Από την άλλη πλευρά η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού, σε συνδυασμό με την υπερκατανάλωση μη απαραίτητων, πολλές φορές, προϊόντων, οδήγησαν, επανειλημμένως, σε ενεργειακές κρίσεις, σε οικονομικές κρίσεις και σε ολοένα και βαθύτερη οικολογική κρίση. Ακραία έκφραση της τελευταίας αποτελεί η ορατή-δια γυμνού, πλέον, οφθαλμού-κλιματική αλλαγή.
Φθάσαμε, λοιπόν, να ζούμε, στη Δύση αλλά και ευρύτερα, ως συνέπεια της ασύμμετρης καπιταλιστικής υπερ-ανάπτυξης, σε αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί «πολιτισμός της απληστίας, της βουλιμίας και του περιττού». Το γεγονός αυτό ήταν που οδήγησε στην έναρξη κλιματικής αλλαγής. Τούτο άλλωστε πιστοποιείται και από τα παρακάτω διαγράμματα στο δεύτερο εκ των οποίων διακρίνονται και οι βασικοί της υπαίτιοι.
Πέρα όμως από τις δραματικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον ο «πολιτισμός» αυτός της υπερβολής στηλιτεύεται από διανοούμενους και καλλιτέχνες και για τις συνέπειές του στην κοινωνία. Οι κενές νοήματος ανέσεις και η αφθονία των περιττών πραγμάτων «συνεισφέρουν»-με τον τρόπο τους-στο ψυχολογικό τέλμα και στα ποικίλα υπαρξιακά αδιέξοδα των μεσαίων και ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων των αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών. Με αυτόν, τουλάχιστον, τον τρόπο περιγράφονται για παράδειγμα τα πράγματα σε ορισμένες κινηματογραφικές δημιουργίες όπως είναι «Το μεγάλο φαγοπότι» του Μάρκο Φερέρι, «Η κρυφή γοητεία της μπουρζουαζίας» του Λ. Μπουνιουέλ ή το αριστουργηματικό “American Beauty” του Σαμ Μέντες. Κοινός τόπος και κεντρική ιδέα στα έργα αυτών των δημιουργών είναι η ανάγκη αναπροσανατολισμού των επιδιώξεων της ανθρώπινης ύπαρξης σε άλλη κατεύθυνση από εκείνη που επιβάλλει ο καπιταλιστικός συρμός.
Η μετάβαση της ανθρωπότητας, στη συνέχεια, στην λεγόμενη ψηφιακή εποχή έλυσε πολλά προβλήματα αλλά και επέτεινε εκφυλισμούς της δυτικής κοινωνίας και όχι μόνο. Η επέκταση των αυτοματισμών που αντικαθιστούν την ανθρώπινη εργασία, η βελτίωση της ικανότητας των αλγορίθμων να προβλέπουν τις μελλοντικές μας ανάγκες, η εξάρτηση όλων μας από τα ποικίλα «γκάτζετς» και η βιοτεχνολογική επανάσταση, δίχως να έχει προσδιοριστεί ένα ακριβές κανονιστικό πλαίσιο, διαμορφώνουν ένα εξαιρετικά ρευστό και επισφαλές περιβάλλον. Κατά τον Στήβεν Χόκινγκ «βρισκόμαστε στην πιο επικίνδυνη φάση της εξέλιξής μας».
Επίσης, σ’ αυτόν τον αναδυόμενο κόσμο, διαμορφώνονται συνθήκες ακραίων ανισοτήτων με υπερ-συγκέντρωση πλούτου στους λίγους και συνθήκες μεγαλύτερης εκμετάλλευσης των φτωχών χωρών από τις πλούσιες ενώ τίθενται και ζητήματα επιδείνωσης-όπως ξαναγράψαμε- της λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών ή ακόμη και επιβίωσης της Δημοκρατίας. Είναι, πάντως, περισσότερο από βέβαιο πως το «ποτάμι» των νέων τεχνολογιών δεν γυρίζει πίσω. Τα πράγματα δείχνουν ότι η επιστήμη και η τεχνολογία αποκτούν ένα είδος αυτονομίας, ωσάν να υποκαθιστούν την ανθρώπινη ύπαρξη και να γίνονται από κοινού το ένα και μοναδικό υποκείμενο της Ιστορίας.
