Στις διαπραγματεύσεις που έγιναν το 1878 στο Βερολίνο, από τις μεγάλες δυνάμεις, αποδόθηκε στην Ελλάδα η Θεσσαλία, εκτός από τις περιοχές Ολύμπου, Ελασσόνας, Βερδικούσιας, Χασίων, Αντιχασίων. Αυτές παρέμειναν υποδουλωμένες στον τουρκικό ζυγό, μέχρι την απελευθέρωση στις 5-6 Οκτωβρίου του 1912.
Στο βιβλίο του «Οι Μητροπόλεις και η Διασπορά των Βλάχων» ο Αστέριος Ι. Κουκούδης γράφει για τους κλέφτες και τους αρματολούς: Το 1537, οι Οθωμανοί βρέθηκαν να αναπτύσσουν το θεσμό των αρματολικίων, στα χρόνια του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή (1494-1566).
Με το θεσμό των αρματολικίων, τα προνομιούχα χωριά, χαρακτηρίζονταν «ΕΛΕΥΘΕΡΑ» και είναι γνωστά ως «Κεφαλοχώρια» και απολάμβαναν κάποιο είδος αυτοδιοίκησης, οι εκλεγόμενοι δημογέροντες «το συμβούλιο των γερόντων», «αούσλι ντι χορα» ή αλλιώς οι κοτζαμπάσηδες, αναλάμβαναν τη διαχείριση όλων των εσωτερικών υποθέσεων των κοινοτήτων. Επικεφαλής αυτού του βαθμού αυτοδιοίκησης ήταν, είτε ο καπετάνιος του αρματολικίου, είτε ο πιο δυναμικός κοτζαμπάσης.
Η αυτοδιοίκηση που βασιζόταν σε άγραφους νόμους και το εθιμικό δίκαιο, λειτούργησε τόσο αποτελεσματικά για την πρόοδο των ορεινών κοινοτήτων, ώστε σύντομα ξεπέρασαν σε ανάπτυξη τα πεδινά και εύφορα μέρη.
Ένα από αυτά τα εύφορα και ελεύθερα κεφαλοχώρια ήταν και η Βερδικούσια. Επικεφαλής και ο πιο δυναμικός άνδρας την εποχή εκείνη της ελεύθερης Βερδικούσιας που αναγνωρίζονταν ως κεφαλοχώρι ήταν ένας από τους πιο ηρωικούς Βερδικουσιώτες όλων των εποχών.
Ήταν ο ήρωας «Παπαθανασίου Αθανάσιος» που ήταν ταυτόχρονα πρόεδρος του χωριού, παπάς και δάσκαλος, φύλαξε με αυτοθυσία το χωριό και δεν έγινε ποτέ τσιφλίκι των Τούρκων, αρνούμενος να βάλει την υπογραφή του για την παράδοση του χωριού. Παροιμιώδης έγινε η φράση του που λέγεται ότι είπε: «Το σπίτι μου, την οικογένειά μου και το κεφάλι μου, τα ορίζω και υπογράφω. Για το χωριό μου, δεν έχω κανένα δικαίωμα και δεν θα υπογράψω».
Το 1845-1850 οι Τούρκοι κάνουν επέμβαση στη Βερδικούσια και συλλαμβάνουν τον Αθανάσιο Παπαθανασίου με τους ανθρώπους του (τους δημογέροντες του χωριού) και του ζητούν να παραχωρηθεί το χωριό για τσιφλίκι των Τούρκων. Ο Διοικητής Παπαθανασίου αρνήθηκε να προσκυνήσει.
Οι Τούρκοι τότε, άρχισαν να τον ξυλοκοπούν άγρια. Πετάχτηκαν οι χωριανοί να τον απελευθερώσουν και έγινε σφαγή. Πενήντα άτομα σκοτώθηκαν στη μάχη που ακολούθησε έξω από το σπίτι και στην αυλή του σπιτιού του Παπαθανασίουι. Δεν έπεσαν μόνο ελληνικά κεφάλια, αλλά και τούρκικα. Τρεις δημογέροντες, βρήκαν φρικτό θάνατο, αφού οι Τούρκοι τους έβαλαν τα κεφάλια τους στα κούτσουρα και τους αποκεφάλισαν, μπροστά στα μάτια του Παπαθανασίου για να τους εκφοβίσουν.
Και τώρα η σειρά σου του είπαν. Του έβαλαν το κεφάλι του στο κούτσουρο λέγοντάς του επιτακτικά: «Τώρα θα υπογράψεις».
