Αχ, αυτά τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ), που δεν χορταίνουν ποτέ και δεν χαρίζονται σε κανέναν… Όταν ανοίγουν το στόμα τους και τις σελίδες τους, τεντώνουμε τα’ αφτιά μας και τρίβουμε τα μάτια μας, μήπως μας ξεφύγει τίποτα.
«Η εξορία που έληξε έπειτα από 2000 χρόνια», γράφει στον τίτλο του, δημοσίευμα που κάλυπτε δυο ολόκληρες σελίδες (2η – 3η) ευρείας κυκλοφορίας απογευματινή εφημερίδα της Αθήνας… Τι έγινε; Το δημοτικό συμβούλιο-λέει-της Ρώμης, «ομόφωνα», ενέκρινε την αποκατάσταση μιας σοβαρής αδικίας», που έγινε σε βάρος του Ρωμαίου ποιητή Οβίδιου. Ο Αυτοκράτορας Οκταβιανός Αύγουστος (63π.Χ.-14μ.Χ.), καταδίκασε τον Οβίδιο, χωρίς να διεξαχθεί δίκη, σε εξορία, σε μια πόλη στον Εύξεινο Πόντο (σημερινή Κωνστάντζα της Ρουμανίας), όπου έζησε ο ποιητής, δέκα ολόκληρα χρόνια και πέθανε εκεί, παρά τις επανειλημμένες αιτήσεις του για απονομή χάριτος προς τον Οκταβιανό και τον διάδοχο του, Τιβέριο. Βέβαια, η υπόθεση αυτή έχει κάποιο χρονικό βάθος ( έξι χρόνια) και ξεκινά από τη γενέτειρα του Οβίδιου, τη Σουλμόνα της Ιταλίας, εκεί όπου το ειδικό δικαστήριο το οποίο συστάθηκε με πρωτοβουλία μιας ομάδας δικηγόρων, εξέδωσε αθωωτική απόφαση για τον ποιητή και το δημοτικό συμβούλιο της Ρώμης, κλήθηκε να επικυρώσει και να εκτελέσει την δικαστική αυτή απόφαση. Έχουν διατυπωθεί 2-3 απόψεις, για το ποια ήταν τα αίτια της βίαιης απομάκρυνσης του από την πατρίδα του. Πάντως, ένα είναι σίγουρο, ότι ο Οβίδιος, με τα έργα του και την «ελευθεριάζουσα γραφή», ενοχλούσε τον Οκταβιανό και τους πουριτανούς συγκλητικούς, που θεωρούσαν τον εαυτό τους άγγελους των χρηστών ηθών και αρχιερείς της σεμνότητας. Ωστόσο, η φαινομενική αυτή αιτία που έθιγε την ηθική των κρατούντων, δεν δικαιολογεί τη βαριά τιμωρία, η οποία επιβλήθηκε στον Οβίδιο· έπρεπε να ήταν κάτι βαθιά προσβλητικό, που άγγιζε την ιδιωτική ζωή του αυτοκράτορα και δεν έπρεπε να μαθευτεί.
Είναι αλήθεια, πως ο ποιητής είχε αναμιχθεί-αν και 51 ετών – στην ατίμωση της όχι και τόσο άμωμης εγγονής του αυτοκράτορα, Ιουλίας, η οποία υπήρξε για τον ίδιο, η πίκρα και η θλίψη της ζωής του.
Αφήνοντας την «αθωωτική απόφαση» του Δήμου της Ρώμης που εξέδωσε για τον Οβίδιο, θα πάμε στην περίπτωση του Δάντη (Dante Alighieri, 1265-1321), γιατί και αυτός υπέστη την ίδια …σωτήρια επέμβαση … Ο μεγάλος αυτός ποιητής της Αναγέννησης, «αποκαταστάθηκε» το 2008, ύστερα από απόφαση του Δήμου της Φλωρεντίας, αφού είχε εξοριστεί το 1292 και καταδικαστεί σε θάνατο. Τι να πει κανείς… Αν αυτό έγινε μόδα, να μην εκπλαγούμε, άμα δούμε και κάποιους δικούς μας, να «αποκαθιστούν» και να δίνουν χάρη στους, Θεμιστοκλή, Σωκράτη, Αλκιβιάδη…
Ο Οβίδιος (Publius Ovidius Naso ), γόνος εύπορης οικογένειας ( ο πατέρας του ανήκε στην αριστοκρατική τάξη των ιππέων), γεννιέται τη χρονιά που πεθαίνει ο Κικέρωνας και ένα χρόνο μετά την άγρια δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα (44π.Χ.), ενώ μεγαλώνει σε μια εποχή, στην οποία, την εξουσία ασκεί η τριανδρία Αυγουστίνου-Μάρκου Αντώνιου-Λέπιδου. Αυτοί οι τρείς φιλόδοξοι διεκδικητές του θρόνου, συνεργάζονται τόσο καλά, όσο «τρείς σκορπιοί μέσα σε ένα μπουκάλι». Ύστερα από την ήττα του Μ. Αντώνιου στη ναυμαχία του Άκτιου, το 31π.Χ., ο Αύγουστος, κυρίαρχος πλέον, θα βασιλεύσει απρόσκοπα 45 σχεδόν χρόνια. Μέσα στα χρόνια αυτά, θα εδραιωθεί η PaxRomana, (ειρήνη ανάμεσα στα έθνη της αυτοκρατορίας), θα εκτελεσθούν μεγάλα δημόσια έργα, θα ενισχυθούν τα γράμματα και οι τέχνες, θα διοργανωθούν πομπώδης εκδηλώσεις, για προσεταιρισμό των απλών πολιτών (άρτος και θεάματα) και θα χρησιμοποιηθεί ο πάμπλουτος φίλος του αυτοκράτορα ο Μαικήνας, ο οποίος ψάχνει να βρει και να ενισχύσει οικονομικά, ταλέντα, που ασχολούνται με τις τέχνες, κυρίως.
