και που θα επηρεάσουν τις επιλογές του. η οικογένεια, ως κοινωνική, ψυχολογική και οικονομική οντότητα, παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση τόσο της ατομικής όσο και της επαγγελματικής ταυτότητας του ατόμου. Η τεράστια δυνατότητα της οικογένειας να παρέχει ποικιλία δραστηριοτήτων, πληροφοριών και προτύπων που σχετίζονται με τα επαγγέλματα, την καθιστά ικανή να διαμορφώνει σημαντικά τις επαγγελματικές προτιμήσεις του ατόμου. Η οικογένεια, κατά συνέπεια, καλλιεργεί αξίες, στάσεις και πρότυπα συμπεριφοράς που επηρεάζουν τη μετέπειτα επαγγελματική συμπεριφορά του ατόμου και επιδρά στη διαμόρφωση της σταδιοδρομίας του.
Η οικογένεια είναι, σύμφωνα με τη θέση αυτή, αλλά και γενικότερα, ένα αντίγραφο της κοινωνίας. Έτσι, ως φορέας κοινωνικοποίησης, μεταφέρει στα άτομα όχι μόνο αξίες αλλά και αντιλήψεις και γενικά πρότυπα ζωής και τα βοηθά να αναπτύξουν αντίστοιχες ικανότητες και δεξιότητες, παρ’ όλη τη «φαινομενική» αυτονομία της σε σχέση με την υπόλοιπη κοινωνία.
Ιδιαίτερα στην ελληνική πραγματικότητα, η επίδραση της οικογένειας στην επιλογή επαγγέλματος του εφήβου, είναι σχεδόν πάντα δεδομένη. Άλλοτε έμμεσα και διακριτικά, άλλοτε άμεσα και επιτακτικά, οι περισσότεροι Έλληνες γονείς φανερώνουν την προσδοκία τους να προχωρήσουν τα παιδιά τους σε σπουδές πανεπιστημιακού επιπέδου, αναζητώντας επαγγέλματα με κοινωνική καταξίωση και κύρος . Μάλιστα, ορισμένες φορές η παρέμβαση των γονέων παίρνει τη μορφή ισχυρής πίεσης.
Άλλες φορές, τους επαγγελματικούς στόχους που δεν μπόρεσαν να κατακτήσουν οι ίδιοι, τους μεταθέτουν στα παιδιά τους, αφού τα βλέπουν σαν προέκταση του εαυτού τους για να πραγματοποιήσουν τα ανεκπλήρωτα επαγγελματικά τους όνειρα και σχέδια. Είναι μάλιστα πολλαπλή η διαπίστωση ότι η ελληνική οικογένεια ταυτίζει την κοινωνική της άνοδο και επιτυχία με την επαγγελματική καταξίωση των παιδιών της.
Πολλοί μεταθέτουν τον φόβο της ανεργίας που ενέχει η οικονομική κρίση και κατευθύνουν τα παιδιά τους σε συγκεκριμένα επαγγέλματα προκειμένου να αποκτήσουν επαγγελματική και οικονομική ασφάλεια… Η οικονομική κρίση αποτελεί έναν απολύτως δεσμευτικό και περιοριστικό παράγοντα στην επαγγελματική επιλογή των παιδιών. Σήμερα είναι ο καθοριστικός παράγοντας που συγκρούεται με την έννοια της «επιθυμίας» και συναινεί μ αυτή της «ανάγκης». Τα παιδιά μας αισθάνονται μεγαλύτερη δέσμευση και ευθύνη γιατί καλούνται να λύσουν βασικά και πρωταρχικά ζητήματα επιβίωσης μέσα από την επαγγελματική τους επιλογή.
Από την άλλη, υπάρχουν πολλοί που υποστηρίζουν ότι η κρίση αφήνει στους νέους το περιθώριο να επιλέξουν ελεύθερα αφού σήμερα όλοι οι επαγγελματικοί προσανατολισμοί έχουν προβλήματα! Και οι δύο απαντήσεις είναι αληθείς, όμως δεν συνιστούν ολοκληρωμένες απαντήσεις!
Τι να κάνουν οι γονείς; Μπορούν να κάνουν συζητήσεις, να ρωτούν τα παιδιά τους για τα ενδιαφέροντά τους, να τους παρουσιάζουν πηγές πληροφοριών όπου μπορούν να αναζητήσουν πληροφορίες για σπουδές και επαγγέλματα, να φέρνουν τα παιδιά τους σε επαφή με επαγγελματίες που τυχόν γνωρίζουν, να προτείνουν στα παιδιά να ακολουθήσουν Επαγγελματική Συμβουλευτική και Προσανατολισμό προκειμένου να ανακαλύψουν εκπαιδευτικούς και επαγγελματικούς προορισμούς… και να είναι σίγουροι ότι έχουν ήδη μεταδώσει αξίες, στάσεις, πρότυπα μέσα από τη δική τους επαγγελματική ιστορία και όχι μόνο…
Της Τζένης Γαλάνη*
* Η Τζ. Γαλάνη είναι MSc. σύμβουλος επαγγελματικού προσανατολισμού, Ινστιτούτο Ψυχοκοινωνικής Ανάπτυξης (Ι.Ψ.Α), Λάρισα ipsyd@otenet.gr, www.ipsa.gr