Εκείνος με ψυχή και όπως είχε το βλέμμα καρφωμένο επάνω τους, απάντησε με θάρρος: «Το σπίτι και την οικογένειά μου προσκυνώ, δηλαδή ορίζω, για το χωριό μου, δεν έχω κανένα δικαίωμα και δεν υπογράφω».
Οι Τούρκοι δεν τον αποκεφάλισαν. Τον μετέφεραν και τον φυλάκισαν σε στρατόπεδο έξω από το χωριό «Κότσανα» των Ιωαννίνων. Τρία χρόνια τον βασάνιζαν άγρια. Όσα και να του έταζαν, ότι και να τους έδιναν (μέχρι και δισάκι λίρες τον πρόσφεραν) αλλά αυτός αρνιόταν πεισματικά.
Οι Τούρκοι, αφού έκαναν όλες τις ύστατες προσπάθειες για να αποσπάσουν την υπογραφή του, χωρίς αποτέλεσμα στο τέλος τον άφησαν ελεύθερο να φύγει. Άλλωστε τους ήταν πλέον άχρηστος, αφού πλέον είχε καταρρεύσει από τα βασανιστήρια.
Όμως ο ήρωας Παπαθανασίου κατάφερε (κανείς δεν ξέρει με ποιον τρόπο), έφθασε κοντά στη Βερδικούσια.
Εκεί μόλις αντίκρισε το χωριό, το αγνάντεψε καλά, αναστέναξε, έκανε το σταυρό του και είπε: «Τώρα ας πεθάνω». Έπεσε. Δεν είχε άλλο κουράγιο.
Τον βρήκαν οι συγχωριανοί και τον πήγαν σπίτι του και τους είπε: «Από κει που με πήρατε, θα φτιάξετε ένα εικόνισμα και θα το πείτε στο Σταυρό». Έτσι λέγεται μέχρι σήμερα. Έζησε 17 ημέρες και πέθανε σε ηλικία 50 ετών. Είχε γεννηθεί το 1800.
Το σημείο που έγινε η μάχη με τους τούρκους, έξω από το σπίτι του, ονομάζεται από τότε «Στου παπά το ίσιωμα». Τα επίθετα που υπάρχουν σήμερα στη Βερδικούσια Παπαγεωργίου, Κόκκας και Βάιος, είναι οι απόγονοι του ήρωα «Παπαθανασίου Αθανάσιου». Ο ήρωας Παπαθανασίου άφησε έναν γιο, το Ζήση.
Ο Ζήσης άφησε τρεις γιους, τον Αθανάσιο, το Νικόλαο, το Γιώργο και την κόρη του τη Δέσποινα που παντρεύτηκε στο Μαυρέλι Καλαμπάκας κάποιον Βασιλείου.
Ο Αθανάσιος πήρε το επίθετο Βάιος, ο Νικόλαος το επίθετο Κόκκας και ο Γιώργος που έγινε ιερέας το επίθετο Παπαγεωργίου.
Ο πασίγνωστος στους Βερδικουσιώτες ιερέας παπα-Γιάννης Παπαϊωάννου ήταν γιος του Γεωργίου Παπαγεωργίου και ήταν δισέγγονος του ήρωα Παπαθανασίου.
Ο Χρήστος Βάιος του Δημητρίου που κατέγραψε την ιστορική διαδρομή του ήρωα Παπαθανασίου, ήταν τέταρτης γενιάς στη σειρά, εγγονός από όπου και αντλήσαμε τις περισσότερες πληροφορίες.
Πληροφορίες για τον ήρωα Παπαθανασίου έγραψε στο βιβλίο του ο εκπαιδευτικός Χρήστος Κων/νου Καφφές στο βιβλίο του «Βερδικούσια, ιστορία και τοπωνύμια».
Σημείωση: Ο ήρωας πρόεδρος, παπάς και δάσκαλος, “ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ” ως γνήσιος Βερδικουσιώτης πατριώτης και Έλληνας, έκανε το καθήκον του απέναντι στο χωριό του τη Βερδικούσια και θυσιάστηκε γι’ αυτήν.
Μήπως τώρα ήρθε η ώρα η Βερδικούσια και οι Βερδικουσιώτες να του αποδώσουμε τις τιμές που αρμόζουν στους ήρωες; Μήπως πρέπει τώρα οι δάσκαλοι, οι καθηγητές, οι μαθητές, ο Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων, οι πολιτιστικοί σύλλογοι, οι ιερείς και η κοινοτική αρχή του χωριού να συστρατευτούν να αναλάβουν πρωτοβουλίες και να τιμήσουν τον ήρωα «ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟ»;
* Από τον Θανάση Αστ. Δήμκο
