Σήμερα γνωρίζουμε πως οι επαχθείς, για τη Γερμανία, όροι εκείνης της Συνθήκης υπήρξαν μια από τις βασικές αιτίες που δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την εμφάνιση και την επικράτηση του Χίτλερ και του κόμματός του. Συμπέρασμα: όταν στριμώχνεις άγρια ένα ισχυρό έθνος τότε εκείνο μετατρέπεται σε θηρίο και γεννάει τέρατα.
Η ρευστότατη και ιδιαίτερα πολύπλοκη έως χαοτική σημερινή πλανητική κατάσταση μπορεί να μην έχει αναδείξει ακόμη ηγέτες-τέρατα διαθέτει, όμως, τον παράγοντα Τραμπ, τον τελεστή Ερντογάν, τον αινιγματικό Κιμ Γιογκ Ουν και τον «υπόγειο» Πούτιν. Οι οποίοι βρίσκουν συχνά-πυκνά τον τρόπο να συμπεριφέρονται περισσότερο ως αποσταθεροποιητές παρά ως υπεύθυνοι άρχοντες του κόσμου. Έτσι ή αλλιώς, πάντως, ούτε ο Αδόλφος ούτε ο Μουσολίνι έμοιαζαν στην αρχή με τέρατα. Ο πρώτος μάλιστα κέρδισε την εξουσία με εκλογές κι ο δεύτερος άρχισε την καριέρα του από τις τάξεις του σοσιαλιστικού κόμματος της Ιταλίας.
Προς τούτο, για την ανάλυση των σύγχρονων φαινομένων, πέρα από τις παρακαταθήκες του Θουκυδίδη, χρειάζεται, επιπλέον, και η συνδρομή της Ψυχιατρικής Επιστήμης, ως συμπλήρωμα των αναλυτικών εργαλείων, προκειμένου να κατανοήσουμε τις δυνάμεις που κινούν τις εξελίξεις στις μέρες μας. Διότι, όπως, με κάποιο τρόπο προείπαμε κι όπως, ευστόχως, διατυπώθηκε από τον Α. Γκράμσι: «Το παλιό αρνείται να πεθάνει, το νέο δεν μπορεί να γεννηθεί, ζούμε στην εποχή των τεράτων».
Εν πάση περιπτώσει και κατά την κοινή παραδοχή εκείνων που μελετούν σε βάθος τα πολιτικά και κοινωνικά φαινόμενα, καταλύτης των εξελίξεων, σε μια κρίσιμη καμπή της ανθρώπινης ιστορίας, αναδεικνύεται, όπως συνέβη και στο παρελθόν, η νέα τεχνολογική επανάσταση (Η/Υ, διαδίκτυο, εφαρμογές της επιστήμης των μεγάλων δεδομένων, δορυφορικές επικοινωνίες, μεταφορές…). Αυτή είναι που συμβάλλει καθοριστικά στη διαφοροποίηση των πλανητικών συσχετισμών δύναμης και επιτρέπει να αναδυθούν νέοι παίκτες στην παγκόσμια σκακιέρα που διεκδικούν ζωτικό χώρο αυξάνοντας έτσι την αστάθεια στον πλανήτη.
Στο επισφαλές αυτό, λοιπόν, πλαίσιο, τόσο εντός του Δυτικού “στρατοπέδου” (ΗΠΑ, Ευρώπη) όσο και γενικότερα, αναπτύσσονται ακόμη και ακραίοι ανταγωνισμοί καθώς οι “παίκτες” προετοιμάζονται για τον αναδυόμενο πολυπολικό κόσμο και παίρνουν θέσεις όχι απλής επιβίωσης αλλά και επικράτησης. Ο ανταγωνισμός αυτός μετατρέπεται κάποιες φορές και σε οικονομικό «πόλεμο» όπως π.χ. συνέβη στις περιπτώσεις επιβολής προστίμων-μαμούθ σε μεγάλες επιχειρήσεις εκατέρωθεν του Ατλαντικού ή όπως συμβαίνει στις μέρες μας με την διερεύνηση σκανδάλων μεγάλων εταιριών όπως είναι π.χ. η Siemens και η Novartis.
Υπάρχουν, όμως, και μικρότεροι περιφερειακοί “παίκτες” που, εκμεταλλευόμενοι την περιρρέουσα ρευστότητα, “ακονίζουν τα μαχαίρια τους” και δημιουργούν το κατάλληλο κλίμα έτσι ώστε -αν τους δοθεί η κατάλληλη ευκαιρία- να καταφέρουν να κυριαρχήσουν στη γειτονιά τους δορυφοροποιώντας τις πιο αδύναμες χώρες γύρω τους. Μια τέτοια, δυστυχώς, περίπτωση αποτελεί η Τουρκία η οποία, χωρίς ουσιαστική συμμετοχή στους τελευταίους μεγάλους πολέμους και παρά τις εσωτερικές της αντινομίες, μεγεθύνεται διαρκώς: πληθυσμιακά, οικονομικά, στρατιωτικά ακόμη και εδαφικά.
