Ο τρόπος αυτός φορολόγησης έχει επικριθεί πολλές φορές από την επιστημονική νομική θεωρία (Κ. Μπέης «τεκμήρια, είναι και πόσο αντισυνταγματικά, Δ, 9, 761, Μ. Κυπραίος, «τα αντισυνταγματικά αμάχητα τεκμήρια του ν. 820/78, ΔΦΝ, 1980, 679, ο δε καθηγητής του φορολογικού δικαίου Κ. Φινοκαλιώτης αποφαίνεται πως: «είναι δυνατό τα τεκμήρια αυτά να οδηγήσουν σε ορθά συμπεράσματα, πιθανόν όμως να οδηγήσουν και σε απαράδεκτα αποτελέσματα, σε σχέση με το ύψος του εισοδήματος», Φορολογικό Δίκαιο, 1998, σελ. 141). Την ίδια άποψη υιοθέτησε και μερίδα της νομολογίας, με την πλειοψηφία ωστόσο του Συμβουλίου της Επικρατείας να τα κρίνει σύμφωνα με το Σύνταγμα ή τουλάχιστον «ανεκτά».
Χειρότερο όμως αυτών δεν είναι μόνον η φορολόγηση πλασματικού εισοδήματος, δικαίως ή αδίκως, αφού σύμφωνα με το άρθρο 4 παρ. 5 του Συντάγματος η συνεισφορά στα δημόσια βάρη γίνεται ανάλογα με τις δυνάμεις καθενός, δηλ. τις πραγματικές δυνάμεις κι όχι τις εικαζόμενες, αλλά η χρησιμοποίηση αυτού του πλασματικού (πάει να πει υποτιθέμενου) εισοδήματος, προκειμένου να περικόπτονται κοινωνικές παροχές και βοηθήματα πρόνοιας από ανθρώπους που τα έχουν απόλυτη ανάγκη. Το ίδιο συνέβη και με το προσφάτως διαλαληθέν εισόδημα κοινωνικής αλληλεγγύης. Κατά κοινή ομολογία, υπήρξαν πλείστες περιπτώσεις, με ελάχιστα ή ανύπαρκτα πραγματικά εισοδήματα, που δεν εισέπραξαν το μέρισμα αυτό, που στόχο είχε να ανακουφίσει αυτές ακριβώς τις περιπτώσεις, διότι είχαν ένα σπίτι στο οποίο έμεναν ή ένα αυτοκίνητο, τα οποία εκτόξευσαν το (τεκμαρτό) εισόδημά τους. Το ίδιο συμβαίνει και με τις υπόλοιπες προνοιακές παροχές. Είναι όμως τούτο θεμιτό; Και κυρίως είναι κοινωνικά δίκαιο;
Την χορήγηση των κοινωνικών – προνοιακών επιδομάτων επιτάσσει το ίδιο το Σύνταγμα, ο καταστατικός χάρτης της πολιτείας. Την επιτάσσει το άρθρο 2 παρ. 1, που εγγυάται τον σεβασμό και την προστασία της αξιοπρέπειας του ανθρώπου, το άρθρο 5 παρ. 1, το άρθρο 21 εν συνόλω, το άρθρο 25 παρ. 1. Και ο κοινός νομοθέτης, εκφραστής της αρχής της κοινωνικής αλληλεγγύης θεσπίζει τις παροχές αυτές προς ανακούφιση, να μην πω επιβίωση, των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, που πλήττονται ιδιαίτερα από την οικονομική κρίση που τα τελευταία χρόνια ενέσκηψε στον τόπο μας. Ό,τι δίνει όμως με το ένα χέρι, το παίρνει με το άλλο. Διότι πάντα, ως κριτήριο για την λήψη των βοηθημάτων αυτών θεσπίζεται το ύψος του (τεκμαρτού ή πραγματικού) εισοδήματος, το οποίο όπως είδαμε ανωτέρω είναι ένα «ανεκτό» σύστημα για την εξεύρεση φορολογικής βάσης, προκειμένου το κράτος να έχει έσοδα, δεν είναι όμως πάντα ένα δίκαιο σύστημα υπολογισμού του εισοδήματος, σίγουρα δεν είναι ένας ασφαλής τρόπος αποκάλυψης του πραγματικού εισοδήματος. Και οι αδικίες του φορολογικού συστήματος επεκτείνονται και στις παροχές κοινωνικής πρόνοιας, οι οποίες έχουν άλλο αντικείμενο και άλλο σκοπό από αυτόν της φορολογικής πολιτικής.
Αν αναλογισθούμε την ίδια την άποψη του Συμβουλίου της Επικρατείας (ανώτατου φορολογικού δικαστηρίου της χώρας) που μιλάει για «ειδική μέθοδο εξεύρεσης του πραγματικού εισοδήματος», η οποία όμως μέθοδος εφευρίσκεται και εφαρμόζεται για λόγους φορολογικής πολιτικής, γίνεται αντιληπτό ότι την ίδια μέθοδο δεν μπορούμε να την επεκτείνουμε και σε πεδία δράσης της πολιτείας άσχετα ή εντελώς διαφορετικά από αυτά της επιδίωξης διεύρυνσης της φορολογικής βάσης κατά το δυνατόν, πράγμα που είναι συνυφασμένο με την ίδια την (δημοσιονομική) επιβίωση του κράτους.
Σαφώς και πρέπει να υπάρχουν κριτήρια για την παροχή των κοινωνικών – προνοιακών επιδομάτων, τα οποία προέρχονται από την δική μας τσέπη. Τα κριτήρια όμως αυτά πρέπει να είναι πραγματικά κι όχι υποτιθέμενα, εικαζόμενα, ή τεκμαρτά. Δεν μπορεί η ύπαρξη ενός σπιτιού κάποιου αποδεδειγμένα ανέργου να οδηγεί σε περικοπή ή αποκοπή των κοινωνικών επιδομάτων. Το κράτος έχει τους μηχανισμούς και τη δυνατότητα να ελέγξει ποιοι δικαιούνται κοινωνικής αρωγής και οφείλει να το κάνει πραγματικά. Τώρα μάλιστα με την ελεύθερη πρόσβασή του στους τραπεζικούς λογαριασμούς έχει ακόμα ένα όπλο στη φαρέτρα του για πραγματικούς ελέγχους και αντικειμενικά κριτήρια χορήγησης. Οφείλει η πολιτεία να άρει τέτοιου είδους κοινωνικές αδικίες, που πληγώνουν τον κοινωνικό ιστό, και εμπεδώνουν το αίσθημα έλλειψης κοινωνικής δικαιοσύνης και αίρουν την εμπιστοσύνη των πολιτών προς το κράτος. Το ίδιο θα πρέπει να συμβεί και στον τομέα της φορολογικής πολιτικής. Η τεκμαρτή φορολόγηση είναι ξεπερασμένος τρόπος εντοπισμού φορολογικής ύλης. Πλέον το κράτος διαθέτει τα μέσα και την τεχνογνωσία να εντοπίζει τα πραγματικά εισοδήματα. Μόνον έτσι θα επιτευχθεί η εμπιστοσύνη του φορολογούμενου στην πολιτεία και θα εμπεδωθεί η υπεύθυνη κι ενσυνείδητη συμμόρφωση των φορολογούμενων σ’ ένα δίκαιο κι αντικειμενικό φορολογικό σύστημα.
Από τον Σταύρο Παυλακούδη
* Ο Σταύρος Παυλακούδης είναι δικηγόρος, ΜΔΕ δημοσίου δικαίου