Ο Οβίδιος σπουδάζει ρητορική, νομικά, φιλολογία, καταλαμβάνει δημόσιες θέσεις, τις εγκαταλείπει γρήγορα και ασχολείται με το γράψιμο.
Δοκιμάζει όλα τα λογοτεχνικά είδη και γίνεται γνωστός με τις ερωτικές ελεγείες «Amores» (Έρωτες), τις οποίες γράφει το 20π.Χ. και προκαλεί τους συντηρητικούς κύκλους και τους συγκλητικούς. «Το απαγορευμένο λαχταράς, πάντα ποθείς το αρνημένο», λέει σε ένα στίχο του Amores, ο Οβίδιος. Τα έργα του αυτά, πολύ αργότερα, γίνονται πηγή έμπνευσης για τους λογοτέχνες της πρώιμης Αναγέννησης, τους Τροβαδούρους, ενώ ο Δάντης, υπερβολικός, τοποθετεί τον Ο. στην ίδια θέση με τον Όμηρο, τον Οράτιο, τον Βιργίλιο, τον Λουκιανό…
Συνεχίζει και γράφει δραματικούς μονόλογους, στις «Επιστολές ηρωίδων» και το περίφημο ποίημα «Μεταμορφώσεις», μια συλλογή 250 ιστοριών, όπου πρόσωπα, μεταμορφώνονται σε φυτά, ζώα, πέτρα τα οποία αποκτούν ανθρώπινα συναισθήματα. Το έργο αυτό, το τελειώνει το έτος 8μ.Χ., τότε ακριβώς που αποφασίζεται η καταδίκη του.
Απογοητευμένος από την άδικη τιμωρία του, ρίχνει το πρωτότυπο στη φωτιά, εμπιστεύεται το αντίγραφο σ’ ένα φίλο του κι έτσι σώζεται το έργο και παραδίδεται στους αιώνες.
Ο Οβίδιος, μαζί με τον εθνικό ποιητή της Ρώμης, τον Βιργίλιο και τον Οράτιο, θα αποτελέσουν την τρίφωτη λυχνία της Ρωμαϊκής λογοτεχνίας (Θ.Παπαγγελής, ArsAmatoria).
Πάντως, ο τελικός εξευτελισμός του, δεν έβλαψε καθόλου τη μεταθανάτια φήμη και αξία του.
(1) Στον τόπο της εξορίας, γράφει τα «Άσματα θλιβερά» (Tristia), όπου διεκτραγωδεί τα δεινά της εξορίας, και της «Επιστολές από τον Πόντο» που τις απευθύνει προς φίλους.
(2) Ελεγεία. Ποίημα σε δίστιχα της Αρχ. Ελλάδας που το απήγγειλαν, με μουσική υπόκρουση.
Βοηθήματα
MICHAEL VON ALBRICHT. Ιστ. της Ρωμ. Λογοτεχνίας. Πανεπ. Εκδ. Κρήτης 2002 σελ.897
GILBERT HICHET. Η κλασική παράδοση σελ.114 ΜΙΕΤ 1988
H.J.ROSE. Ιστ. της Λατιν. Λογοτεχνίας σελ.36,39 ΜΙΕΤ 1989
MAURICE RAT.Λατινική γραμματολογία. Β, Βασιλείου σελ.17
ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΡΟΒΒΑ. Η εξορία που έληξε έπειτα από 2000 χρόνια ΤΑ ΝΕΑ 20/12/2017
Του Τάσου Πουλτσάκη