Η Τουρκία, λοιπόν, μεγεθύνεται, βρυχάται και, ως αρπακτικό, καραδοκεί αναμένοντας τις ευκαιρίες ώστε να αξιοποιήσει τα «προσόντα» της εκμεταλλευόμενη τα λάθη των άλλων. Ονειρεύεται αναθεωρήσεις ιστορικών συνθηκών και αναπολεί περασμένα (οθωμανικά) μεγαλεία που «διηγώντας τα να κλαις». Αυτό μάλιστα συμβαίνει σε μία ιστορική φάση που, όπως προαναφέραμε, σε αρκετές χώρες του κόσμου εκλέγονται ηγέτες με εθνολαϊκιστικά χαρακτηριστικά, με ροπή στον αυταρχισμό και με μη προβλέψιμη συμπεριφορά. Ένας από αυτούς είναι ο Ταγίπ Ερντογάν. Οι ηγέτες αυτοί, παρά την ευφυΐα τους, παγιδεύονται, λόγω του παρορμητικού τους χαρακτήρα, από την αλαζονεία τους και περιέρχονται, κάποια στιγμή, σε κατάσταση ύβρεως. Αυτό μπορεί να είναι και η καταστροφή τους (π.χ. Σαντάμ Χουσεϊν, Μ. Καντάφι). Αυτό, στην τοπική σκακιέρα, μπορεί να αποτελεί και την ελπίδα μας.
Με βάση τα ανωτέρω είναι περισσότερο από σαφές ότι ζούμε σε καιρούς δυναμικών καταστάσεων και αυξανόμενης εντροπίας τόσο σε πλανητικό επίπεδο όσο και στη γειτονιά μας. Στο πρώτο, το διογκούμενο παγκόσμιο χρέος και η τάση για κυριαρχία ή ο κίνδυνος απώλειάς της αυξάνουν τις εντάσεις και τον κίνδυνο γενικευμένης σύρραξης ενώ η μεγάλη αλληλεπίδραση όλων των χωρών μέσω των εμπορικών σχέσεων και ο κίνδυνος πυρηνικού ολέθρου λειτουργούν ως αναστολείς των επιθετικών ενστίκτων και ως σταθεροποιητές του συστήματος. Στη γειτονιά μας ο πραγματικός κίνδυνος για ανάφλεξη θα υπάρξει μόνο όταν αρχίσουν να δουλεύουν τα γεωτρύπανα στο Αιγαίο σε αμφισβητούμενες από την Τουρκία περιοχές και με την προϋπόθεση ότι τα μεγάλα αφεντικά θα το επιτρέψουν.
Γι’ αυτό είναι πολύ επικίνδυνο η κοινωνία της μικρής και αποδυναμωμένης χώρας μας να υποκύπτει στον πειρασμό του λαϊκισμού και της τεχνητής πόλωσης (στο εσωτερικό) ή η ηγεσία της, αμέριμνη, να επαφίεται στη συνδρομή και μόνο των εταίρων απέναντι στις αναθεωρητικές βλέψεις της Τουρκίας.
Υπάρχουν, ασφαλώς, τεράστιες ευθύνες σε προηγούμενες κυβερνήσεις για αυτή την πολλαπλή μας αποδυνάμωσή η οποία μας κάνει να νιώθουμε, με βάση τις τελευταίες εξελίξεις στα ελληνοτουρκικά, ότι βαδίζουμε, ως χώρα, σε επικίνδυνο έδαφος. Τώρα, όμως απαιτείται από την παρούσα συγκυβέρνηση αυτοσυγκράτηση και προσοχή στις «παγίδες», ενδυνάμωση της συνοχής μας, ενίσχυση της αποτρεπτικής μας ισχύος, αναζήτηση ουσιαστικών συμμαχιών, καλός σχεδιασμός και προσήλωση στο διεθνές δίκαιο.
Διότι μπορεί η μελέτη και η κατανόηση των ιστορικών φαινομένων, όπως είναι αυτό της μετάβασης στη μεταβιομηχανική εποχή καθώς και η αναγνώριση ότι αυτό που αποκαλείται ανθρώπινος πολιτισμός δομήθηκε, εν πολλοίς, με βία και αίμα, να συμβάλλει στην συλλογική μας αυτογνωσία.
Επιπροσθέτως, όμως, οφείλουμε, ως κοινωνία, να συνειδητοποιήσουμε ότι μόνο με ώριμες επιλογές, με καλό σχεδιασμό, με προσεκτικά βήματα και σκληρή δουλειά μπορούμε να βαδίσουμε σωστά προς καταστάσεις πιο ευσταθούς ισορροπίας. Έτσι ώστε κάποια στιγμή να πατήσουμε σε σταθερότερο έδαφος το οποίο θα παρέχει σε πολίτες και ενστόλους περισσότερη ασφάλεια αλλά και προοπτική.
Από τον Δημήτρη Νούλα
Ο Δημήτρης Νούλας είναι Χημικός