Για την υφιστάμενη κλιματική αλλαγή-για να επανέλθουμε-ο δισεκατομμυριούχος ιδρυτής της Microsoft Μπίλ Γκέιτς (Bill Gates), σε συνέντευξή του στο “The Atlantic” (Κυριακή, 4 Σεπ 2016) επισημαίνει: «Η άμβλυνση της κλιματικής αλλαγής θα ήταν αδύνατη χωρίς τη βοήθεια της κρατικής έρευνας και ανάπτυξης. Ο ιδιωτικός τομέας είναι υπερβολικά εγωιστικός και αναποτελεσματικός για να κάνει το έργο αυτό μόνος του. Λίγοι από εμάς τους δισεκατομμυριούχους θα τολμούσαμε να παραδεχθούμε ότι η κρατική Έρευνα και Ανάπτυξη είναι πιο αποτελεσματική και αποδοτική από εκείνη του ιδιωτικού τομέα στο θέμα της επιβράδυνσης της κλιματικής αλλαγής». Και όλως παραδόξως τονίζει: «μόνο ο σοσιαλισμός μπορεί να σώσει τον πλανήτη, ο ιδιωτικός τομέας είναι ανίκανος».
Είναι περισσότερο από προφανές, λοιπόν, ότι ένας από τους σημαντικότερους συντελεστές στη διαμόρφωση της επισφαλούς και οριακής κατάστασης στην οποία έφτασε ο πλανήτης είναι το μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης του δυτικού κόσμου. Η δίχως φρένο υπερεκμετάλλευση των φυσικών και ενεργειακών πόρων με μοναδικό σχεδόν κριτήριο το κέρδος (και με τα σωρευμένα υπερκέρδη στα ποικιλώνυμα «papers») δεν μπορεί να συνεχισθεί περισσότερο. Αποτελεί οίηση για το είδος μας η εμμονή του στις πρακτικές εκείνης της πλευράς της επιχειρηματικότητας, της ασύδοτης, που οδηγεί με μαθηματική βεβαιότητα σε οικολογικό ή και σε πυρηνικό όλεθρο.
Οι νέοι άνθρωποι και, κυρίως, οι νέοι επιστήμονες στον πλανήτη Γη, ζώντας σε ένα κόσμο με πολλές προκλήσεις, δεν πρέπει να μετέχουν σ’ αυτόν μόνο ως «τυφλοί» ερευνητές ή ως «ιδιώτες» αλλά ως ενεργοί πολίτες. Θα συνταιριάζουν, έτσι, την Αριστοτελική παράδοση («τω μετέχειν κρίσεως και αρχής») με τις πιο σύγχρονες και ευρύτερες αντιλήψεις που θα έχουν ως βασικούς άξονες τον φιλελευθερισμό, τον κοσμοπολιτισμό και την ευαισθησία για το φυσικό μας περιβάλλον. Γι’ αυτό, συνεπαρμένοι από τα επιτεύγματά τους στην Επιστήμη και στην Τεχνολογία, δεν πρέπει να αγνοήσουν την ανάγκη για δημιουργία ενός σύγχρονου κανονιστικού πλαισίου το οποίο θα προστατεύει τα δημοκρατικά δικαιώματα και τις ελευθερίες των πολιτών.
Ένα τέτοιο πλαίσιο θα ήταν σε θέση να διασφαλίσει ότι η επιστημονική και η τεχνολογική πρόοδος θα λειτουργήσουν ως ευλογία για τις επόμενες γενιές. Με αυτό τον τρόπο, αυτές οι γενιές, θα είχαν το περιθώριο να ζήσουν σε έναν κόσμο με μεγαλύτερη πνευματικότητα, με πιο φιλοσοφημένο και λιτό βίο. Σε έναν κόσμο Δικαιοσύνης, Ελευθερίας και Δημιουργικότητας μέσα σε έναν φιλόξενο πλανήτη που θα αναπτύσσεται με ελεγχόμενο και λελογισμένο τρόπο προς όφελος των πολλών.
Αυτό το πλαίσιο θα επέτρεπε ακόμη, στην παγκόσμια πλέον κοινωνία, να αγωνίζεται όχι απλώς για ένα προβληματικό «ζην» αλλά να επιτυγχάνει το «ευ ζην» όπως το οραματίστηκε για την «Πόλη» του ο Μέγας Αριστοτέλης.
Από τον Δημήτρη Νούλα
Ο Δημήτρης Νούλας είναι χημικός
